A psicóloga da Universidade do País Vasco (UPV) Maite Garaigordobil desenvolveu un proxecto cuxo obxectivo é axudar aos estudantes a mellorar os seus valores e os seus comportamentos sociais. Esta iniciativa fundaméntase nos chamados xogos cooperativos, aqueles en os que ninguén gana nin perde e cuxo principal obxectivo é fomentar a relación fluída entre os participantes. Garaigordobil creou máis dun centenar desas actividades lúdicas nunha investigación á que dedicou tres anos de traballo e que foi premiada polo Ministerio de Educación. O estudo, titulado “Deseño e avaliación dun programa de intervención socioemocional paira promover a conduta prosocial e previr a violencia”, está dirixido a alumnos de quinto e sexto de Primaria (de entre 10 e 11 anos) e xa foi probado con éxito en centros escolares da provincia de Guipúzcoa.
Na experiencia participaron o pasado curso 86 nenos de dúas escolas que foron distribuídos en dous grupos: 54 tomaron parte nos máis de 110 xogos propostos pola experta e o resto quedou á marxe. Todos eles completaron un test en setembro paira coñecer as súas actitudes e foron sometidos a un novo exame en xuño paira contrastar os resultados duns e outros. A investigación demostrou que os alumnos que xogaron lograron máis progresos que os outros na súa autoestima, capacidade de autocontrol, comunicación, creatividade, superación da timidez, etcétera. Pero, ademais, os avances foron máis significativos en nenos que, antes de empezar o curso, presentaban “baixos niveis de desenvolvemento social, emocional e cognitivo” e que ás veces se traducían en condutas sociais e delituosas, agresividade e inestabilidade.
A especialista explica que o xogo “permite ao neno desenvolver o seu pensamento, satisfacer necesidades, elaborar experiencias, expresar e controlar emocións, porse no punto de vista doutro, ampliar os horizontes de si mesmo, aprender a cooperar, a comunicarse cos demais…”. Os escolares adquiren boas actitudes sociais -dar, axudar, cooperar, compartir e consolar- e, ao mesmo tempo, interiorizan a importancia de traballar en equipo fronte á competitividade. “Os obxectivos relaciónanse de tal maneira que cada un pode alcanzar a súa meta só se os outros alcanzan as súas”, resume a psicóloga.
Una actividade máis
Garaigordobil considera que boa parte do éxito destes xogos é que sexan incluídos dentro dos programas escolares como una actividade máis, e non como algo excepcional ao currículo. Os alumnos incluídos na experiencia xogaban sempre o mesmo día da semana durante dúas horas baixo a supervisión do seu mestre e dun observador. A responsable da investigación e os seus colaboradores mantiñan reunións periódicas nas que analizaban as sesións e propuñan melloras, se fosen necesarias.
O ideal paira a psicóloga é desenvolver as actividades lúdicas nun espazo amplo, como o ximnasio do centro ou una estancia similar. Antes de empezar os xogos -adoita haber dous ou tres por clase-, os nenos sentan formando un círculo e o docente explícalles as regras. En Contos “Morais”, por exemplo, os alumnos distribúense en equipos de catro ou cinco xogadores e teñen que inventar entre todos un relato que conteña algunha mensaxe moral implícito, que logo representan dramaticamente. Despois ábrese un tempo de debate e responden a varias preguntas.
Outro xogo cooperativo é “Música e Asociacións”, que estimula a fantasía, a comunicación, a imaxinación e a creatividade a través das sensacións que perciben os nenos ao escoitar una peza musical de forma relaxada. Despois, cada xogador describe nun papel a situación ou escena que imaxinou ao ouvir a música e todas as papeletas introdúcense nunha bolsa. Posteriormente, os nenos, por quendas, extráenas e lenas en alta voz paira coñecer as emocións dos demais.
Baleiro importante
A autora da investigación ten constancia de que existen colexios que, pola súa conta, tratan de desenvolver programas deste tipo paira mellorar a chamada educación transversal dos estudantes. Subliña, no entanto, que “aínda queda moito por facer” neste terreo e que só a implicación directa das institucións permitiría aos centros escolares apostar por estas actividades de forma “regular” e non só puntual, como ocorre en moitas ocasións. “Segue habendo un baleiro importante nesta materia. Hai que deseñar programas de desenvolvemento moral para que os nenos sexan sensibles cara aos problemas dos demais e paira impulsar o diálogo, a tolerancia, a non violencia e a non agresividade”, resalta a experta.
Cando o equipo dirixido por Maite Garaigordobil preguntou aos alumnos se os debates posteriores aos xogos servíranlles de algo, responderon que aprenderan a expresar o que pensan e a chegar a acordos cos demais; a facer amigos, respectar aos outros e resolver conflitos; a escoitar e respectar as opinións dos demais e a coñecerse máis eles mesmos. O xogo tamén acrecentou a confianza dos alumnos nos seus compañeiros, axudou a algúns a vencer o seu retraimiento e consolidou un maior acatamento das normas. No entanto, a experta precisa que o éxito desta e outras experiencias nunca terá efectos duradeiros si a educación en valores queda restrinxida ao horario de clase e non ten continuidade en casa.
