Imitar ao Sol paira crear una fonte de enerxía segura, limpa, barata e inesgotable. É o obxectivo do proxecto ITER, un consorcio internacional no que participa España a través da Unión Europea (UE). Os seus responsables aprobaron un orzamento de 15.000 millóns de euros que fará posible a posta en marcha, en 2019, do primeiro reactor de fusión nuclear experimental do mundo. Con todo, os seus críticos destacan o seu elevado custo e cuestionan a súa seguridade.
ITER, un proxecto de 15.000 millóns de euros
A UE, EE.UU., Rusia, Corea do Sur, India, Xapón e China deron o visto e prace ao orzamento para pór en marcha, a finais de 2019, o primeiro reactor de fusión nuclear do mundo. O proxecto ITER (das siglas en inglés “Reactor Internacional Termonuclear Experimental” e tamén “camiño” en latín) pretende construír unha instalación experimental que “abra o camiño” a unha nova xeración de centrais baseadas nesta tecnoloxía, moito máis limpa e económica que as actuais instalacións, baseadas na fisión nuclear.
Con todo, o camiño é tortuoso e sobre todo, caro. Os sete socios do proxecto ITER aprobaron o orzamento para os próximos dez anos, que multiplica por tres o previsto en 2006: pasouse de 5.600 millóns de euros aos actuais 15.000 millóns.
Pasouse de 5.600 millóns de euros aos actuais 15.000 millóns
A primeira proba de fusión preténdese realizar en novembro de 2019 e non en 2018 como se estimou. O recinto de Cadarache xa loce grandes valos electrificados e outras medidas de seguridade. Xunto ao reactor construirase un complexo de 32 edificios auxiliares. A súa explotación alargarase durante vinte anos, e despois, desactivarase e desmantelará, unha fase que podería alargarse até 40 anos. Si tivese éxito, aínda faltarían pasos importantes e moito tempo até a chegada de reactores comerciais de fusión nuclear (non se prevé antes de 2050).
A decisión sobre o seu lugar de localización tamén resultou complicada. A primeira idea de construír un reactor de fusión nuclear remóntase a 1985. A entón Unión Soviética e EE.UU. acordaron desenvolver un proxecto conxunto, e ao ano seguinte formábase o consorcio. En 2002 comezaba o debate sobre o seu emprazamento, e foi Cadarache, a uns 70 quilómetros de Marsella, a elixida. A candidata francesa deixaba atrás a Rokkasho-Mura (Xapón), Clarington (Canadá) e Vandellós (España).
Como funciona o ITER
O ITER baséase nun tokamak (siglas rusas que significan “cámara toroidal e bobina magnética”), una vasija de reactor en forma de aro no que se quenta un gas en forma de plasma (o cuarto estado da materia), a temperaturas próximas aos 100 millóns de graos. O plasma confínase no reactor grazas a uns fortes campos magnéticos producidos por enormes imáns superconductores.
Os científicos demostraron que o proceso de fusión controlada funciona. A primeira proba práctica logrouse en 1997 no reactor JET en Culham, Reino Unido. Con todo, necesitáronse 23 megawatts (MW) paira producir 16. Co ITER espérase xerar 500 MW por 50 investidos, cun gramo de tritio.
Co ITER espérase xerar 500 MW por 50 investidos, cun gramo de tritio
Outra posibilidade é a do “reactor híbrido de fisión/fusión”, que “reproduciría” materiais fisionables como o uranio 233 (a partir do torio) ou o plutonio 239 (a partir do uranio). Estes materiais poderían utilizarse paira xerar máis electricidade mediante a fisión, ou ser extraídos paira utilizarse noutros reactores ou en armas nucleares. Con todo, o reactor híbrido tamén combinaría os inconvenientes de cada un destes procesos.
Posibles inconvenientes do proxecto
Os defensores do ITER subliñan que é una tecnoloxía segura e limpa. Os produtos da reacción non interveñen no proceso, e ante calquera accidente, o reactor deixaría de funcionar. Segundo Carlos Alejaldre, director xeneral adxunto do ITER, non produce gases de efecto invernadoiro, involucrados no cambio climático. Así mesmo, non creará residuos como os das actuais centrais nucleares senón “restos de material activado de media e baixa actividade” non perigosos. Na súa opinión, o impacto ambiental do ITER é mínimo: “as enerxías interiores no reactor non terán suficiente potencia paira romper o confinamento”.
Greenpeace, Ecoloxistas en Acción, World Information Service on Energy / Nuclear Information and Resource Service (WISE/NIRS) e o Grup de Cientifics e Tècnics per un Futur Non Nuclear, publicaron o informe “O ITER, un buraco negro na economía enerxética” que cuestiona o proxecto e a súa seguridade, e lembra que ten que facer fronte a tres problemas ambientais: a manipulación de cantidades respectables de tritio (material radioactivo), a radioactividade inducida na estrutura do reactor e os residuos radioactivos xerados.
Os peores isótopos tardarán uns 200.000 anos en descomporse
Fronte a esta tecnoloxía, os responsables do informe apuntan ás enerxías renovables e ao alto potencial de aforro e eficiencia enerxética. O informe indica que se podería facer co orzamento do proxecto: edificios con sistemas máis eficientes que en 20 anos aforrarían máis de 24 mil millóns de euros, cociñas solares paira 90 millóns de fogares e electricidade con paneis solares a máis de 40 millóns de fogares en países en desenvolvemento, etc.
Outro informe da oficina española do WISE indica os problemas que terán todas as etapas da vida operativa do reactor. O seu emprazamento en Cadarache supuxo un impacto ambiental: a súa localización era antes un bosque, e tivéronse que realizar explosións paira cimentar o edificio do reactor sobre roca e realizar escavacións. Cando se finalice, será preciso transportar os combustibles dun modo regular. Aínda que a reacción principal pode ser moi limpa, as interaccións do tritio e a cámara onde se produce a reacción poden presentar múltiples efectos colaterais.
O informe do WISE detalla o custo de desmantelar o ITER. En primeiro lugar, retirarase o tritio radioactivo e o po activado (entre 5 e 8 anos). O proxecto contempla una segunda fase -período de latencia- duns 25 anos, até asegurar exposicións aceptables á radioactividade. Como é previsible que a normativa se volva máis estrita, a última e terceira fase, o desmantelamento final do reactor, encarecerase en gran medida e suporá un mínimo de seis anos. En total, o informe estima entre 36 e 39 anos paira pechar de forma definitiva o ITER, e unhas 40.000 toneladas de metais radioactivos procedentes do desmantelamento do reactor e de calquera maquinaria radioactiva asociada que se deberán xestionar e almacenar. Segundo o informe, o desmantelamento necesitará varios miles de millóns de euros máis que as cifras estimadas no proxecto.