Turismo ecolóxico

O turismo é un dos sectores máis importantes da economía: A Organización Mundial de Turismo (OMT), institución pertencente á ONU, calcula que durante o ano pasado movéronse 808 millóns de turistas en todo o mundo, dos cales 55,6 millóns chegaron a España, segundo datos do Ministerio de Industria, Turismo e Comercio. Con todo, o Ministerio de Medio Ambiente (MMA) lembra que este crecente desenvolvemento do turismo ameaza á natureza, ao acelerar algúns dos seus principais problemas, como o cambio climático, a perda de biodiversidade e de espazos naturais, ou o uso desmedido dos recursos naturais. Por exemplo, segundo o MMA, comprobouse que un turista consome un 7% máis de auga que un habitante do seu destino de vacacións.

Por iso, cada vez son máis as iniciativas públicas e privadas paira promover este tipo de turismo entre os consumidores, até o punto de que a ONU dedicou o ano 2002 ao “ecoturismo”. No entanto, o termo préstase a moitas interpretacións, o que en ocasións leva a utilizarse de maneira incorrecta. Como afirma Sandra Benbeniste, de Ecoloxía e Desenvolvemento (http://www.ecodes.org), “non é suficiente que se desenvolva na natureza para que poida denominarse “verde”. Philippe Lemaistre, do Departamento de Desenvolvemento Sustentable do Turismo da OMT, diferencia o ecoturismo do máis amplo concepto de turismo sustentable polos seguintes principios:

• Contribúe activamente á conservación do patrimonio natural e cultural, revitalizando as zonas rurais e naturais
• Inclúe ás comunidades locais e indíxenas na súa planificación, desenvolvemento e explotación e contribúe ao seu benestar
• Interpreta o patrimonio natural e cultural do destino paira os visitantes
• Préstase mellor aos viaxeiros independentes, así como aos circuítos organizados paira grupos de tamaño reducido, diversificando a oferta turística, e dando a posibilidade aos turistas de descubrir unha contorna única
• Conciencia aos turistas sobre temas de sustentabilidade
• Ofrece una ferramenta económica paira a conservación das zonas protexidas

O turismo ecolóxico ten una dobre vertente paira os consumidores, segundo Severino García, coordinador de Turismo e Medio Ambiente da Fundación Ecoagroturismo (http://www.ecoagroturismo.es). Por unha banda, supón un exercicio de responsabilidade social, minimizando os efectos da actividade turística no medio, e doutra banda, leva a práctica de hábitos saudables e ecolóxicos.

En opinión de Mario do Real Fernández, biólogo ambiental e director das webs Turismo Rural (http://www.turismorural.com) e Ecoturismo (http://www.ecoturismo.com), “a confluencia das persoas, os seus costumes, a paisaxe, os seus ecosistemas, fan do ecoturismo una experiencia única e irrepetible.” Pola súa banda, os responsables de Asociación Española de Turismo Rural (ASETUR), (http://www.ecoturismorural.com) aseguran que ofrece “tranquilidade, natureza, deporte, gastronomía, bos equipamentos e infraestruturas, un produto ideal paira familias, grupos, maiores e novos.”

Con todo, o ecoturismo tamén ten os seus inconvenientes. Severino García afirma que o consumidor o ten difícil debido ao “maior custo do produto ecolóxico, a falta de información e a dificultade paira atopar produtos alternativos ao turismo convencional.” Pola súa banda, o provedor destes servizos tamén ten dificultades de comercialización, segundo García, “pola escasa presenza deste segmento no sector turístico, o descoñecemento e desconfianza do consumidor, a falta de regulación e abuso do termo “eco” no turismo, e o maior custo paira implantar criterios como as enerxías renovables ou os produtos ecolóxicos.”

En opinión de Mario do Real, “o único inconveniente do ecoturismo reside en que, debido ás súas características paira a protección do medio ambiente, restrinxe as actividades e movementos: debemos seguir as normas especiais de cada lugar turístico. En contraprestación, o ecoturismo non ten problemas de masificación”.

En canto ao prezo, o responsable da Fundación Ecoagroturismo recoñece que o ecoturismo é un produto “obxectivamente máis caro”,

pero iso débese a que “pretende una mellor calidade integral e ten obxectivos a longo prazo”. No entanto, Mario da Real diferenza os prezos en España e no estranxeiro. No caso español, o responsable de Turismo Rural e Ecoturismo asegura que algúns casos si son máis caros, “xa que paira dar os servizos de calidade necesarios foi precisa una investimento previo paira adaptarse á lexislación ambiental vixente, ás enerxías renovables e á utilización de produtos non daniños ou menos daniños co Medio Ambiente, máis caros que os convencionais.”

