Canon por préstamo bibliotecario

A Unión Europea en 1992 estableceu a Directiva sobre dereitos de aluguer e préstamo e outros dereitos afíns aos dereitos de autor no ámbito da Propiedade Intelectual onde se recoñece o dereito exclusivo do autor de autorizar o préstamo da súa obra. Paralelamente, se faculta aos estados paira dispor que a autorización non sexa necesaria en determinadas institucións se a cambio establécese una compensación económica paira o autor. Isto obrigaba aos estados membros a incorporar á súa lexislación un canon polos préstamos nas bibliotecas, como forma de protexer os dereitos dos autores no caso de préstamo público.

Na mesma Directiva especificábase que “os estados membros poderán eximir a determinadas categorías de establecementos do pago da remuneración…”. En consonancia con este punto, o Goberno Español incorporou a Directiva ao ordenamento xurídico a través da Lei 43 de 1994 e foi introducida no texto refundido da Lei de Propiedade Intelectual do 12 de abril de 1996, á vez que establecía una exención paira todas aquelas bibliotecas, de titularidade pública ou privada, que permitisen o acceso gratuíto ao público.

Una exención demasiado amplía segundo o Tribunal de Xustiza da Unión Europea, que dez anos despois da aplicación desta lei, en outubro do 2006, emitiu una sentenza ao Estado Español por incumprimento da Directiva, ao considerar que o termino incluído nela “determinadas categorías de establecementos”, refírese a un concepto de carácter cuantitativo e España exime da obrigación de remunerar “a practícaa totalidade, se non a totalidade das categorías de establecementos […] Así, só un número limitado de categorías de establecementos potencialmente obrigados a pagar una remuneración pode quedar exento de devandita obrigación”.

Deste xeito, aténdose á sentenza, o pasado mes de abril aprobouse no Congreso o Proxecto de Lei da Lectura, do Libro e as Bibliotecas, que inclúe o establecemento, até a aprobación do Real Decreto, dun canon por préstamo bibliotecario de 0,20 euros por cada exemplar de obra adquirido con destino ao préstamo, quedando eximidas unicamente as bibliotecas públicas de municipios de menos de 5.000 habitantes (52% do total de bibliotecas públicas) e as de institucións docentes integradas no sistema educativo español.

O Proxecto de Lei recolle que a remuneración a efectuarán os titulares das bibliotecas públicas que, segundo os datos do INE, corresponde nun 93% ás administracións locais; aínda que o Proxecto engade que ata que se aprobe o Real Decreto polo que se estableza a contía final de remuneración, “o Estado, as Comunidades Autónomas e as Corporacións Locais poderán acordar os mecanismos de colaboración necesarios paira o cumprimento das obrigacións de remuneración”. En palabras da Ministra de Cultura, Carmen Calvo “en ningún caso cargaráselle ao cidadán a través das bibliotecas públicas porque o pagará, se non hai outra alternativa, o propio Ministerio”. Pero se o canon se detrae, como se está expondo, das partidas orzamentarias que as distintas administracións destinan ás bibliotecas, indirectamente recaería sobre os cidadáns, xa que o diñeiro destas partidas provén dos impostos.

Respecto ao cobro do canon o Proxecto de Lei recolle: “a remuneración farase efectiva a través das entidades de xestión dos dereitos de Propiedade Intelectual”. Na actualidade existen en España catro entidades: Sociedade Xeral de Autores e Editores (SGAE), Asociación de Dereitos de Autor e Medios Audiovisuais (DAMA), Visual, Entidade de Xestión de Artistas Plásticos (VEGAP) e Centro Español de Dereitos reprográficos (CEDRO). Como o Proxecto de Lei fala de “préstamo de obras”, iso inclúe discos, películas e DVD que tamén son obxecto de prestamos en bibliotecas, e por tanto os dereitos destes xestionásenos SGAE e DAMA, mentres que VEGAP ocuparase dos dereitos de ilustradores.

