Cada vez é máis frecuente atopar no noso país familias nas que os proxenitores falan diferentes idiomas, creando unha contorna familiar bilingüe dentro dunha comunidade monolingüe. O máis frecuente é que os nenos criados nestes ambientes, grazas á implicación dos seus pais, asimilen desde moi curta idade dúas ou máis linguas dun modo natural.
Imagen: Steven Damron
Con tan só oito meses de vida, Guillermo xa é un firme candidato a converterse en bilingüe, desde o seu nacemento está exposto a dúas linguas no fogar, a da súa nai, Isabel, española e a do seu pai Rainer, alemán. Os fillos de Miren e David, española e canadense respectivamente, van aínda máis lonxe, Noah, de case seis anos, e Alexander, de tres, conviven habitualmente con tres linguas diferentes: mentres a súa nai diríxese a eles en castelán e o seu pai en inglés, ambos asisten a un centro escolar en eúscaro, onde utilizan esta lingua para comunicarse tanto cos seus compañeiros como cos mestres. María e Vincent viven en Alemaña, nada fóra do normal, se non fose porque María é española e Vincent holandés, e entre eles comunícanse en inglés, creando unha contorna no que a súa filla, de apenas dous anos, exponse diariamente a catro idiomas: castelán, holandés e inglés no contexto familiar e alemán no contexto social e escolar.
É máis fácil aprender dúas linguas á vez na infancia que adquirir unha segunda lingua despois de aprender outra
Este tres familias decidiron criar aos seus fillos para que sexan bilingües ou plurilingües, unha decisión moi importante que afectará o resto das súas vidas. E é que hai moitas vantaxes e poucas desvantaxes en adquirir dúas ou máis linguas de forma simultánea desde a máis temperá idade. Aínda que poida parecer complicado, é moito máis fácil aprender dúas linguas á vez na infancia que adquirir unha segunda lingua despois de aprender outra. Isto é así porque, como apuntan a gran maioría de estudos científicos, nos primeiros anos da infancia desenvólvense determinadas zonas do cerebro fundamentais na aprendizaxe lingüística, convertendo esta etapa no momento máis idóneo para recibir e almacenar idiomas. Tal como afirma Miguel Siguán no seu libro ‘Adquisición precoz dunha segunda lingua’, “a aprendizaxe dunha segunda lingua simultaneamente coa primeira produce unha dobre competencia moi difícil de conseguir noutras épocas da vida”. Por outra banda, a aprendizaxe de dúas linguas á vez non difire substancialmente do dunha soa lingua, “todos os estudos sobre nenos que aprenden a falar en dúas linguas apuntan a que o aprendizaxe se fai da mesma maneira e nas mesmas etapas que os nenos monolingües”, apunta o autor, “a única diferenza é que nun neno bilingüe calquera avance nunha das linguas pode estar influído por un avance previo na outra lingua”.
Nun principio poden tender a mesturar os idiomas, pero co paso do tempo este problema desaparece
Aínda que os nenos criados nun ambiente bilingüe ou plurilingüe nun principio poden tardar máis tempo que outros nenos en adquirir un amplo vocabulario (hai que ter en conta que necesitan aprender as palabras en ambos os idiomas) e mesmo poden tender a mesturar ambas as linguas, co paso do tempo estes problemas desaparecen, tal como ilustra Miren a nai de Noah e Alexander: “Alexander con tres anos está nunha etapa na que adoita mesturar nunha conversación varias linguas, con todo Noah, de cinco e medio, xa é capaz de desenvolverse no tres linguas independentemente, identificando perfectamente cando e con quen debe utilizar cada unha delas”.
A adquisición de dúas linguas de forma simultánea achega ao neno maior facilidade para aprender outros idiomas
Por outra banda, ademais da vantaxe evidente que supón o ser capaz de comunicarse en máis dunha lingua, o que un proxenitor se dirixa ao seu fillo na súa lingua materna produce unha comunicación máis próxima entre eles, e facilita a comunicación con aqueles familiares que falan esa lingua, tal como apunta Colin Baker, un dos máis prestixiosos expertos en bilingüismo no ‘seu Guía para pais e mestres de nenos bilingües’. Así mesmo, “a adquisición de dúas linguas de forma simultánea achega ao neno maior facilidade para aprender outros idiomas”, afirma Baker no seu Guía, xa que a parte do cerebro que controla esa función está máis desenvolvida en comparación con outros nenos que falan un só idioma”. Así o corrobora Gloria Ruiz, nai de tres fillos criados nun ambiente familiar bilingüe castelán-inglés, e que asisten a un colexio bilingüe castelán-francés: “o tres nenos destacan notablemente sobre os seus compañeiros en clase de francés, todos sacan unhas notas excelentes nesta lingua, os seus profesores chegaron a preguntarme se en casa falamos en francés, polo bo acento que teñen no idioma”.