En canto aos prezos nos denominados países do terceiro mundo, Do Real considera que poden ser máis reducidos, “porque na maioría dos casos non necesitan ditas investimentos, ao practican o que agora denominamos ecoturismo desde tempos ancestrais, e en moitos casos, o denominado “comercio xusto”, polo que os servizos son ofrecidos polos propios habitantes da rexión, que foron formados paira ofrecer a mellor calidade en servizos e produtos aos visitantes”. Philippe Lemaistre considera que, dependendo dos destinos, “pode ser lixeiramente máis caro, porque supón ir a destinos que non son de masa, sen ofertas tradicionais, nin compañías de baixo custo”.

Pola súa banda, desde ASETUR afírmase que é “moito máis barato e ten moito máis valor engadido que outros sectores, porque contamos con valores que non teñen prezo: a natureza, a comida típica, a cultura, as paisaxes, a contorna e, sobre todo, a oferta de actividades na contorna”. Sandra Benbeniste considera que non ten por que ser máis caro, xa que “as empresas que adoptan modelos de xestión máis respectuosos co medio ambiente aforran custos, polo cal non debería afectar o prezo que ofrecen”.

Mario do Real explica que no caso dos aloxamentos e o turismo rural, o consumidor debe esixir uns criterios de sustentabilidade, ou “ecocriterios”, que establecen a utilización de produtos ecolóxicos e materias primas renovables e naturais; o respecto á paisaxe e a arquitectura rexional, así como á cultura e costumes locais; o aforro de auga e enerxía e o uso de enerxías renovables; e una apropiada xestión de residuos.

Severino García propón seguir desde Ecotur, un portal que a súa Fundación puña en marcha en abril deste ano paira promover o turismo ecolóxico, os criterios da Rede Eceat-Internacional, que participa desde fai uns quince anos na implantación dun Turismo Sustentable en Europa e na homogeneización das etiquetas europeas en materia de Turismo e Medio Ambiente (http://www.eceat.org). Paira participar no proxecto, as iniciativas interesadas deben cumprir devanditos requisitos, que poden lerse na web de Ecotur (http://www.ecotur.es/v_portal/apartados/pl_basica.asp?che=37).

Así mesmo, outra maneira de comprobar a calidade dunha oferta turística ecolóxica é mediante os sistemas de certificación de sustentabilidade,

ou “ecoetiquetas”, expedidos por organizacións e institucións a nivel internacional, como o Instituto de Turismo Responsable, una institución colaboradora da UNESCO; o Programa de Protección Ambiental dos Estados Unidos “Ecotel”; Ecoturismo e o Centro de Investigación Cooperativa (CRC) en Australia; Turismo Verde en Escocia; a Certificación paira Turismo Sustentable en Costa Rica, etc. En xeral, trátase de instrumentos voluntarios por encima dos marcos legais, que se centran no desempeño ambiental das empresas, os servizos e os destinos; a calidade dos produtos; e a responsabilidade social das empresas nos servizos.

En España, segundo os responsables de ASETUR, “hai bos aloxamentos catalogados con selos e sistemas de calidade de primeira orde, como EMAS, ISO, Q, etc., cun gran nivel de calidade, equipamento e servizos e a un prezo razoable paira o que ofrecen”. No entanto, Severino García cre que estas ecoetiquetas son aínda moi escasas no noso país, posto que son “moi custosas e inviables paira a gran maioría do sector, sobre todo do medio rural, onde con todo danse as condicións obxectivas paira a elaboración dun produto turístico ecolóxico.”

En definitiva, o consumidor debe ter coidado cos servizos e produtos que levan o cualificativo de “ecolóxico”, porque en ocasións poden darlle gato por lebre. Severino García recoñece que o turismo ecolóxico en España “aínda é un segmento minoritario que non está regulado adecuadamente”, e chama a atención sobre certos portais en Internet que se venden como ecolóxicos e que “non soamente carecen de criterios senón que venden produtos turísticos agresivos e depredadores co medio.”

