Máis de seis millóns de estudantes aprenden lingua española en Estados Unidos. A cifra crece cada día. Sara M. Saz, Doutora en Filoloxía Hispánica pola Universidade de Southampton (Inglaterra) e Catedrática de Español na Colorado State University (EE.UU.) desde 1997 constata esta tendencia. Despois de exercer a docencia durante tres lustros na Universidade Politécnica de Madrid, Saz trasladouse hai 21 anos a Norteamérica, onde ocupou a Cátedra de Español en distintas universidades.
Pero a súa actividade non se limitou ao ensino. Publicou preto de 20 libros e textos sobre a aprendizaxe do inglés e do español, e presidiu a Asociación Europea de Profesores de Español (AEPE) durante o últimos sete anos. Esta entidade, creada en 1967, agrupa a profesores de máis de 40 países de Europa, Asia e América. A súa función é lograr unha unión profesional e persoal entre os docentes para a difusión e o fomento da lingua e a cultura hispanas.
Algúns dos aspectos que revolucionaron a docencia do español nos últimos anos son a énfase no ensino comunicativa e na interculturalidad, así como a aplicación das Tecnoloxías da Información e a Comunicación (TIC). O enfoque comunicativo leva moitos anos vixente, pero modifícase a medida que se integra, cada vez máis, unha orientación cara ao compoñente cultural.
“O Marco Común é un documento imprescindible para o desenvolvemento de currículos máis homoxéneos”Aínda que o MCER non se publicou ata 2001, durante os últimos 30 anos tentouse crear unha normativa común para o ensino das linguas nos países que constitúen hoxe en día a Unión Europea. Supuxo un esforzo ímprobo por parte de todas as persoas que contribuíron, pero deu os seus froitos en moitos países europeos. É un documento imprescindible para o desenvolvemento de currículos máis homoxéneos entre as nacións e achega novos conceptos que afectan á metodoloxía do ensino, como o plurilingüismo e pluriculturalismo.
A multitude de recursos obriga ao profesor a seleccionar os materiais máis eficaces para a súa clase. Hai que pensar primeiro nos obxectivos de aprendizaxe, porque os documentos que elixan tanto docentes como alumnos variarán segundo as metas. Hai unha gran riqueza de documentos auténticos e vídeos curtos relacionados coa denominada cultura con maiúscula: arte, historia, música… Este material enriquece e axuda aos alumnos de clases avanzadas. Pero ao mesmo tempo, hai infinidade de materiais relacionados coa vida cotiá, ou cultura con minúscula, que son adecuados para unha aula de conversación intermedia. Por outra banda, Internet agrava un vello problema do ensino: o plaxio. Desenvolvéronse xa varios programas de software para axudar ao profesor a detectar a algúns dos internautas máis espabilados.
“Os recursos tecnolóxicos han suposto un gran avance na creación de aulas intelixentes”Os recursos tecnolóxicos han suposto un gran avance na creación de “aulas intelixentes” (smart classrooms) que pon a disposición do profesor todo tipo de ferramentas: sistemas electrónicos para tabular as notas, programas para comunicarse cos alumnos e colocar na rede os materiais para a súa clase, deberes, artigos ou debuxos, foros de debate. Os estudantes están moi habituados a traballar así, non só nas clases de linguas, senón tamén no resto.
Durante os 21 anos que vivín en Norteamérica, en Estados Unidos e en Canadá, observei un avance espectacular no número de matrículas en español, á conta de importantes reducións noutras linguas. Esta cifra mantén o seu crecemento, que non está provocado só polo turismo ou o coñecemento cultural. Estudan esta lingua porque lles será útil en moitos dos seus futuros campos profesionais. De aí a importancia crecente do ELE con fins específicos. A maioría dos nosos alumnos de español cursa dúas carreiras á vez.
Non. É relevante o crecemento do español nas universidades e no ensino secundario, pero o español é a segunda lingua deste país e pronto as clases medias e traballadoras hispanas esixirán unha maior presenza de colexios preescolares e de primaria bilingües. Hoxe en día xa existen, pero son insuficientes.
“Os hispanohablantes contribúen ao español de Estados Unidos con elementos propios das súas zonas lingüísticas”Pode ser, pero nin a presenza de hispanohablantes nin o fenómeno son unha novidade e, en todo caso, definir esa “nova variedade” non sería fácil. Seica se unifican en Estados Unidos as máis de 20 variedades de español doutros países? É unha pregunta á que aínda non se pode contestar. Á marxe da influencia invasiva e interferente do inglés (o Spanglish). As grandes comunidades de cubanos, dominicanos, portorriqueños, mexicanos e outros contribúen ao español de Estados Unidos con elementos propios das súas zonas lingüísticas orixinais, pero ao mesmo tempo, comparten unha experiencia lingüística similar. Únelles ser hispanohablantes nun país angloparlante.
A lectura e a análise da literatura é fundamental para que o alumno coñeza na súa lingua orixinal as grandes obras escritas en español. A literatura é unha parte moi importante da cultura e nunca pode ser omitida. Aínda que o tempo dos alumnos é limitado e cada vez máis optan por cursos que consideran de utilidade inmediata, con fins específicos.
“Os métodos comunicativos esixen ao profesor un gran dominio da lingua oral”Nos últimos anos proliferaron os másteres en España para a formación do profesorado de ELE, tanto nas universidades como a través do Instituto Cervantes. Hai tempo que existe este tipo de preparación fóra da península (mesmo en Doutoramento), con máis ou menos énfase na lingüística aplicada, segundo a institución. É unha excelente preparación profesional para o futuro profesor de español. Os docentes que non sexan nativos teñen a necesidade, ademais de adquirir os coñecementos metodolóxicos apropiados, de perfeccionar o seu propio español e familiarizarse a fondo coa cultura de, polo menos, parte do mundo hispanohablante. Os métodos comunicativos esixen ao profesor un gran dominio da lingua oral e coñecementos culturais profundos. É necesario unha reciclaxe permanente.
É fundamental ter unha boa formación académica, pero no caso dos profesores non nativos tamén necesitan uns coñecementos profundos do español que non se poden adquirir na aula. En canto a actitudes, son similares para todos os docentes: grandes doses de paciencia, imaxinación, dispoñibilidade para o traballo duro (ás veces cunha remuneración que non reflicte a importancia do traballo), mostrar un auténtico interese pola súa disciplina e polos seus alumnos e un entusiasmo desbordante. Sempre digo aos profesores novos que cando xa non sintan entusiasmo pola docencia dedíquense a outro campo. Ademais, se cadra, ata gañarán máis.
“É imprescindible que o profesor teña unha preparación sólida en interculturalidad”É imprescindible unha preparación sólida en interculturalidad. É dicir, non basta coa paciencia elemental que se supón no docente, senón que é preciso a aceptación da diversidade. Non só dentro, senón sobre todo fose da aula, onde se desenvolven as relacións co alumnado, o centro e a contorna. Aceptar o “onde fores feixe o que veres” pode ser unha parte importante para gañarse a confianza dos alumnos, da institución á que se sirva e da comunidade na que se sitúe.
