A contaminación lumínica en España creceu de forma constante e en todo o país durante os últimos 20 anos. Na contorna da Unión Europea (UE), España é, xunto con Italia e Portugal, o país máis derrochador en iluminación. En xeral, as grandes cidades e provincias son as máis contaminantes, pero algunhas como Valencia, Alacante ou Murcia teñen a marca. Así o sinala un estudo realizado na Universidade Complutense de Madrid (UCM) sobre este problema. Ademais de deixar sen visibilidade os ceos, a contaminación lumínica provoca un malgaste innecesario en electricidade e diversos efectos sobre o medio ambiente. Unhas sinxelas e económicas medidas poderían axudar a combatelo.
Quen contaminan máis coa súa luz
Alejandro Sánchez, investigador da UCM e autor do estudo, explica que se basean en datos tomados por satélite en 2007, xa que as administracións non dispoñen de información exacta sobre o gasto en iluminación pública en España.
En xeral, as cidades/provincias máis poboadas son as máis contaminantes: a súa luz chega por centos de quilómetros e pode exceder as súas fronteiras. No entanto, algunhas destacan sobre o resto. Se se toma como referencia a emisión lumínica de Barcelona, a área metropolitana de Valencia, cunha poboación dúas veces menor, emite algo máis de luz, mentres que Alacante, cunha poboación case tres veces menor, emite unha contaminación lumínica similar.
Alacante, cunha poboación case tres veces menor que a de Barcelona, emite unha contaminación lumínica similar
Murcia é a provincia cun crecemento maior, xa que contamina máis que Sevilla, que ten un terzo máis de poboación. En tres das provincias máis escuras -Huesca, Soria e Teruel-, rexistráronse os incrementos maiores, superiores ao 100%.
A análise dos investigadores da UCM tamén lembra que o descenso no consumo non sempre é parello a unha menor emisión. Barcelona e Madrid reduciron en torno ao 7%-10% o seu gasto en iluminación pública no últimos cinco anos. Con todo, as imaxes por satélite non reflicten unha diminución na súa contaminación lumínica. Ademais das cidades, xurdiron novas ameazas nos últimos anos, como as balizas dos parques eólicos.
Efectos negativos da contaminación lumínica
Os astrónomos profesionais e afeccionados subliñan a dificultade crecente de observar os ceos nocturnos. Pero a contaminación lumínica non só afecta a este grupo, o máis belixerante en relación a este problema, senón a todos os consumidores e ao medio ambiente.
Unha excesiva e/ou incorrecta iluminación supón un enorme gasto innecesario en electricidade. A provincia de Madrid consumiu en 2007 en iluminación uns 45 millóns de euros anuais, Barcelona uns 41 millóns, Valencia uns 20 millóns, Alacante uns 17 millóns… En total, España gastouse uns 450 millóns de euros ao ano.
Este gasto contrasta coas cifras do resto de países europeos. En España utilízanse 116 quilowatts/hora (Kwh) por habitante, mentres que en Alemaña, con case o dobre de poboación, consómense 48 Kwh por habitante. En 2007, os consumidores gastaron na iluminación dos seus fogares 13.987.319 megawatts/hora (Mwh), mentres que o gasto en iluminación pública ascendeu a 5.254.867 Mwh. Os fogares españois son os segundos que menos lámpadas de baixo consumo utilizan da Unión Europea segundo un estudo da Comisión, tan só un 15% (para o ano 2007). Estas cifras son similares nas rúas. As lámpadas de baixo consumo son un 80% máis eficientes que as tradicionais. Como sinala Sánchez, resulta paradoxal que as institucións traten de concienciar sobre aforro enerxético “cando xa non haxa lámpadas tradicionais, gastarase máis iluminado nas rúas que as casas”.
España gastou uns 450 millóns de euros en iluminación en 2007
Ademais do peto dos consumidores, o medio ambiente tamén se resente co malgaste en iluminación. A produción de electricidade baséase en gran parte na queima de combustibles fósiles, que entre outros efectos negativos supón a emisión de dióxido de carbono (CO2) e o seu consecuente efecto no cambio climático.
Aínda por riba, unha luz excesiva provoca a desaparición de determinadas especies, como as luciérnagas, atrae pragas urbanas como mosquitos, altera do soño nas persoas que sofren unha iluminación pública excesiva no seu fogar, etc.
Como combater o problema
O primeiro paso para loitar contra a contaminación é coñecer as súas causas. O investigador da UCM sinala varios culpables. O principal son os farois españois, as máis potentes da UE. Na última década realizouse un gran esforzo por substituír as luminarias, en especial as máis contaminantes, as de tipo globo, con eficiencias do 6%-12%. Con todo, as actuais non pasan do 50% de eficiencia, lonxe dos modelos que logran o 100%. O outro gran problema é a iluminación ornamental, que crece sen control. En definitiva, o consumo segue a súa escalada e con el, as emisións.
Segundo Sánchez, España podería aforrarse o 50% da electricidade e do diñeiro gastado cunha medida tan sinxela como reducir á metade a potencia das lámpadas. A sensación visual só reduciríase nun 25% e a luz sería adecuada. Cada vez cámbianse máis farois, pero mantéñense luminarias pouco eficientes. Para non gastar moito, poderíanse deixar os farois, que supoñen o 90% de gasto total, e cambiar as lámpadas. O investimento inicial amortizaríase en poucos anos grazas ao aforro.
As leis sobre esta cuestión tampouco axudan. O seu carácter local ou autonómico, fronte a un problema que excede fronteiras, a súa ambigüidade e a súa falta de efectividade provocan que na práctica non fornezan efecto, asegura o investigador da UCM. Por iso, recomenda aprobar normas estritas e seguir o exemplo doutros países europeos, como Reino Unido, que aprobou unha lei estatal e entre outras medidas decidiu apagar as autoestradas.
Para axudar ás institucións a que tomen decisións obxectivas, fan falta estudos científicos que permitan instalar farois da forma máis eficaz posible. Situar os farois por encima da rúa, apagar durante a noite lugares públicos pechados ou utilizar sistemas horarios para axustar o aceso á posta real do sol son algunhas posibles medidas. En canto ao uso de luces LED, é o futuro e melloran a gran velocidade, pero na actualidade o uso de modelos de luz branca non é a opción menos contaminante e tampouco a máis eficiente. O idóneo sería que funcionasen só cando detectasen a presenza de persoas.
A falta de datos sobre o consumo real da iluminación pública é tamén motivo de preocupación. O estudo dos investigadores da UCM puxo en evidencia erros nas estatísticas do Ministerio de Industria.
Que poden facer os consumidores
Os consumidores son fundamentais para combater este problema. A súa concienciación é esencial, así como asumir que non é necesaria tanta luz. En noites de lúa chea, o ollo adáptase e ve ben sen problemas. A luz da lúa ten unha intensidade de 0,5 lux. O mínimo dun farol en España son 5 lux.
Os consumidores tamén poden reclamar ás institucións que ofrezan toda a información e que non se malgaste a enerxía que se paga entre todos. As comunidades de veciños son outro dos lugares onde se pode aforrar moito. Un estudo de iluminación eficiente é un investimento que se amortiza rápido co descenso do gasto eléctrico.
