Contaminación dixital: así é o impacto ambiental da nosa actividade en Internet

Aínda que nos poida parecer incrible, calquera actividade realizada na contorna dixital xera emisións de gases de efecto invernadoiro. Internet apóiase nunha rede de cables, centros de datos e servidores permanentemente operativos, que consomen grandes cantidades de enerxía.

Cada vez que utilizamos un dispositivo de uso individual conectado a esta rede, como un móbil ou un computador, ponse en marcha toda unha infraestrutura que necesita electricidade para almacenar e transmitir esa información a través dos servidores.

“En España, cargar o móbil xera un cinco quilogramos de CO2 equivalente cada ano, mentres que, cun computador de sobremesa usado durante oito horas, ao redor dos 25 kg de CO2. Estas dúas accións teñen un consumo anual parecido ao dunha neveira. Si temos en conta todo o ciclo de vida dos dispositivos electrónicos, isto é, si incluímos a obtención de materiais, fabricación, empaquetado e transporte e, por último, recuperación e reciclaxe, esta cifra crece entre 5 e 20 veces máis, é dicir, empezamos a falar da orde da tonelada”, explica Gonzalo Ruiz de Vila, de GFT, empresa especializada na transformación dixital.

• O teu móbil ten terras raras, sabes como afecto ao medio ambiente?

A pesar destes datos, a transformación dixital é un instrumento fundamental na senda cara a un mundo máis sostible. Apoiarse nas novas tecnoloxías permite un aforro de enerxía e de recursos. Por exemplo, o desenvolvemento dixital ha cambiado a forma na que nos comunicamos, axilizando os tempos e eliminando as fronteiras e alterou o modelo de traballo, substituíndo a presencialidad física pola telemática. Son só dous exemplos das moitas vantaxes e aplicacións da tecnoloxía dixital no noso día e que, de acordo co World Economic Forum, fan que a dixitalización poida reducir as emisións mundiais até un 35 % na próxima década.

Con todo, a dixitalización ten un lado “escuro”:

• Para empezar, fabricar os dispositivos que nos permiten o acceso ao mundo dixital, xa sexan grandes infraestruturas ou pequenos dispositivos de manexo persoal, ten unha importante pegada de carbono.
• Cada actividade realizada na contorna dixital carrexa unha peaxe medioambiental. É notable o peso das emisións que supón manter en funcionamento este ecosistema tecnolóxico, ao que se esixe estar permanentemente activo.
• Até o último elo, cando a tecnoloxía deixa de ser operativa e toca desfacerse dela, ten consecuencias para o planeta.

A contaminación dixital é o conxunto de emisións de carbono que hai tras unha actividade dixital. Os centros de datos, as infraestruturas de rede e os equipos de consumo teñen unha importante pegada ambiental. Segundo The Shift Project (TSP), organización francesa cuxo obxectivo é combater o cambio climático e diminuír a dependencia nos combustibles fósiles, o 4 % das emisións globais están causadas pola polución dixital. Se nada cambia, prognostica un crecemento espectacular desta porcentaxe. En 2030 a contaminación dixital podería supor un 40 % do total do CO2 liberado á atmosfera.

De acordo co estudo ‘Tecnoloxías dixitais en Europa: un enfoque medioambiental do ciclo de vida’, na Unión Europea o impacto medioambiental xa alcanzou esa porcentaxe. A contaminación dixital representa o 40 % das emisións dos gases de efecto invernadoiro (GEI) no continente.

O maior impacto das tecnoloxías dixitais prodúcese durante a fabricación dos dispositivos (54 %). O 40 % dos impactos ambientais están relacionados co esgotamento dos recursos mineiros metálicos e o uso de recursos fósiles, principalmente na fase de fabricación dos dispositivos. Así mesmo, cerca do 10 % do consumo eléctrico da Unión Europea destínase ás tecnoloxías dixitais.

A contaminación dixital pódese abordar desde tres grandes frontes: os fabricantes, os centros de datos, que almacenan e aloxan as páxinas web, e as redes de acceso, o cableado e as antenas que transportan os datos. É a teoría The Big Three (O tres grandes), creada por Jon Koomey, experto no impacto medioambiental tecnolóxico.

“Xa se está traballando en mellorar a sustentabilidade da tecnoloxía, como o uso de enerxías alternativas para alimentar os centros de datos —que é onde se almacenan grandes cantidades de información—, na eficiencia dos dispositivos hardware —todo o que ten que ver coa parte tanxible da tecnoloxía— e, aínda que en menor medida, tamén se empeza a traballar na eficiencia do software, a parte intanxible, como aplicacións ou redes sociais”, subliña Coral Calero, catedrática de Linguaxes e Sistemas Informáticos da Universidade de Castela-A Mancha.

Desde que se deseña un programa ou unha aplicación e ata que se retira hai un consumo enerxético e, por tanto, unha pegada de carbono que debe ser xestionada. Estímase que o software consome o 10 % da electricidade mundial, polo que facelo máis sostible contribúe a reducir a pegada de carbono. Explícao Calero: “As aplicacións de software son unha colección de pasos que hai que dar para conseguir realizar unha funcionalidade. Evidentemente, canto máis complexa sexa a aplicación, máis pasos comporana e máis funcionalidades incorporará. A maneira en que fagamos esas aplicacións terá un impacto no consumo final do resultado. E diso trata o software verde, de desenvolvelo para que o seu uso sexa eficiente desde o punto de vista enerxético”.

