É obrigatorio pór un encabezado en cada páxina? Que elementos debe conter unha referencia bibliográfica? Estas e outras moitas dúbidas expónselles aos estudantes universitarios cando deben abordar a elaboración dun traballo ou documento académico nos seus estudos. A maioría destas cuestións teñen resposta en diferentes normativas internacionais ou específicas dunha área de coñecemento, que serven como referente para unificar criterios entre as diferentes institucións educativas ou publicacións especializadas.
O novo modelo educativo que propón o Espazo Europeo de Educación Superior (EEES) avoga por incrementar o protagonismo dos estudantes coa implementación de métodos activos de ensino que lles permitan desenvolver habilidades e competencias para aprender por si mesmos.
A presentación é esencial para que os docentes poidan valorar os traballos sen dificultade
Neste marco, os traballos académicos cobran relevancia dentro da actividade dos alumnos, xa que representan unha vía importante para ampliar a súa habilidade e capacidade de investigar, reflexionar en profundidade sobre un tema ou unha área determinada e aprender a estruturar, sintetizar e presentar de forma adecuada a información. Este último aspecto, aínda que pareza o menos relevante, é con todo esencial para que os docentes responsables da avaliación dos traballos poidan valoralos e analizalos sen dificultade e para que os estudantes habitúense a elaborar os documentos cuns criterios e estándares formais xenéricos.
Aspectos formais xenéricos
Máis aló dos contidos, o principal referente que hai que ter en conta para a redacción e elaboración dun traballo académico son as indicacións específicas do profesor, que se basean polo xeral nas establecidas polo departamento no que se integra ou pola mesma facultade ou universidade.
As normas de Vancouver, ICONTEC ou APA son algunhas das máis comúns
Estas pautas son, a miúdo, un compendio personalizado das normativas que distintos organismos especializados elaboran e actualizan de forma periódica para unificar criterios de presentación e estrutura en diferentes ámbitos de coñecemento. As normas de Vancouver , as do Instituto Colombiano de Normas Técnicas (ICONTEC) ou as da American Psychological Association (APA) son algunhas das máis comúns no ámbito académico e de investigación.
Entre as recomendacións xenéricas de estilo formal e que se poden atopar na maioría destas normas destacan as seguintes:
Normativas para textos científicos e técnicos
As distintas disciplinas académicas teñen as súas propias particularidades. Por iso, para cada área de coñecemento é conveniente elixir o estilo que se use con máis frecuencia entre os especialistas. No ámbito das Ciencias da Saúde, o máis común é guiarse polos requisitos de uniformidade marcados polo Comité Internacional de Editores de Revistas Médicas (ICMJE), máis coñecidos como normas ou estilo Vancouver. De feito, máis de 500 revistas especializadas deste ámbito réxense por estes criterios para a publicación dos seus artigos.
Para cada área de coñecemento é conveniente elixir o estilo máis frecuente
Na contorna científica universitario tamén é habitual publicar de acordo aos lineamientos establecidos polo Council of Science Editors. Utilízanse principalmente na área da bioloxía, pero tamén en biomedicina, bioquímica e outras disciplinas científicas afíns.
Normativa para Ciencias Sociais e Humanidades
En Ciencias Sociais e Humanidades, os estilos máis utilizados son o Chicago, o da American Psychological Association (APA) e o da Modern Language Association (MLA). O primeiro deles é a de máis antigüidade (1903) e aplícase, en xeral, para escritos das materias de historia, arte, música ou literatura, entre outras. Na súa web pódese consultar de forma gratuíta unha guía rápida da última edición publicada.
O estilo da APA está xeneralizado no ámbito da psicoloxía, pero tamén se emprega en educación, enxeñaría ou na contorna empresarial. No seu portal está dispoñible un tutorial coas regras básicas e nesta ligazón da Universidade de Alacante pódese revisar en español unha ejemplificación reducida desta normativa. En lingua e literatura é frecuente tomar como referente o estilo MLA, utilizado por máis de 1.100 publicacións especializadas de todo o mundo. No documento ‘A cita documental’, de Mabel Kolesa e Carolina de Volder da Universidade de Buenos Aires, pódense consultar os principais elementos e exemplos de referencias nos estilos da MLA e da APA.
A bibliografía e as citas forman parte esencial de calquera traballo académico de calidade e dan solidez ao texto. A súa función é acreditar os datos das fontes referenciales nas que se basea o documento e facilitar a procura e localización das mesmas por parte do lector. A información básica que debe incluír unha referencia bibliográfica é o dato do creador e a identificación da creación (autores, título e edición). Pode completarse con datos adicionais, como os editores, o ano de publicación ou o número de páxinas, entre outros.
Aínda que nun principio non parece difícil, a tarefa entraña certa dificultade en canto xorden as primeiras dúbidas: como se escribe unha referencia se son 15 autores os creadores?, organízanse por orde alfabética ou por orde de aparición?, de que modo sinálase unha referencia electrónica? Un marco xeral internacional para unificar criterios neste sentido constitúeo a norma da Organización Internacional para a Estandarización ISO 690-2010, cuxas principais directrices se poden consultar nas manual ‘Bibliografías e a súa ortotipografía’, unha guía práctica para a aplicación desta norma redactada por Javier Bezos. Da versión anterior desta norma (ISO 690-1987), existe un equivalente en castelán: ÚNEA 50-104-94, da Asociación Española de Normalización e Certificación (AENOR).