Pola súa banda CEDRO, asociación de autores e editores de libros que se encarga de defender e xestionar os seus dereitos de Propiedade Intelectual, representará o papel de recadador e distribuidor da remuneración por préstamo público a escritores e tradutores. Segundo Juan Molla, vicepresidente de CEDRO e presidente da Asociación Colexial de Escritores (ACE) “o lóxico é que este labor a realice CEDRO, que ten plena capacidade, medios e experiencia”. De feito, a asociación exerceu este ano esta función distribuíndo por primeira vez a remuneración anual (3.219 euros en total) correspondente a 13 dos seus autores polo préstamo das súas obras en bibliotecas do Reino Unido.

Pero que ocorre si un autor non é asociado de ningunha entidade?, a este respecto Magdalena Vinent, Directora Xeral de CEDRO afirma que: “Cando hai un dereito de xestión obrigatoria a entidade teno que facer en nome de todos, logo teremos que ver na disposición regulamentaria como se establece. Hai sistemas moi fáciles, como facer una provisión, que é o sistema que se fai en copia privada e cando aparecen os autores que non se coñecían na procura exhaustiva que realizamos váiselles pagando”.

En canto a quen recibirá a remuneración, o Proxecto de Lei establece que “os titulares destes establecementos remunerarán aos autores”, sen mencionar aos editores. Aínda que en reunións previas á aprobación do Proxecto de Lei, chegouse a falar dunha repartición do 70% paira autores e 30% paira editores, Magdalena Vinent, non dubida en afirmar que só se remunerará aos autores, isto inclúe a tradutores e ilustradores: “se puxese titulares dos dereitos sería paira os dous, pero como só pon autores, aí non hai dúbida. Desde CEDRO solicitamos que fose paira ambos nesa proporción, pero non foi así, e non poderá cambiar porque ningún desenvolvemento regulamentario posterior pode ir en contra da Lei”. Con todo en relación á remuneración ou non de editores, Antonio María Ávila, Director Executivo da Federación de Gremios de Editores de España, manifesta que aínda non o sabemos porque a redacción do texto non está clara”.

Loxicamente os principais detractores do canon por préstamo son as bibliotecas. A través de FESABID (Federación Española de Sociedades de Archivística, Biblioteconomía, Documentación e Museística) decláranse en contra da sentenza, tal como expresaban no Manifesto a favor do préstamo público nas bibliotecas; aínda así, mostraron a súa colaboración co goberno español entregando ao Ministerio de Cultura un informe cun conxunto de propostas de actuación paira establecer un sistema de remuneración “acorde á normativa europea e respectuoso cos dereitos dos autores”, cuxo principio fundamental se centra en que o sistema de remuneracións se adecue á realidade das bibliotecas públicas españolas, sen provocar diminucións nos seus recursos actuais e futuros, e sen derivarse aos usuarios, considerando que “a contía final da remuneración polo préstamo público débese fixar tendo en conta o custo das diversas accións que as Administracións Públicas emprenden paira axudar aos autores na creación e a promoción das súas obras”.

Certamente, a partida designada este ano polo Ministerio de Cultura paira “Promoción do libro e publicacións culturais” é de máis de 18,5 millóns de euros. Esta partida inclúe, entre outros, un orzamento específico paira Subvencións paira o fomento da edición de libros españois con destino a Bibliotecas Públicas de 2,9 millóns de euros, cuxo fin é aumentar a dotación bibliográfica das mesmas con obras que teñen escasa incidencia comercial.

Pero as bibliotecas non están soas nesta singradura. Ao berro de “non ao préstamo de pago en bibliotecas” creouse una plataforma co obxectivo de xerar debate social e conseguir a retirada da directiva europea. A súa intención é recoller un millón de firmas entre todos os países europeos afectados pola directiva, nun período máximo dun ano. Uno dos seus principais argumentos é que considera que as bibliotecas xa pagan os dereitos de autor cando compran un libro e o canon significaría pagar outra vez polo mesmo concepto. Do mesmo xeito que FESABID, a plataforma defende así mesmo o labor en beneficio dos autores e do sector editorial que realizan as bibliotecas, nun sentido coa promoción da lectura e noutro coa conservación durante anos das obras en comparación coa permanencia temporal nos establecementos de venda.