Como se consegue isto? “En ocasións, para reducir o consumo será necesario cambiar un fluxo de traballo; noutras, optimizar un algoritmo. Ás veces, é preciso facer un cambio na arquitectura da aplicación, é dicir, mover a computación preto de onde se gardan os datos ou se xeran. Tamén pode ser que haxa que adestrar de forma distinta á intelixencia artificial ou cambiar os algoritmos de compresión”, resume Gonzalo Ruiz de Vila, director de tecnoloxía en Grupo GFT e responsable de GreenCoding, unha iniciativa aberta que traballa para atallar as emisións asociadas ao software.

Dentro do ecosistema de soporte dixital, os centros de datos sobresaen polo seu alto consumo enerxético. Son espazos físicos situados nun edificio que almacenan e procesan datos dunha organización ou dun provedor de servizos. Están operativos as 24 horas os 365 días ao ano e demandan gran cantidade de enerxía: refrixeración, calefacción, ventilación, aire acondicionado, iluminación…

Para garantir o mínimo impacto medioambiental están a desenvolverse Green Data Center ou Centro de Datos Verde. Utilizan enerxías verdes ou renovables (solar ou eólica, por exemplo), están deseñados para maximizar a eficiencia enerxética e están construídos de maneira sostible. Así mesmo, os seus sistemas de iluminación, mecánicos, eléctricos e informáticos son respectuosos co medio ambiente e apenas producen residuos e os que se producen son reciclados ou reutilizados.

A Estratexia Dixital Europea establece o obxectivo de lograr centros de datos “climáticamente neutrais, altamente eficientes desde o punto de vista enerxético e sostibles” para o ano 2030. Tal e como destaca a Comisión Europea, é preciso potenciar a creación de Centros de Datos Verdes. Na Unión Europea preocupa especialmente a maneira de desenvolver a computación na nube, desexando que sexa energéticamente eficiente.

Cada vez que enviamos un correo electrónico, vemos un vídeo en streaming, realizamos unha videollamada ou mandamos unha mensaxe de WhatsApp gastamos enerxía. Toda esta información dixital que enviamos a través da rede chega a un centro de datos, que permanece acendido as 24 horas do día para que podemos acceder a ela cando queiramos. Ademais, as instalacións que albergan todos estes datos deben estar refrigeradas e duplicadas por seguridade, o que aumenta o gasto enerxético e, por conseguinte, a contaminación.

Segundo un estudo de Website Carbon, só o uso mundial de Internet consome 416,2 teravatios–hora (TWh) anuais, unha cantidade superior á enerxía total demandada polo Reino Unido. Cada visita a unha páxina web produce unha media de 6,8 g CO2. Desde Google recoñecen que unha procura na súa plataforma libera 0,2 gramos de CO2: mil procuras equivalerían a conducir un coche durante un quilómetro.

• Os principais buscadores de Internet ecolóxicos

Para Javier Rodeiro, profesor na Escola Superior de Enxeñaría Informática da Universidade de Vigo, estes datos, aínda que alarmantes, son pouco precisos. “Non existe un estándar realmente aceptado de cálculo de pegada de carbono e, por tanto, só estamos a facer aproximacións de posibles consumos. A min gústame comparar cualitativamente os procesos que estamos a tratar cos que substitúen. Entendemos que, si as comunicacións actuais teñen un custo enerxético e substitúen a outras comunicacións como chamadas telefónicas, fax, telegramas ou envíos postais, non creo que esteamos a aumentar senón diminuíndo a pegada de carbono que xerarían esas actividades humanas”, explica.

Pero os expertos advirten de que o problema da contaminación dixital radica na cantidade de comunicacións que se realizan. Cada minuto, envíanse 41,7 millóns de mensaxes en WhatsApp, realízanse 1,4 millóns de chamadas e sóbense 500 horas de vídeo, segundo o informe ‘Data Never Sleep 8.0’.

Ademais, fabrícanse cada vez máis dispositivos. Actualmente hai 34.000 millóns de smartphones, computadores, videoconsolas e televisores no mundo. Para Greenpeace, “a pegada ecolóxica deste frenético tráfico dixital equivale a un consumo desmesurado de electricidade a nivel mundial”.

Pór freo á contaminación dixital é tarefa de todos, individuos, institucións e empresas. Pero realmente sabemos que cando mandamos un vídeo de gatitos aos nosos contactos estamos a emitir CO2? “Os consumidores na súa maioría non son conscientes do impacto que ten o uso da tecnoloxía, e é lóxico”, sinala Coral Calero. Aínda que as nosas accións individuais poden ter pouco peso, é “ese efecto multiplicador no número de usuarios o que supón o problema”, apunta a experta.

Calero, que dirixe a área de Algoritmos Verdes do Observatorio do impacto social e ético da intelixencia artificial (OdiseIA), considera que para que o consumidor cambie a actitude é necesario ofrecerlle datos e axudarlle a ter un mellor comportamento. “Aí van unhas pistas para quen queira usalas: un vídeo consome moito máis que unha imaxe, e unha imaxe moito máis que o texto ou os emoticonos”, remarca.