A pesar diso, Mario do Real suxire utilizar a Rede, “e mesmo, cun pouco de paciencia, planificalo uno mesmo contactando directamente cos provedores dos servizos de ecoturismo a través da web”, aínda que tamén recomenda as axencias de viaxes, “onde sempre se pode atopar algo”. Lemaistre recomenda buscar turoperadores especializados, ONGs e asociacións de ecoturismo, entre elas, a principal: The International Ecotourism Society (http://www.ecotourism.org/). Benveniste tamén recomenda varias webs: Turismo Responsable (www.turismoresponsable.net); Turismo Sustentable (www.turismosostenible.info); Redturs (www.redturs.org); Biosphere Hotels (www.biospherehotels.org); e Echoway (www.echoway.org). Pola súa banda, os responsables de ASETUR, ademais de Internet, e en concreto o portal desta asociación, e das axencias de viaxes, suxiren a Guía Oficial das Casas Rurais, editada por Anaya, e na que figuran os aloxamentos dos seus asociados.

En canto aos destinos preferidos polos “ecoturistas”, Mario do Real destaca en España os arredores dos Espazos Naturais Protexidos: “Estas zonas teñen menores restricións e permiten acceder ás zonas de interese ecoturístico dos Parques Naturais ou Nacionais, así como aos seus “Centros de Interpretación”, onde se explican os valores naturais destes espazos e as actividades que se realizan”. Pola súa banda, Severino García engade que o que máis atrae á xente é “o consumo de produtos saudables, e por tanto, a produción agroalimentaria ecolóxica”. En canto aos destinos no estranxeiro, o experto da OMT afirma que Costa Rica ten moita fama, aínda que advirte de que “en cada país pódese facer ecoturismo”. Pola súa banda, A experta de Ecoloxía e Desenvolvemento fai una mención especial ao “turismo comunitario”, “un turismo xestionado directamente polas familias en cidades ou pobos de países en vías de desenvolvemento, que quere contribuír a mellorar os ingresos destas familias. O turista renuncia aquí ás maiores comodidades dos establecementos hoteleiros a favor dun contacto máis directo coa cultura local”.

Durante este verán, o Ministerio de Medio Ambiente, a Fundación Biodiversidade e Iberia fomentaron as boas prácticas ambientais nos viaxeiros mediante unha campaña na que se ofreceron “Dez recomendacións paira un turismo sustentable”. Segundo os seus responsables, ao asumir isto consellos, o turista contribúe a conservar a riqueza biolóxica da Terra e a mellorar as oportunidades de desenvolvemento de moitas persoas. As recomendacións son as seguintes:

• Elixa os provedores que lle ofrezan garantías de calidade e de respecto aos dereitos humanos e ao medio ambiente.
• Utilice os recursos naturais, como a auga e a enerxía, con moderación. Lembre que son bens escasos.
• Trate de minimizar a xeración de residuos. Son una fonte de contaminación.
• Cando teña que desfacerse dun residuo, fágao da maneira máis limpa que lle facilite o seu lugar de destino.
• Nun espazo natural procure que a única pegada que deixe atrás sexa a do seu calzado.
• Se visita ecosistemas sensibles, como arrecifes de coral ou selvas, infórmese de como facelo paira causar o menor impacto posible e non degradalos.
• Ao comprar agasallos e recordos busque produtos que sexan expresión da cultura local. Favorecerá a economía dos pobos que lle acollen e a diversidade cultural.
• Non adquira flora e fauna protexida polo Convenio de Comercio Internacional de Especies Ameazadas de Fauna e Flora Silvestres (CITES), nin produtos derivados de devanditas especies. É un delito e contribúe á súa extinción.
• No seu destino goce coñecendo a cultura, costumes, gastronomía e tradicións das poboacións locais. Respécteas e achéguese a elas, teñen moito que contarlle.
• Trate de contribuír coa súa presenza ao desenvolvemento dun turismo responsable e sustentable, construíndo coa súa viaxe un planeta máis saudable e solidario.

Pola súa banda, WWF/Adena tamén lanzaba un decálogo de consellos “paira unhas vacacións comprometidas coa natureza” (http://www.wwf.es/noticia.php?codigo=869). Os responsables desta organización ecoloxista, ademais de coincidir cos principios achegados polo MMA, Iberia e a Fundación Biodiversidade, aconsellan aos turistas visitar parques naturais e reservas, “xa que os gastos que se realicen neles repercutirán directamente na protección destas áreas naturais”. Así mesmo, recomendan diminuír o consumo de produtos de coidado persoal e deterxentes, a redución do uso do vehículo privado, e en definitiva, respectar a Natureza.