Métodos de aprendizaxe
O método máis utilizado é o OPOL( one parent, one language)
O método máis utilizado polas familias bilingües ou plurilingües é o de dirixirse na comunicación cos seus fillos cada un dos proxenitores na súa lingua materna, é o denominado método OPOL (one parent, one language -un pai/nai, unha lingua-), que segundo os expertos é o que produce un bilingüismo máis temperán e máis profundo. O outro método máis común é o dun idioma en cada contorna, é dicir, os nenos exponse a unha única lingua no contexto familiar e a outra no social, aínda que este método só é posible no caso de que os dous proxenitores sexan capaces de comunicarse correctamente na segunda lingua.
O método OPOL, aínda sendo o máis xeneralizado, a longo prazo pode ser menos idóneo, así o explica a CONSUMER EROSKI Gloria Ruiz, doutora en Filoloxía Inglesa. As súas conclusións non son só como investigadora do tema, senón tamén a través da súa experiencia persoal como nai de tres fillos criados no bilingüismo en casa. Ela e o seu marido estadounidense utilizaron o método OPOL desde o principio co seu tres fillos, de 13,10 e 8 anos na actualidade, “aínda que me recomendaron utilizar o método dun ‘pai, unha lingua’, agora mesmo, coa experiencia que teño, penso que fose mellor utilizar o método dunha lingua no contexto familiar e outra no social”.
Co paso dos anos, o contacto coa segunda lingua adóitase reducir en comparación coa primeira
O problema, segundo Gloria, radica en que co paso dos anos, o contacto coa segunda lingua adóitase reducir drasticamente en comparación coa primeira, que é a que se utiliza así mesmo no contexto social. “Os investigadores concentráronse normalmente en estudar a adquisición da linguaxe en nenos bilingües, pero non en como se desenvolve o bilingüismo posteriormente. Cando son pequenos e son fillos únicos é fácil que haxa máis equilibrio entre as dúas linguas, pero a medida que se fan maiores a exposición que teñen ao segundo idioma é mínima, se se reduce unicamente á comunicación cun membro da familia, mentres que a outra lingua, ademais de utilizala en casa co outro proxenitor e cos irmáns, imponse no contexto externo, isto produce en moitos casos falta de interese pola outra lingua” engade Ruiz, que no seu caso viu como a pequena das súas fillas chegou un momento en que non era capaz de entender ao seu pai, nin de utilizar o segundo idioma con soltura, o que a levou a adoptar a decisión de utilizar ela tamén o segundo idioma en casa durante tres anos, para lograr un maior equilibro entre as dúas linguas.
Ademais dun método, os pais deben adoptar tamén unha serie de estratexias discursivas que permitan que a aprendizaxe das linguas fágase dunha forma consistente. Entre estas estratexias, tal como recolle Gloria Ruiz no seu estudo ‘O bilingüismo simultáneo familiar’, é fundamental a coherencia na resposta dos pais á mestura de linguas por parte dos nenos, “creando contextos monolingües ou bilingües que favorecen ou dificultan o uso produtivo da segunda lingua”. Segundo o seu estudo, cando o neno se dirixe ao seu pai ou á súa nai na lingua que non é a común entre eles, se este continúa con normalidade na lingua que elixiu o neno, o fillo percibe que non é necesario falar na outra lingua, xa que o proxenitor enténdeo e reacciona como el espera. “Ante isto, o recomendable é utilizar a estratexia do entendemento mínimo, simular que non se comprendeu o que dixo o neno para provocar un cambio de rexistro”; aínda que algúns pais poidan crer que o empregar esta estratexia pode levar ao rexeitamento da lingua, “aqueles que a utilizan confirman que con ela se reforza o hábito de dirixirse ao proxenitor sempre na súa lingua, fomentando o uso activo e natural dese idioma”.
Ruiz engade tamén unha serie de consellos para conseguir un punto de equilibrio entre os idiomas empregados e apoiar o uso da segunda lingua:
- Visitas periódicas, na medida do posible, ao país de orixe da segunda lingua.
- Utilizar materiais en casa, como películas e libros no idioma en cuestión.
- Primar a relación humana e a naturalidade: non merece a pena crear situacións hostís para que o neno aprenda outra lingua, a aprendizaxe sempre se debe dar nunha situación de naturalidade.
