O Gran Muro Verde

O gran muro verde africano

Imagen: Grand Muraille Verte

A desertificación e a seca gañan a batalla en África. O Sahel, unha zona de transición entre o Sahara e as sabanas, ve como a area invade o seu territorio a unha velocidade de ata un quilómetro ao mes. O lago Chad, situado na fronteira desta franxa natural, pasou de cubrir máis de 15.000 km2 nos anos sesenta a non superar o 325 km2 na actualidade.

Pero a guerra non está perdida. Así o pensan polo menos os impulsores do Gran Muro Verde (GMV). A idea, proposta nos anos oitenta por Thomas Sankara, naquela época xefe de estado de Burkina Faso, consistiría en levantar un muro de árbores e arbustos de 15 quilómetros de ancho, que atravesaría de punta a punta o continente. En concreto once países, desde Senegal, no oeste, ata Djibouti, no “corno de África”, e no medio, Mauritania, Mali, Burkina Faso, Nixeria, Níxer, Chad, Sudán, Eritrea e Etiopía. Unha distancia continua de 7.775 quilómetros que se desviaría en caso de ter que facer fronte a obstáculos como ríos, lugares rochosos e montañas ou para unir as zonas habitadas.

O muro verde proporcionaría unha nova fonte de alimentos e de enerxía

A falta de apoios, sobre todo económicos, deixou aparcado o proxecto ata que fai seis anos a Unión Africana empezou a buscar adhesións para a súa posta en marcha. O traballo parece dar os seus froitos: a organización internacional Global Environment Facility (GEF) confirmou que destinará ata 115 millóns de dólares (uns 81 millóns de euros) para apoiar a súa construción, que tamén conta co respaldo institucional da Convención de Nacións Unidas para Combater a Desertificación (UNCCD). Outras organizacións de axuda ao desenvolvemento tamén prometeron investimentos de ata tres mil millóns de dólares. O Goberno de Senegal é un dos seus máis firmes valedores e creou unha páxina web sobre o proxecto.

Os seus defensores destacan varias vantaxes. Ademais de deter a desertificación e a erosión, o muro protexería os recursos hidrolóxicos da zona e contribuiría a restaurar ou crear hábitats de apoio á biodiversidade. Grazas a esta xigantesca masa forestal, contaríase cunha nova fonte de alimentos e de enerxía, proveniente da biomasa, e constituiría un aliado contra o cambio climático.

Desde a UNCCD cren que os beneficios do GMV irían moito máis alá dos ecolóxicos. Ao recuperar a zona, axudaríase a loitar contra a pobreza, deteríase a emigración e atraeríanse outros programas económicos e ambientais. A cooperación internacional e entre os países involucrados melloraría a inestabilidade política da zona, un factor crave na actualidade tras as revoltas nos países árabes.

A gran muralla chinesa verde e outros proxectos similares

África non sería o primeiro en pór en marcha un proxecto destas características. Parece lóxico que China, o país da famosa gran muralla, adiantáseselles. En 1978, o xigante asiático comezou o levantamento dunha “fortificación verde” no norte do país, paralela á milenaria construción, co obxectivo de alcanzar en 2050 unha lonxitude de 4.500 quilómetros, desde Xinjiang, no oeste, ata Heilongjiang, no leste.

A idea sería a mesma: deter a perda de vexetación, neste caso polo avance do deserto do Gobi. Calcúlase que cada ano as treboadas de po alcanzan ata 2.000 km2 de terra vexetal e a súa severidade vai en aumento. Os seus efectos sobre a biodiversidade, a produción agrícola ou os problemas respiratorios non só afectan a China, senón a outros países próximos, como Xapón e as dúas Coreas.

En 1978, China comezou unha “fortificación verde” paralela á milenaria Gran Muralla

A muralla verde chinesa componse dun cinto de árbores e de vexetación resistente para estabilizar as dunas. Xunto con estes elementos, unha capa de grava loita tamén contra a area e para estimular a fertilidade do chan. A sementeira das plantas realízase co lanzamento de sementes desde o aire e de forma manual.

Os chineses non foron os primeiros en propor un cinto verde. En 1934 púxose en marcha en Estados Unidos o proxecto Shelterbelt WPA. O seu obxectivo era facer fronte ás treboadas de po que acababan coas colleitas das denominadas Grandes Chairas, unha franxa na parte central do país que abarca desde Canadá a México. Oito anos máis tarde, os seus responsables plantaran 220 millóns de árbores.

En Canadá, o Goberno creou o Departamento de Rehabilitación Agrícola para mitigar a erosión do chan e a degradación da terra sufrida desde os anos trinta. En 2008 plantáronse uns 600 millóns de árbores. E na antiga Unión Soviética instaurábase en 1948 o denominado “Gran Plan para a Transformación da Natureza”, co obxectivo de crear unha enorme rede de muros verdes ao longo das estepas do sur do país.

Desafíos das murallas verdes

Diversos expertos lembraron os elementos dos que depende o éxito ou fracaso destes proxectos de muros verdes. As especies deben aguantar as condicións de seca e adaptarse ao lugar sen consumir grandes recursos. Diversos estudos mostraron que na rexión chinesa de Minquin as árbores do gran muro verde reduciran varios metros os niveis de auga subterránea. No caso do proxecto africano pensouse en 37 posibles especies.

A reforestación débese facer non só en cantidade, senón tamén en calidade. En 2008, as treboadas invernais destruíron o 10% das novas árbores plantadas no muro verde chinés. A plantación de árbores de crecemento rápido reduce a diversidade biolóxica das áreas forestais, ao crearse áreas que non son adecuadas para as plantas e animais deses hábitats. O proxecto debe contar coa participación dos habitantes da zona e, en especial, dos agricultores. Pola contra, o sistema terá grandes dificultades para continuar a longo prazo.

Pola súa banda, algúns expertos consideran que estes muros son un parche que non ataca o fondo do problema, é dicir, a sobreexplotación dos recursos naturais ou o desenvolvemento insustentable.