Entre os defensores do préstamo gratuíto, cabe destacar ao Goberno de Castela-A Mancha, cuxa Conselleira de Cultura, Branca Calvo, é así mesmo a portavoz da plataforma “Non ao préstamo de pago”. Entre as accións máis desatacas emprendidas pola Comunidade Autónoma, esta o envío ao Ministerio de Cultura dunha contrapropuesta ao canon na que entre outros puntos, destaca a “excepcionalidade cultural” de España con respecto a Europa no campo bibliotecario, cuns indicadores moi por baixo da media europea.

A organización que manifestou máis claramente a súa aprobación do canon foi CEDRO, que na actualidade conta con 11.651 socios, entre autores (10.395) e editores (1.256), estes últimos, que reciben o 45% dos dereitos, representan máis do 95% da produción editorial española.

Uno dos argumentos expresados a favor do canon por CEDRO, que este ano distribuíu entre os seus socios 25,12 millóns de euros en concepto de dereitos de autor, é que a remuneración por préstamo constitúe un mecanismo que permite o desenvolvemento da creación intelectual ao afirmar que “o esforzo creativo e artístico dos autores […] esixe uns ingresos suficientes que sirvan de base a novos traballos”. Como afirma Magdalena Vinent: “É un principio de dereito moi importante paira a profesionalidade do escritor, desde CEDRO sempre defendemos e promocionado que o escritor é un profesional e o seu ‘soldo’ é o que se deriva dos seus dereitos”.Por outra banda, fronte á afirmación dos detractores do canon de que as bibliotecas xa recompensan suficientemente aos autores ao comprar e difundir os seus libros, CEDRO mantén que esa é a razón de ser das bibliotecas, pero que ese feito “non debe eximir ás administracións de que dependen de cumprir as obrigacións legais relativas a dereitos de autor…”, considerando que a renuncia ás remuneracións “sería un paso atrás no recoñecemento dos dereitos e a dignidade profesional dos autores.”

En relación ao dobre pago que realizarían as bibliotecas, ao que se refiren desde a plataforma contra o canon, CEDRO manifesta que a distribución mediante préstamo non se inclúe dentro do dereito de distribución por venda de exemplares que, xunto co dereito de reprodución, constitúen a parte do prezo do libro destinada ao autor. Iso si, recoñece a súa oposición ao establecemento do pago por libro adquirido paira o préstamo no canto de por libro prestado, tal como comenta Vinent: “Estou en contra porque a Directiva di que sexa por préstamo, non por exemplar adquirido. Se se cobra cando se adquire o libro, non se xerou ningún dereito, este xérase no momento do préstamo. CEDRO realizou alegacións a este respecto pero o Ministerio de Cultura argumentaba que era mais fácil de contabilizar desta maneira”.

Así mesmo CEDRO mostrou a súa desconformidade co establecemento do pago por parte dos titulares das bibliotecas que establece o Proxecto de Lei. “A nosa alegación era que fosen o Ministerio e as Comunidades Autónomas as que afrontasen o pago, por unha banda porque os Concellos xa teñen suficientes problemas económicos como paira engadirlles uno máis e por outro polo micro xestión que iso nos vai a obrigar a facer, que fará bastante inviable o dereito”. Pola súa banda, a Asociación de Escritores en Lingua Catalá e a Asociación Colexial de Escritores de Cataluña expresaron así mesmo o seu favor ao canon nun manifesto onde recalcan entre outros puntos, que “o respecto social ao dereito de autor indica una sensibilidade democrática que protexe a cultura de todas e cada una das linguas e que potencia a sociedade do coñecemento”.