O cambio climático é o gran desafío mundial do século XXI en materia de saúde, como destacan a revista The Lancet e numerosos estudos internacionais da Organización Mundial da Saúde (OMS) ou de distintos gobernos e institucións. Así o lembra Jesús da Osa, autor do informe ‘Cambio climático e saúde‘, do Observatorio de Saúde e Medio Ambiente DKV Seguros Ecodes. Segundo este experto, o cambio climático está a danar xa a nosa saúde, amplificando problemas xa existentes e xerando novas ameazas que poden reverter moitos logros en saúde pública alcanzados nos últimos 50 anos. Por iso, explica Da Osa, facer fronte ao cambio climático en clave de saúde non só contribúe de forma máis efectiva a reducir as emisións de CO2, senón tamén a mellorar a calidade de vida das persoas e os ecosistemas.
O cambio climático provoca o incremento de fenómenos meteorolóxicos extremos, como ondas de calor, inundacións e secas; cambios nos ecosistemas que derivan na expansión de enfermidades infecciosas, como o paludismo ou o dengue; inseguridade alimentaria e malnutrición derivada; mala calidade do aire; empeoramento da dispoñibilidade e calidade de auga; migracións; e incremento da pobreza e a desigualdade, sobre todo nos máis vulnerables, é dicir, nenos, mulleres, migrantes, anciáns, pobres e persoas con enfermidades previas.
A OMS calculou en 2014 que entre 2030 e 2050 o cambio climático causará unhas 250.000 defuncións adicionais cada ano, debido á malnutrición, o paludismo, a diarrea e a tensión calórico (ondas de calor e temperaturas extremas). Os efectos serán moi superiores se se considera todo o abanico de impactos en saúde.
“O cambio climático é o gran desafío mundial do século XXI en materia de saúde”Si, parece que batemos unha marca tras outro, como mostran os datos da NOAA (Administración Nacional Oceánica e Atmosférica) ou a NASA (Administración Nacional da Aeronáutica e do Espazo). O cambio climático é inequívoco (hai unha notable evidencia científica), inusual (ocorre cunha intensidade e rapidez que non se deu noutros cambios climáticos sen intervención humana), antrópico (orixinado polas actividades humanas) e inquietante (polas súas gravísimas consecuencias). As evidencias son claras xa hai tempo. Agora toca actuar.
Enfrontámonos a un mundo máis cálido, non só en temperaturas medias globais, senón tamén a través de ondas de calor máis frecuentes e intensas. Entre 2001 e 2009 producíronse en España 13.000 mortes ocasionadas por ondas de calor. O incremento doutros fenómenos como secas, inundacións e treboadas pode provocar enfermidade e morte a través de diversos mecanismos directos e indirectos.
“España é moi vulnerable para os efectos do cambio climático”España, como todo o arco mediterráneo, é moi vulnerable para os efectos do cambio climático. Afortunadamente, o noso sistema de saúde é capaz de absorber moitos impactos, pero debe prepararse e adaptarse.
Como dicía hai pouco Joaquín Araujo, é o primeiro banzo dunha escaleira de moitos banzos. Se no noso planeta non debemos emitir máis de 2 toneladas de CO2 por habitante e ano, en España emitimos ao redor de 7 e en Estados Unidos 17. O esforzo de redución é hercúleo, pero imprescindible.
Son as dúas caras dunha mesma moeda. Por unha banda, porque as fontes do principal gas de efecto invernadoiro, o CO2, coinciden en moitas ocasións coas dos principais contaminantes atmosféricos, consecuencia da queima de combustibles fósiles. E por outra, porque as condicións que crea o cambio climático incrementan os niveis dalgúns contaminantes. Tamén as alerxias ven favorecidas.
“O 95% dos españois respira un aire de mala calidade segundo os valores límite da OMS”Houbo notables melloras, pero queda camiño por percorrer. A nivel global, hoxe en día é o cuarto factor de risco de morte no mundo. Segundo a Axencia Europea de Medio Ambiente (AEMA), no noso país máis do 33% da poboación respira un aire que incumpre os estándares legais. Esa cifra elévase ao 95%, se consideramos os máis estritos valores límite da OMS. Isto ocasiona máis de 33.000 mortes prematuras anuais, 16 veces máis que os accidentes de tráfico. Ademais, supón un custo económico de 38.000 millóns de euros, un 2,8% do PIB.
Vese influída, pero hai outras causas tamén complexas, como o movemento global de persoas e mercadorías. En canto ao mosquito tigre non houbo ningún caso de transmisión autóctona, todos son importados. Pero non hai que baixar a garda.
O problema da fame é tremendamente complexo e responde en gran medida a cuestións políticas, de pobreza e de distribución de recursos e alimentos. Pero os efectos negativos do cambio climático golpean sempre aos máis pobres. Un estudo publicado en The Lancet concluía que pode reducir a produción de alimentos e aumentar a malnutrición, ocasionando máis de 500.000 mortes extras previstas para 2050 no planeta en comparación cun futuro sen cambio climático. Algúns estudos de distintos organismos cifran entre 200 e 250 millóns os refuxiados climáticos para o devandito ano.
A aposta polas enerxías renovables, o aforro e a eficiencia enerxética, o incremento dos desprazamentos urbanos a pé, en bicicleta e en transporte colectivo non contaminante, a redución do consumo, a diminución da pegada de carbono en todo o ciclo alimenticio ou a creación dun novo modelo económico máis verde son algúns exemplos. Na publicación incluímos 76 accións directas e fáciles para empezar xa.
“Os efectos negativos do cambio climático golpean sempre aos máis pobres”Actuar fronte ao cambio climático podería ser a maior oportunidade do século XXI en saúde mundial, podería previr moitas enfermidades e mortes. A acción desde a saúde pública pode ser máis poderosa que outros enfoques. Ten o potencial de unirnos a todos tras unha causa común: a nosa saúde e o noso benestar. Estes conceptos, máis tanxibles e esenciais que as toneladas de CO2 na atmosfera, son comprendidos e recoñecidos en todas as poboacións, como recollía The Lancet a finais de 2015. Moitas medidas teñen ademais importantes beneficios colaterais que melloran a saúde, como potenciar o transporte a pé ou en bicicleta, cambiar a unha dieta con menos proteínas animais ou potenciar ao máximo as enerxías renovables, xa que inciden na calidade do aire e a saúde cardiovascular, o sobrepeso, a obesidade, a diabetes, o cancro, a saúde mental, a redución de accidentes de tráfico, das enfermidades respiratorias e cardiocirculatorias, etc.
Un estudo de 2016 no Reino Unido concluía que os seus servizos de saúde non están preparados e que só unha minoría ten plans de adaptación. Do mesmo xeito que loitaron en diferentes momentos históricos contra outras ameazas para a saúde como o tabaco, o VIH ou a polio, incluso enfrontándose a poderosos intereses, deben facer fronte hoxe e no futuro ao cambio climático.
