Cambiar as técnicas agrícolas fronte ao cambio climático

/imgs/2008/04/surcos01.jpg

O impacto que se prevé terá o cambio climático na agricultura é variable. En xeral, o réxime de choivas cambiará e espérase que a produtividade dalgúns cereais poida diminuír nalgunhas zonas, especialmente en rexións pobres en latitudes baixas. As perdas agrícolas dependerán do tipo de cultivo, da zona e do aumento de temperatura.

Crese que paira o ano 2020, en México perderanse 300.000 hectáreas paira a produción de millo, mentres que nos Estados Unidos ou en Europa, moitos dos cultivos simplemente desprazaranse cara ao norte. Nalgunhas zonas máis frías de Canadá e Rusia é posible que o aumento da temperatura alargue a tempada de cultivo. Podería ser una mellora si non fose porque o aumento da temperatura pode ter outras consecuencias inesperadas, como o aumento das pragas. Tal como recollía un informe do Panel Intergobernamental paira o Cambio Climático (IPCC), una praga que podería empeorar é a do verme das xemas do abeto, moi daniña paira os bosques. E o cambio climático está a modificar a distribución das currucas, as aves depredadoras destes vermes, o que pode empeorar moito máis a praga.

O futuro é un escenario vago e incerto. Os expertos apuntan a que a agricultura non só debería prepararse paira eventualidades de diversos tipos (secas ou inundacións, descenso da produtividade, posible aumento de pragas, alongamento ou acortamiento da tempada de colleitas…) senón que, ademais, o uso do chan debería converterse tamén nunha forma de mitigación do cambio climático. Á fin e ao cabo, a agricultura tamén supón una parte importante de emisións de carbono e o chan pode converterse (é o terceiro depósito de carbono do planeta) nun gran depósito que reteña ese carbono. Trataríase de evitar que o carbono do chan e da materia orgánica pérdase (o que sucede cada vez que se rotura a terra, se deforesta paira cultivar ou se descompón os restos vexetais na superficie do chan) e, en cambio, retelo e usalo paira enriquecer o chan.

O carbono e outras emisións derivadas da agricultura e a xestión do chan, como o oxido nitroso e o metano, supoñen até o 31% das emisións de gases de efecto invernadoiro, que poderían evitarse con outras prácticas agrícolas e de xestión do chan, tal como defende un traballo do Informe do Estado do Mundo 2009 do Worldwatch Institute.

Una peza fundamental dese cambio é evitar os fertilizantes químicos que se aplican nos campos agrícolas. Os fertilizantes liberan oxido nitroso, un gas cunha capacidade de quecemento 300 veces maior que o dióxido de carbono (CO2). Calculouse que por mor dos fertilizantes libéranse cada ano una cantidade de oxido nitroso equivalente a 2.000 toneladas de CO2. Una forma de evitar o uso deses fertilizantes é recorrer a métodos ecolóxicos (compost, abonos verdes, rotacións…).

/imgs/2008/04/trigal001.jpgOutra das estratexias que se propón no informe do Worldwatch Institute é minimizar o laboreo do chan, é dicir, evitar a roturación que tradicionalmente se fai paira preparar seméntaa e evitar as malas herbas, e que ten como efecto secundario a perda de nutrientes do chan, a alteración dos microorganismos e a consecuente liberación de CO2. A pequena escala non parece que se trate dunha gran cantidade de CO2, pero hai que ter en conta que a superficie agraria mundial é duns 15.000 millóns de hectáreas. Algúns expertos calcularon que si se aplicasen técnicas como estas en só o 10% da superficie agraria mundial (150 millóns de hectáreas) poderíanse almacenar 29.000 millóns de toneladas de CO2.

Máis rechamantes son os esforzos que están a facer paira conseguir cultivos con plantas vivaces, que non haxa que replantar cada ano. As plantas vivaces mantéñense vivas ano tras ano, podéndose recoller a colleita cada ano sen necesidade de ter que arrincar os matojos do chan, nin volver sementar. Mantéñense as súas raíces no chan, o que supón una mellor retención da auga e nutrientes, co que se podería evitar o uso dos fertilizantes. As raíces, ademais, ao ser máis profundas que as plantas anuais, captan mellor os nutrientes das capas inferiores do chan e compiten coas malas herbas (polo que estas non crecerían tan facilmente), co consecuente aforro en herbicidas.

Grupos de investigación na Universidade de Manitoba (EE.UU), na Universidade Western Australia, no Land Institute (EE.UU) ou no Instituto de Investigación paira Cultivos Alimentarios en Kunmimg (China), por pór algúns exemplos, están a traballar en programas paira obter variedades de cereais perennes, que non haxa que replantar ano tras ano. Trabállase con variedades de arroz, mijo, millo, soia e outras. O que tentan é recuperar e adaptar, mediante programas de cruzamento tradicional, variedades silvestres de cereais, das que derivan os nosos cultivos actuais.

Os cereais supoñen o 80% dos cultivos e son a peza básica da alimentación mundial das persoas e o gando. Aínda faltan uns anos paira poder obter variedades comerciais pero, de conseguilo, as melloras poderían ser notables paira a agricultura e, tamén, paira a biodiversidade. As plantas perennes converteríanse nun ecosistema estable e tamén retería considerables cantidades de carbono.

Outras estratexias que se apuntan é substituír as grandes extensións agrícolas de cultivo plano e sen árbores por explotacións que combinen os cultivos vivaces con zonas arboredos intercaladas (de froiteiros ou bosques). As árbores reteñen carbono e nutrientes no chan, e ofrecen un hábitat ás especies locais. É algo que estaba na base dos cultivos tradicionais, pero que se perdeu coa agricultura intensiva. Paira este tipo de explotacións nas que se combinan campos e bosques téntase obter variedades que non necesiten moita luz paira ser produtivas e que permitan cultivar á sombra. Ben implantadas, permiten evitar a deforestación e recuperar a vexetación en zonas degradadas.

/imgs/2008/04/cosechadora001.jpgPero todas estas estratexias non poden realizarse sen un apoio dos consumidores e das administracións. Aos agricultores débelles resultar rendible este tipo de cultivos e os consumidores deben ter opcións paira poder escoller entre produtos obtidos dun ou outro tipo de explotación. Por exemplo, xa hai produtos certificados como “respectuosos coas aves” ou “cultivados baixo sombra” apoiadas por firmas como Organic ou o Rainforest Alliance. Pero aínda son produtos anecdóticos e queda moito por facer.

Hai apenas uns días, o Pacific Northwest National Laboratory (EE.UU) presentaba un traballo que demostraba a necesidade de impor cargas fiscais ás emisións de carbono terrestre producidas polo uso do chan, e que se producen cando se deforesta paira cultivar.

Paira iso, os investigadores aplicaron un modelo informático que permite simular os efectos da economía en dous mercados virtuais: uno no que se penalizaba só as emisións de carbono industriais e de combustible fósiles, e outro no que se penalizaban, ademais daquelas, as emisións de orixe agroforestal. E o resultado era que ignorar estas emisións agroforestais levaba, nun prazo de cen anos e por mor dunhas presións económicas moi fortes, á perda total dos bosques que non estaban a ser xestionados, deforestados paira conseguir grandes extensións de cultivos bioenergéticos, máis rendibles economicamente.

En cambio, ao pór un valor ao carbono do chan obtíñase un incremento da cuberta forestal, sen verse afectados os outros cultivos, que tamén creceron. Paira controlar as emisións de carbono, conclúe este estudo, é tan importante prestar atención ás melloras nas tecnoloxías enerxéticas como ás melloras nas tecnoloxías agrícolas.