Josu Sanz, responsable da área de Medio Ambiente do Centro UNESCO no País Vasco

O planeta ten auga para todos, pero non se xestiona adecuadamente

Imaxe: CONSUMER EROSKI

Pode parecer contraditorio afirmar que hai auga para todos cando unha de cada seis persoas no mundo non dispón de auga limpa e unha de cada cinco carece da máis simple letrina. En realidade, segundo Josu Sanz, responsable da área de Medio Ambiente de UNESCO Etxea, o Centro UNESCO no País Vasco, trátase dun problema de xestión deste prezado recurso. Sanz participou, xunto a 25.000 dirixentes políticos, expertos, empresas e ONG de preto de 150 países, no quinto Foro Mundial da auga, celebrado recentemente en Istambul. Este enxeñeiro químico, experto en tratamento de augas contaminadas, lamenta que o Foro non servise para recoñecer como dereito humano o acceso á auga e ao saneamento, “aínda que o debate está aberto”, apostila. Durante o Foro, Sanz participou na presentación do sistema de xestión hídrica no País Vasco, que os responsables de Nacións Unidas tomaron como exemplo, entre outras cuestións pola asunción dun canon que penaliza aos máis derrochadores e reverte os seus ingresos en mellorar o medio acuático non só nesta comunidade autónoma, senón tamén no África subsahariana.

O Foro aprobou que a auga é unha “necesidade básica”, un concepto que non obriga a conseguir o acceso universal á auga e saneamentoFoi unha cita de primeira orde que marca unha tendencia cara aos futuros pasos. Reuniuse a un gran número de actores para buscar posibles solucións sobre un elemento crave para o desenvolvemento, os recursos hídricos, que neste momento están ameazados pola sobreexplotación ou o cambio climático entre outros.

Durante todo o Foro, e case ata o último momento, houbo negociacións acesas para incluír este dereito. Finalmente, non houbo consenso entre as delegacións oficiais dos países, e recolleuse que a auga é unha “necesidade básica”, un concepto que non obriga a conseguir o acceso universal á auga e saneamento. Con todo, algúns países, entre eles España, elaboraron unha declaración adxunta na que avogan por este dereito. Neste sentido, as organizacións civís habemos xogado un papel importante, por exemplo o grupo de Auga e Desenvolvemento da Coordinadora Estatal de Organizacións Non Gobernamentais para o Desenvolvemento (CONGDE), moitos de cuxos integrantes asistimos ao Foro.

O importante é que o debate está aberto e estase trasladando á sociedade. As Nacións Unidas apostan claramente por iso e así o recoñeceron en repetidas ocasións. Agora mesmo hai unha experta independente, nomeada polo Consello de Dereitos Humanos a partir da iniciativa de España e Alemaña, traballando na formulación xurídica para o recoñecemento do acceso á auga e saneamento entre os Dereitos económicos, sociais e económicos. E países como Sudáfrica, Uruguai ou Bolivia incluíron o dereito humano á auga na súa Constitución.

A crise da auga afecta de maneira máis crúa aos máis pobres, que son os que paradoxalmente máis teñen que pagar por elaA día de hoxe, case mil millóns de persoas, é dicir, un de cada seis habitantes, non dispón de auga limpa. Así mesmo, 2.600 millóns de persoas, a gran maioría delas en países en desenvolvemento, non dispón dun saneamento adecuado. Por exemplo, unha de cada cinco persoas no mundo non dispón da máis simple letrina, co risco que leva para a saúde e as fontes limpas de auga. É importante a disparidade entre as zonas urbanas e as rurais, con moita menor cobertura, pero en especial, a crise da auga afecta de maneira máis crúa aos máis pobres, que son os que paradoxalmente máis teñen que pagar por ela.

/imgs/2009/03/congreso01.jpg

A diarrea, unha doenza case anecdótica no mundo desenvolvido, mata un neno cada tres segundos por enfermidades relacionadas coa augaAsí mesmo, o Informe pon o acento na falta de acceso a servizos básicos de auga en amplas rexións do mundo en desenvolvemento. Aínda que se están conseguindo grandes avances na cobertura de auga limpa en lugares como Asia ou América Latina, outros como o África subsahariana están nunha situación dramática, con case 340 millóns de persoas sen acceso seguro á auga potable. Ademais, xunto á cobertura de auga limpa, débese asegurar un saneamento digno e seguro, un aspecto que afecta de maneira directa á saúde de millóns de persoas e no que en case ningunha parte do mundo están a conseguirse grandes avances. Por exemplo, a diarrea, unha doenza case anecdótica no mundo desenvolvido, mata a 5.000 nenos e nenas cada día no mundo, un cada tres segundos, por enfermidades relacionadas coa auga.

Por outra banda, o Informe alerta tamén sobre a forte demanda de auga que estamos a crear. Un dos exemplos é a crecente necesidade de auga dos cultivos de agrocombustibles, froito dunha cada vez maior demanda de enerxía.

E a todo o anterior súmaselle a ameaza do quecemento global. O Informe alerta dos seus efectos directos na alteración do ciclo hidrolóxico, cun aumento dos fenómenos extremos ao mesmo tempo, o que reduce o volume da auga previsiblemente dispoñible. Por exemplo, os grandes ríos que abastecen a millóns de persoas en India e Paquistán nacen do desxeo dos glaciares do Himalaya, os cales teñen cada vez menos xeo e, por tanto, cada vez darán menos auga. En canto aos seus efectos indirectos, o cambio climático pode levar fortes correntes migratorias, como os habitantes de zonas rurais de países en desenvolvemento, con recursos xa esgotados, a zonas urbanas, nas que se está chegando ao límite da explotación da auga.

