Hai contornas naturais que probablemente nunca chegarán a ser parque natural e que, con todo, son de gran interese ambiental e cultural. Varias organizacións e fundacións dedícanse a comprar estas áreas paira preservalas ou, grazas á fórmula da custodia, chegan a acordos cos propietarios das terras paira axudarlles na conservación dos seus ecosistemas.
Custodias do territorio
O valioso da custodia é que se aplica a espazos especialmente vulnerables con moitos valores naturais pero que nunca chegarán a ser parques naturais protexidos
A custodia do territorio permitiu restaurar humidais, preservar bosques e conservar contornas de interese paisaxístico. Pero tamén recuperar fauna, flora e razas de gañado autóctonas que se están perdendo pola gandaría intensiva. É a filosofía do mecenado aplicada ao territorio, detalla Nogué, na que “aínda falta moito por facer aquí”. Lugares, en cambio, cunha gran tradición son Norteamérica e Gran Bretaña, onde a xa centenaria National Trust custodia ou mantén en propiedade desde parques, castelos e construcións históricas, até bosques, granxas tradicionais, illas e restos arqueolóxicos, que chegaron ás súas mans por compra, doazón dos propietarios ou acordos diversos. En cifras, suman algo máis de 253.000 hectáreas de terras, 215 casas e xardíns, 40 castelos, 76 reservas naturais, doce faros, 43 pubs e hostais, entre outros. Cada ano reciben até 50 millóns de visitas, das cales doce millóns son visitas pagas.
Como funciona a custodia
En España, una das entidades pioneiras en custodia de territorio é a Fundación Territori i Paisatge. Jordi Rozas, do departamento de xestión e adquisicións, explica que moitos cidadáns que coñecen a tarefa da Fundación achéganse por propia iniciativa ás súas oficinas paira avisar dalgunha leira de interese que pode perigar e proporlles a compra ou a custodia. Ás veces é o mesmo propietario das terras que está sensibilizado polo medio ambiente e quere colaborar coa súa leira. E de que depende que se decidan a facelo? “De moitos factores. Dos valores naturais das terras, a paisaxe, a fauna e flora, ou o lugar no que está situada. Non é o mesmo 100 hectáreas no Pirineo que preto de una capital como Barcelona”.
No caso da custodia, axúdase a outra entidade ou a un particular na xestión do espazo. Paira iso redáctase e propón un plan de xestión, que inclúe accións de conservación da natureza, de reintroducción de flora e fauna, de mantemento da biodiversidade ou técnicas de conservación. Tamén se contemplan medidas paira o uso público do espazo, o que inclúe realizar itinerarios e sinalizalos, incorporar cartelaría e paneis paira informar aos visitantes das peculiaridades da zona, así como instalar mesas, bancos, papeleiras e aparcadoiros.
A maioría dos espazos en custodia son de propiedade publica, pero tamén os hai de propiedade privada
Un elemento interesante na xestión destes espazos é o consello de propiedade social, formado por entidades vinculadas ao espazo (poden ser propietarios pero tamén concellos, asociacións naturalistas, usuarios ou veciños) e coas cales se establece un diálogo paira optimizar a xestión e conservación da zona. Por exemplo, na Montaña de Alinya, un espazo de 5.350 hectáreas adquirido en 1999 pola Fundación, hai 150 habitantes censados, dos cales só 75 habítana permanentemente.
Propostas paira visitar
En España hai moitas entidades implicadas na custodia do territorio, e moitos lugares paira visitar, algúns deles moi pouco coñecidos. Estas son algunhas propostas:
Lagoa de Ivars (Lleida): Situada no medio da comarca do Pla d’Urgell, e moi preto da poboación de Vila-sa (Lleida), esta lagoa era coñecida pola abundancia de aves acuáticas. Empezouse a volver encher a partir da primavera de 2005, nun proxecto no que está implicada a Fundación Territori i Paisatge, que adquiriu o espazo. Espérase que volva converterse en punto estratéxico das rutas migratorias de aves.
Lagoa de Nava (Palencia). É o antigo “Mar de Campos”, que foi até os anos 40 un dos maiores humidais de España, cunha superficie de 2.500 hectáreas e até 5.000 en anos de grandes precipitacións. Esta lagoa esteparia foi desecada hai medio século paira o seu uso agrícola e gandeiro. A Fundación Global Nature iniciou os primeiros traballos paira alagar 150 hectáreas no municipio de Fontes de Nava. Actualmente, a lagoa recuperada ocupa 300 hectáreas e foi recolonizada por multitude de especies de aves.
En España hai moitos lugares paira visitar con custodia do territorio, algúns deles moi pouco coñecidos
Lles Plans de Son (Lleida). Cerca do Parque Nacional de Aigüestortes e do lago de Sant Maurici, áchase esta rexión de alta montaña, una das máis atractivas e mellor conservadas dos Pireneos, en válelos d’Aneu. Alí instalouse un centro integrado na paisaxe, semisoterrado nun prado natural, onde os visitantes pódense aloxar, e un centro de fauna. Máis información: Fundación Territori i Paisatge.