A introdución que a Lei Orgánica de Educación (LOE) fai no currículo escolar español do termo “competencias básicas” non é unha mera definición dun concepto, senón que implica unha completa reformulación dos métodos de ensino. Do “saber” ao “saber facer”, de “aprender” a “aprender a aprender”; o obxectivo é que, unha vez cumprida a etapa de escolarización obrigatoria, os mozos alcanzasen unha serie de competencias que lles permitan incorporarse á vida adulta e ao mercado laboral de maneira satisfactoria.
Imagen: Sophie
Saber sumar, restar, multiplicar ou dividir xa non é suficiente para que un alumno de primaria supere con éxito unha avaliación matemática. Se este alumno non é capaz de aplicar estas operacións a un contexto real da vida cotiá, non conseguiría desenvolver unha das competencias básicas ás que se orienta a aprendizaxe desta área de formación e por tanto non alcanzaría os obxectivos da materia. E é que, a partir de agora, tanto os obxectivos de cada área de aprendizaxe ou materia, como os criterios de avaliación, a organización do centro, a participación das familias… todos os aspectos formais e non formais que afectan á educación dos mozos en España oriéntanse cara á adquisición final do que a LOE denomina Competencias Básicas.
O currículo de Primaria e Secundaria deseñouse en función destas competencias
Este termo, presente no noso sistema educativo desde a súa introdución por parte de LÓEA no currículo tanto de educación primaria como Secundaria, refírese a aquelas competencias que debe desenvolver un mozo ou unha moza ao finalizar o ensino obrigatorio para poder lograr a súa realización persoal, exercer a cidadanía activa, incorporarse á vida adulta de maneira satisfactoria e ser capaz de desenvolver unha aprendizaxe permanente ao longo da vida. Deste xeito, o currículo das áreas ou materias das diferentes etapas educativas obrigatorias deseñouse de maneira que cada unha contribúa, en maior ou menor medida, ao desenvolvemento e adquisición de oito competencias básicas:
Por que se introduciron estas competencias no currículo? Principalmente como unha resposta á nova demanda en materia de educación que require a sociedade actual. Unha educación e formación que, máis que enfocada á pura adquisición de coñecementos oriéntese ao desenvolvemento de destrezas e habilidades que resulten útiles para os mozos á hora de desenvolverse de maneira autónoma na vida diaria. É dicir, ademais de saber “” os alumnos deben saber aplicar os coñecementos nun contexto real, comprender o aprendido e ter a capacidade de integrar as distintas aprendizaxes, polos en relación e utilizalos de maneira práctica nas posibles situacións ou contextos aos que se teñan que enfrontar diariamente.
Pero a introdución destas competencias no currículo non afecta unicamente o deseño das áreas de aprendizaxe, senón que tamén implica un cambio na organización escolar, xa que esta contribuirá tamén á adquisición das competencias básicas. As normas internas dos centros, as instalacións de que dispoñan, a organización da biblioteca escolar, as actividades extraescolares… todo iso debe estar orientado a facilitar o desenvolvemento destas competencias. Así mesmo, o labor do profesorado é fundamental para alcanzar os obxectivos marcados polas competencias básicas que, ademais dos cambios que implica no modo de ensinar, deberán avaliar aos alumnos non só polos coñecementos adquiridos, senón na medida que estes contribuíron á adquisición das competencias e deben enfocar a acción tutorial a este obxectivo, orientando e estimulando de maneira personalizada o proceso de aprendizaxe dos alumnos.
Competencia en comunicación lingüística: A adquisición desta competencia supón que o estudante é capaz de utilizar correctamente a linguaxe tanto na comunicación oral como escrita, e así mesmo saber interpretalo e comprendelo nos diferentes contextos. Debe permitir ao alumno formarse xuízos críticos, xerar ideas e adoptar decisións. No caso de linguas estranxeiras, significa poder comunicarse nalgunha delas de modo que se enriquezan as relacións sociais e favorezan o poder desenvolverse en contextos diferentes.
Competencia matemática: Supón posuír habilidade para utilizar e relacionar números, as súas operacións básicas e o razoamento matemático para interpretar a información, ampliar coñecementos e resolver problemas tanto da vida cotiá como do mundo laboral.
Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico: É a habilidade para desenvolverse de forma autónoma en distintos ámbitos como a saúde, o consumo ou a ciencia, de modo que se saiba analizar, interpretar e obter conclusións persoais nun contexto no que os avances científicos e tecnolóxicos están en continuo desenvolvemento.
Tratamento da información e competencia dixital: Esta competencia refírese a a capacidade do alumno para buscar, obter, procesar e comunicar información e transformala en coñecemento. Isto supón habilidade para acceder á información e transmitila en diferentes soportes, así como facer uso dos recursos tecnolóxicos para resolver problemas reais de modo eficiente.
Competencia social e cidadá: Entre as habilidades desta competencia inclúense o coñecerse e valorarse, saber comunicarse en diferentes contextos, expresar as ideas propias e escoitar as alleas, comprendendo os diferentes puntos de vista e valorando tanto os intereses individuais como os dun grupo, en definitiva habilidades para participar activa e plenamente na vida cívica.
Competencia cultural e artística: Esta competencia refírese a a capacidade de coñecer, comprender, apreciar e valorar críticamente as distintas manifestacións culturais ou artísticas, así como saber empregar algúns recursos da expresión artística para realizar creacións propias.
Competencia para aprender a aprender: Refírese á aprendizaxe ao longo da vida, é dicir á habilidade de continuar aprendendo de maneira eficaz e autónoma unha vez finalizada a etapa escolar. Isto implica, ademais de ter conciencia e control das propias capacidades e coñecementos e estar debidamente motivado, o saber utilizar adecuadamente estratexias e técnicas de estudo.
Autonomía e iniciativa persoal: Responsabilidade, perseveranza, autoestima, creatividade, autocrítica ou control persoal son algunhas das habilidades relacionadas con esta competencia, unhas habilidades que permiten ao estudante ter unha visión estratéxica dos retos e oportunidades aos que se ten que enfrontar ao longo da súa vida e facilítanlle a toma de decisións.