Segundo Nacións Unidas, se continúa a tendencia actual no consumo da auga, en 2025 dúas terceiras partes da poboación vivirá en condicións de tensión hídricaAsí é. O Informe di que a medida que a demanda de auga aumenta, algúns países están a chegar ao límite na explotación dos recursos. Se a isto unimos o aumento demográfico esperado para os próximos anos xunto cos posibles efectos do cambio climático, pódense producir situacións de verdadeiro risco. Segundo Nacións Unidas, se continúa a tendencia actual no consumo da auga, en 2025 dúas terceiras partes da poboación vivirá en condicións de tensión hídrica.

As medidas que se han de tomar son diversas:

• Aumentar a axuda ao desenvolvemento primando a participación e a xestión publica da auga. Ademais, a cooperación debe ser enfocada non tanto á creación de infraestruturas, senón á xeración de capacidades. A solución dos problemas dos países con escaseza ou con problemas de xestión de auga virá deles mesmos.
• Ratificar o dereito humano á auga, para que os Estados responsabilícense de levar a auga e saneamento á poboación. Non se trata de avogar pola gratuidade da auga, senón polo acceso universal. E tería que priorizarse o uso humano sobre calquera actividade, xa sexa agrícola ou industrial, algo que nalgunhas partes do mundo non está a ser así.
• Continuar traballando por lograr os Obxectivos de Desenvolvemento do Milenio. Un do oito obxectivos márcase como meta para 2015 reducir á metade a poboación que non dispón de auga nin de saneamento. Neste sentido, están a conseguirse grandes avances, sobre todo en Asia, onde desde 1990 case 1.600 millóns de persoas conseguiron a cobertura de servizos de auga.
• Fomentar a gobernación, a boa xestión da auga, así como unha maior educación e capacitación a todos nivélelo, xa que a xestión da auga non debe ser meramente unha cuestión técnica. Neste sentido, os consumidores tamén temos un papel fundamental: non só debemos aforrar na auga que bebemos, senón máis ben a que “comemos”, coñecida como “auga virtual”. Por exemplo, para producir un quilo de carne fan falta 15.000 litros de auga.

A solución dos problemas dos países con escaseza ou con problemas de xestión de auga virá deles mesmosO Informe Mundial de Avaliación dos recursos hídricos analiza 20 boas prácticas que sirvan para que outros países melloren as súas capacidades. Entre elas, recolleuse a experiencia desenvolvida na Comunidade Autónoma Vasca (CAV). Se no anterior informe púñanse en relevo os esforzos realizados na CAV para a prevención de inundacións, nesta ocasión sublíñanse algúns dos principais fitos da Lei Vasca da auga, aprobada en 2006, e que segue as consideracións da Directiva Marco da auga Europea. Para o fomento da boa gobernación en auga constituíuse a Axencia Vasca da auga (URA) en xaneiro de 2008, un ente público que unifica as competencias en auga, primando a eficacia e a participación.

O canon, que comezará a aplicarse en breve, penaliza con seis céntimos o metro cúbico a partir dun exceso de 130 litros por persoa e día. A idea é reducir o consumo e restituír ao medio hídrico o que se ha detraído del. Por iso, o diñeiro recadado destinarase á protección, mellora e restauración do medio acuático. Así mesmo, o 5% da recadación do canon destinarase a proxectos para a mellora da gobernación en materia de auga no África subsahariana, unha iniciativa innovadora na que colaboramos con URA.

Non se trata de avogar pola gratuidade da auga, senón polo acceso universalPor outra banda, cabe sinalar que se primou a participación e consulta para lograr un consenso con moitos actores, tanto operadores de servizos de auga, como outros usuarios, xa sexan agricultores ou industria. E tamén son destacables as exencións en función do compromiso ambiental dos usuarios. Por exemplo, establecéronse bonificacións dun 70% para as empresas que dispoñan dunha certificación de xestión ambiental; se ademais dispoñen dun plan de redución do consumo de auga, a bonificación pode chegar ata o 90%.

Efectivamente, durante este primeiro ano os usuarios domésticos estamos exentos desta taxa. A razón é que na actualidade o consumo medio na CAV é inferior a eses valores. De feito, o País Vasco e Navarra son os lugares de España onde menos auga consómese nos fogares, preto de 129 litros por persoa e día, cifra inferior aos 160 da media española.

Os consumidores tamén temos un papel fundamental: non só debemos aforrar na auga que bebemos, senón máis ben a que “comemos”Aplicar novas taxas e impostos non é fácil nin é a única solución, pero entendo que non se pensou como un instrumento punitivo, senón de concienciación no uso dun recurso tan limitado e fráxil como a auga. En definitiva, trátase dunha medida innovadora en moitos aspectos, e como afirmou Carlos Fernández-Jáuregui, o experto en auga de Nacións Unidas que colaborou en relacionar este imposto coa consecución dos Obxectivos do Milenio, é un exemplo de solidariedade internacional para outras rexións e países.

Segundo os responsables de URA, aínda é pronto para sacar conclusións, xa que nesta fase actual están a desenvolverse os instrumentos de apoio aos operadores de auga vascos, para comezar pronto coa recadación.

O canon, que comezará a aplicarse en breve, penaliza con seis céntimos o metro cúbico a partir dun exceso de 130 litros por persoa e díaSi, e non só a outras comunidades, senón a outras lexislacións nacionais e rexionais. Non hai que esquecer que a Directiva Marco da auga aconsella este tipo de medidas. Se ademais conséguese, como no caso do País Vasco, relacionar estes retos internos cun compromiso de solidariedade cos máis desfavorecidos, destinando unha porcentaxe, o que sexa, ao apoio dos Obxectivos do Milenio, conseguiriamos a cuadratura do círculo.

Etiquetas:

auga gestión-gl Medio-gl País Vasco-gl países-gl