Había unha vez… Ciencia!

• Autor: Por Toni Pou, Eduscopi
• Data de publicación: Xoves, 05 de Maio de 2016

Había unha vez unha escola nunha aldeíña dunspoucos centenares de habitantes chamado Blackawton, no condado de Devon,Inglaterra. Había unha vez un grupo de estudantes de entre 8 e 10 anos que se empezarona facer preguntas sobre as abellas que observaban nos arredoresdo colexio. Había unha vez un artigo científico publicado por nenos de entre8 e 10 anos na revista Biology Letters, da Royal Society. Non é un conto. O relato dun descubrimento científico realizado por alumnos de Primaria serve de base para preguntarse neste texto por que nas escolas non se ensina ciencia facendo ciencia.

Que a xogar ao fútbol apréndese xogando
a fútbol é algo tan obvio que ata ruboriza lembralo. Con todo, no
que respecta á ciencia e outros campos do coñecemento, a cousa non parece
tan clara. Na escola transmítensenos moitos coñecementos científicos e
mesmo, en ocasións, chegamos a deseñar e realizar experimentos, a manipular
aparellos e obxectos para responder unha pregunta. Na maioría dos casos, a
pregunta non é nova, co cal a actividade non responde o mecanismo da
curiosidade que alimenta a verdadeira ciencia. Ademais, a contestación coñécese de antemán, feito que bloquea a emoción asociada a todo
proceso de descubrimento. Así as cousas, na maioría dos centros educativos os alumnos
levan a cabo, como moito, simulacros do que é a verdadeira actividade
científica. Só en contadas ocasións fanse estudos científicos en
os cales se busca resposta a unha pregunta nova.

Alumnos de entre 8 e 10 anos formularon unha
pregunta, deseñaron un experimento para respondela, realizaron as
observacións correspondentes e chegaron ás súas propias conclusións

Ese foi o caso dun grupo de 25 alumnos
de entre 8 e 10 anos da escola de Blackawton, en Inglaterra. Estes estudantes formularon unha
pregunta, deseñaron un experimento para respondela, realizaron as
observacións correspondentes e chegaron ás súas propias conclusións.
Asesorados polo neurocientífico Beau Lotto e por David Strudwick, un dos
profesores da mesma escola, desenvolveron un proxecto de
investigación científica que respondía con datos e observacións unha interrogante
que nunca ninguén formulara antes. Por tanto, este grupo contribuíu
a ampliar o coñecemento científico con nova información. Ademais, durante o proceso descubriron algúns aspectos sobre o carácter e o funcionamento de
a ciencia que descoñecían.

Unha vez levado a cabo o experimento en
Blackawton e resolta a pregunta, chegou o momento de escribir o artigo
científico. "Había unha vez..." foi a fórmula que utilizaron os alumnos para
abrir o artigo no que explicaban os resultados do seu estudo
sobre a influencia dos patróns de cor no proceso durante o cal as
abellas escollen unha flor para alimentarse. Ademais da xa mencionada "Había unha
vez...", nel aparecen frases e expresións como "Despois puxemos o recipiente
coas abellas na neveira da escola (e fixemos pastel de abella :-)", "Fase de adestramento 2 (o quebracabezas? ta ta taaaaaa)". A
discusión dos resultados ábrese coa frase "Este experimento é
importante porque, polo que sabemos, ninguén na historia (incluídos os
adultos) realizou este experimento antes". E o artigo conclúe así: "A
ciencia é divertida porque fas cousas que ninguén fixo antes".

"Este experimento é importante porque, polo que sabemos, ninguén na historia (incluídos os adultos) realizou este experimento antes. A ciencia é divertida porque fas cousas que ninguén fixo antes", comentaban nas súas conclusións

Aínda que o deseño e a realización dos
experimentos fixéronse en catro meses, a publicación dos
resultados levou catro anos. O artigo, titulado 'Blackawton bees' e redactado polos nenos e ilustrado tamén por
eles con debuxos pintados con lapis de cores, enviouse ás revistas
Nature, Science, Current Biology e PLOS ONE. Con boas palabras, estas
revistas rexeitaron a súa publicación aducindo que o artigo non se adaptaba a
os seus parámetros editoriais.

Pero Beau Lotto estaba decidido a que se apreciase
o traballo desde un punto estritamente científico, e non só desde o
punto de vista formal. Así que enviou o artigo a dous neurocientíficos de
prestixio internacional para que o valorasen. Unha vez lido, ambos os asesores corroboraron
o interese científico dos resultados que se expuñan no
texto. Estas opinións foron unha axuda fundamental para que o editor da
revista Biology Letters acabase
publicando o estudo.

Ante esta historia, a pregunta que xorde
é: "Uns nenos de oito anos publicaron un artigo científico en
unha revista de prestixio internacional?". E despois de recibir unha nova
confirmación, adóitase ouvir: "Son superdotados?". E cando se responde que non,
un atópase ante caras que non conseguen afastar a incredulidade. Pero a
pregunta clave e interesante aquí é por que isto non sucede
máis a miúdo, é dicir, por que nas escolas non se ensina ciencia facendo
ciencia? Se se pensa un pouco nesta cuestión, é moi difícil xustificar que
non se faga. Trátase, en última instancia, de que os alumnos formulen
preguntas significativas para eles e que as respondan utilizando un protocolo
científico. Seguro que os 25 autores do artigo 'Blackawton bees' teñen hoxe unha idea da ciencia distinta da
que teñen a maioría de estudantes, que se dedican a memorizar con abnegación
as partes dunha célula ou a reproducir experimentos de laboratorio esperando
obter un resultado definido de antemán. Pouca xente dubida que a curiosidade e
a emoción do descubrimento son os auténticos motores da verdadeira ciencia.
Por que non aproveitalos máis nas escolas?

Para finalizar, recomendamos
visionar este vídeo no que o mesmo Beau Lotto e Amy
Ou'Toole, unha das autoras do artigo, explican a súa experiencia.

O artigo 'Blackawton bees', por certo, está colgado en
a web da revista Biology Letters e pódese consultar de forma gratuíta.