Contaminantes emerxentes: como nos afectan?

Que son os contaminantes emerxentes?

O termino contaminantes emerxentes provén do inglés emerging pollutants. Refírese a unha serie de produtos, máis ou menos recentes e cada vez máis abundantes, cuxas formulacións químicas ou as interaccións que causan con outras sustancias ou compostos provocan danos sobre o medio ambiente e a saúde humana que non se tiveron en conta ata agora. Moitos deles son de uso cotián e atópanse en calquera fogar: medicamentos, cosméticos, champús, de limpeza, etc.

A concienciación dos cidadáns é clave para reducir os efectos dos contaminantes emerxentes no medio ambiente e a saúde

A lexislación ambiental e sanitaria non os controla porque ata agora non se detectaron, pero, grazas a novas metodoloxías e ás investigacións sobre os seus efectos, empézanse a considerar. Institucións internacionais como a Organización Mundial da Saúde (OMS) ou as axencias de medio ambiente de Estados Unidos e Europa (EPA e AEMA, respectivamente) traballan niso. “A Unión Europea (UE) ten unha lista de sustancias baixo vixilancia e fanse estudos para definir cal é o seu efecto e que limite deberíanse pór en verteduras e calidade de augas. Cada ano entran novos compostos”, sinala Mikel Ibarra, director de proxectos de Aclima, grupo de empresas ambientais do País Vasco.

Contaminantes emerxentes: como nos afectan?

A variedade de produtos e as súas posibles interaccións con outras sustancias da contorna fan que as súas consecuencias poidan ser moi diversas. A medida que os científicos realizan máis investigacións e análises, descobren novos efectos.

O impacto de certos tipos de medicamentos xa se empezaron a percibir en contornas naturais: os estrógenos das pílulas anticonceptivas provocan a feminización dos machos en diversas especies de peces e anfibios; os antidepresivos reducen as posibilidades de supervivencia das aves no inverno; e certos antiinflamatorios causan lesións nos paxaros.

Outro exemplo claro é o dos microplásticos, utilizados en diversos produtos, como abrasivos industriais, exfoliantes, cremas faciais, pasta de dentes, champús, xeles, produtos para bebés, repelentes de insectos, cremas solares, cosméticos, etc. Os microplásticos están presentes en todos os mares e océanos do planeta e constitúen unha ameaza para a saúde humana e o medio ambiente pola súa capacidade de acumular compostos químicos e toxinas.“Unha vez no medio, os microplásticos xunto cos compostos químicos asociados, poden ser inxeridos por peces e invertebrados e pasar a través da cadea trófica a aves, cetáceos e aos seres humanos. Xa se observaron efectos negativos de perda de peso, crecemento e hábitos de alimentación nos organismos mariños debido á devandita inxesta”, explica Oihane Cabezas, investigadora de AZTI, Centro tecnolóxico especializado en innovación mariña e alimentaria.

Como combater os contaminantes emerxentes?

Os sistemas de depuración e tratamento de augas residuais carecen dos medios para detectar e eliminar estas sustancias. “Non é motivo para alarmar á poboación. A auga da billa é segura, as cantidades son mínimas, pero a auga que utilizamos para consumo vén de encoros e ríos e chega das redes de saneamento, de maneira que finalmente todo o que botamos á contorna desde o fregadero, a ducha, o retrete, etc. acaba nos ríos e chéganos de novo a nós”, lembra o experto de Aclima. Este grupo, xunto a Axénciaa da auga do País Vasco (URA) e os consorcios de augas vascas, estuda os contaminantes emerxentes antes e despois de que acaben nas plantas depuradoras en Euskadi. “Descubrimos unha presenza bastante alta de produtos como o ibuprofeno e mesmo de sustancias estupefacientes”, sinala.

A concienciación dos cidadáns é clave para diminuír a presenza e os efectos dos contaminantes emerxentes no medio ambiente e a saúde. Do mesmo xeito que ocorre con produtos como as toallitas húmidas, non hai que arroxar nada polo retrete que non sexan o tres pes, “pipí, popó e papel hixiénico”, como subliña Fernando Morcillo, director xeral da Asociación Española de Abastecementos de Auga e Saneamento. No caso dos medicamentos, ademais de reducir o seu consumo para o imprescindible, débense depositar nos puntos SIGRE das farmacias para o seu correcto tratamento e reciclaxe.

O investimento en investigacións e sistemas de análises é outra das grandes accións que deberían terse en conta. “Os sistemas de saneamento de augas están a ver que o seu control será difícil polo custo; farán falta investimentos moi altas e pode supor un incremento do prezo da taxa de auga”, prevé Ibarra.

Así mesmo, a lexislación debería avanzar para establecer controis e límites a estas sustancias, como xa se fai con outras, e que as empresas produtoras asuman métodos para reducir, eliminar ou substituílas.

Siga a canle de Medio Ambiente en Twitter @E_CONSUMERma e ao seu autor @ecienciacom.