A erosión é un fenómeno xeolóxico natural que consiste no desprendemento e transporte de partículas a outro lugar, debido a correntes de auga, vento e procesos gravitatorios. Os fenómenos climáticos, por exemplo prolongados períodos de seca seguidos de fortes precipitacións, unha cuberta vexetal escasa, desastres ecolóxicos como incendios, ou un tipo de chan especialmente propenso, son os principais factores naturais que inciden no seu desenvolvemento.
Este proceso, aínda sendo natural, converteuse nun grave problema ambiental debido á acción do ser humano. A deforestación, os incendios provocados, as prácticas agrícolas, forestais e gandeiras inadecuadas ou a construción excesiva ou mal planificada de edificios ou estradas aumentaron vertiginosamente este fenómeno. Un 60% do chan erosionado acaba en ríos, pantanos e lagos, aumentando o risco de inundacións en caso de choivas torrenciais. Así mesmo, a erosión diminúe a capacidade do chan de almacenar auga e provoca a perda de nutrientes e materia orgánica, deteriorando a biodiversidade.
Sen a participación das poboacións locais e os grupos sociais afectados calquera iniciativa contra a erosión está condenada ao fracasoNo caso da erosión do chan provocada pola agricultura, ademais dun grave problema ambiental, constitúe unha seria ameaza para a subministración de alimentos e a saúde humana no futuro. Un estudo da Universidade norteamericana de Cornell asegura que o ritmo ao que se perden os chans agrícolas no mundo é entre 10 e 40 veces superior ao que se repón. A erosión dos últimos 40 anos volveu improductivas un 30% das terras cultivables, o que supón unhas perdas económicas duns 320.000 millóns de euros ao ano.
Outro problema particularmente serio é a erosión costeira, acelerada tamén pola acción humana. A construción de edificios en primeira liña de costa é o máis claro exemplo: a perturbación do fluxo de sedimentos acaba provocando a desaparición da praia. A destrución do hábitat costeiro e os sistemas ecolóxicos relacionados son tamén motivo de preocupación, ao pór en perigo o futuro das poboacións que residen nestas contornas. A erosión altera tanto as barreiras naturais contra o mar, como son as dunas, como as artificiais, construídas polo ser humano, o que pode provocar, por exemplo, graves inundacións.
A procura de solucións que satisfagan ás propias necesidades humanas e á conservación do medio ambiente é unha tarefa complicada. En calquera caso, a prevención é a mellor ferramenta para evitar o problema, moito máis complicado de solucionar unha vez que xa se provocou. A Fundación Global Nature, dentro do proxecto “Life – loita contra a erosión”, destaca que sen a participación das poboacións locais e os grupos sociais afectados calquera iniciativa que se expoña está condenada ao fracaso. Pola súa banda, a denominada Agricultura de Conservación, consistente basicamente en evitar a queima de restrollos, a sementeira directa ou o laboreo mínimo, pode contribuír a reducir a erosión agrícola ata nun 95%.
No caso da erosión costeira, o Ministerio de Medio Ambiente propuña nun informe o “turismo sustentable”, no que a industria turística e inmobiliaria non busque o beneficio inmediato grazas á explotación desmedida dos recursos naturais. Así mesmo, o Ministerio comprometeuse á realización das seguintes accións:
- Expropiación de áreas críticas implicadas en procesos erosivos
- Estruturas de defensa de costas fronte á erosión
- Desmantelamento de barreiras artificiais ao transporte de sedimentos
- Rexeneración de praias
O Ministerio de Medio Ambiente admite que case a metade do país sofre unha erosión de intensidade por encima do tolerable. Segundo o inventario de chans afectados pola erosión da ONU, o 67% da superficie sofre un risco de desertización medio ou alto. No caso das costas, o informe “Eurosion” da Unión Europea (UE) sinala que un 11,5% de costa atópase afectada, nunha posición intermedia en comparación cos outros 18 países costeiros da UE.
O clima árido ou semiárido de boa parte do territorio provoca precipitacións escasas e torrenciais cando se producen. Desta maneira, se erosionan facilmente uns terreos debilmente protexidos e escasos de auga e materia orgánica. Se a estas condicións naturais de fraxilidade, súmaselle o impacto humano, o resultado é que na actualidade España constitúe o país europeo con maior risco de desertificación, como apuntan diversos estudos da ONU.
