Os xardíns urbanos, tanto públicos como privados, son esenciais para facer máis habitables as cidades. Con todo, este tipo de zonas verdes adoitan facer un uso desmedido da auga, un ben escaso e máis en países como España. A Xerojardinería podería ser a solución, ao aplicar principios ecoloxistas que dan como resultado xardíns cunha gran variedade de plantas e árbores e un consumo mínimo de auga.
A rega de xardíns e parques públicos en España require un 1,5% do total de auga. Aínda que soa a cifra diminuta, o certo é que cada pinga conta nun país con graves problemas de seca , desertificación e abastecemento deste escaso recurso. Por exemplo, alfombrar de céspede as nosas cidades, que necesita a 70% da auga da rega nun xardín convencional, non parece a mellor solución.
Imagen: TeofiloFronte ao malgasto de auga, a Xerojardinería propón unhas pautas ecolóxicas, de sentido común, para crear uns espazos naturais urbanos baseados na eficiencia dos recursos naturais. Segundo os seus defensores, un xardín deseñado e mantido con estes criterios consome unha cuarta parte da auga de rega dun xardín convencional.
Por iso, o seu prefixo grego, “xeros” (seco), talvez sexa demasiado radical: Non se trata de crear espazos desérticos con cactus e matojos deshidratados, senón de economizar á máxima a auga. Ademais, o ecoloxismo guía a base dos seus principios, como un mantemento natural que permitirá ademais un esforzo mínimo, a redución de produtos fitosanitarios ou de maquinaria, a reciclaxe, etc.
Un xardín deseñado e mantido con estes criterios consome unha cuarta parte da auga de rega dun xardín convencionalNeste sentido, os expertos en Xerojardinería guíanse por unha serie de pautas que, levadas a bo termo, permitirán dispor dun bonito e eficiente xardín. En primeiro lugar, requírese unha boa planificación e deseño previo do espazo axardinado, tendo en conta aspectos como as condicións climáticas da zona ou as características do chan. Así, recoméndase adaptarse ao terreo o máis posible para non deteriorar a súa estrutura natural. En canto ao chan, o máis adecuado é o de tipo franco, con menos dun 25% de arxilas e proporcións parecidas de areas e limos.
O seguinte paso é seleccionar as especies de árbores ou plantas que irán no xerojardín. As especies autóctonas, adaptadas ás condicións do lugar e en xeral moi pouco esixentes coa auga, adoitan ser as mellores candidatas. No entanto, a introdución de flora alóctona, de fóra, especialmente con fins ornamentais, tamén pode realizarse sempre que se faga cos debidos coidados.
Por exemplo, as plantas de climas mediterráneos son as idóneas, pero tamén serven as da zona de Chile Central, da rexión do Cabo en Sudáfrica, do sur e suroeste de Australia e de gran parte de California, ao compartir moitas características climatolóxicas e adaptacións similares. Pola súa banda, a maioría das plantas crasas, normalmente orixinarias de zonas con pouca choiva, son tamén candidatas. En canto ao uso do céspede, gran consumidor de auga, é preferible limitar a súa extensión ao máximo, substituíndolle por exemplo por árbores, arbustos ou plantas tapizantes.
Así mesmo, tamén é moi recomendable elixir a maior variedade posible de especies, que ademais de dar un toque multicolor resistirán mellor a pragas e enfermidades. Por outra banda, para conseguir o maior equilibrio posible, os expertos aconsellan agrupar as especies segundo as súas características e necesidades de auga. Para iso, débense ter en conta aspectos como a forma e textura das plantas, a súa velocidade de crecemento e desenvolvemento, a estación da que son características, e mesmo a súa capacidade de resistencia á contaminación urbana.
Aforro máximo de auga
Imagen: TeofiloA rega e o consumo eficiente de auga son outro dos elementos fundamentais da Xerojardinería. O estudo previo da zona e as especies permitirá distribuír as necesidades de rega de cada zona do xardín. A elección do sistema de rega tamén é importante: Aínda que a rega localizada adoita ser o máis conveniente, tamén se poden empregar os sistemas por aspersión e manual, dependendo das súas vantaxes e inconvenientes para o xardín en cuestión.
Por outra banda, os expertos en Xerojardinería dispoñen dunha serie de consellos para aforrar á máxima a auga, e en xeral, para un mellor coidado do xardín:
- Utilización de recubrimentos ou cubertas (“mulching”): Ademais de conseguir un interesante acabado estético, reducirá a perda de auga por evaporación, axudará a evitar a erosión e a aparición de malas herbas, e protexerá ao xardín das xeadas.
- Creación de zonas de sombra e pantallas verdes: Atenuará o vento e evitará as perdas de auga.
- Aproveitar a auga da choiva. Para iso, recoméndase plantar no outono sempre que sexa posible, para que as choivas de inverno ocúpense da rega.
- Utilizar no posible fontes distintas á rede de abastecemento urbana, xa que a auga de rega non necesita ser potable.
- Empregar produtos e sistemas naturais para o abono e o control das pragas, e eliminar as malas herbas.
Unha vez que xa se ten o xardín, un bo mantemento é a última das directrices a seguir. Unha rega eficiente, unha poda adecuada, a reposición das plantas que non arraigasen ou se secaron, os escardados para evitar as malas herbas ou as segas, garantirán un bo xerojardín.
A Xerojardinería ten a súa orixe nas graves secas ocorridas no oeste de Estados Unidos nos anos 70. Un equipo de expertos do Departamento de Augas de Denver ideou un programa de conservación de auga en xardinaría, e inventou en 1981 o termo “xeriscape”, un acrónimo de “xeros” (seco) e “landscape” (xardín). Cinco anos despois, creábase a National Xeriscape Council, unha organización non lucrativa para difundir e establecer as pautas básicas de aplicación da Xerojardinería.
En España, non é ata 1991 cando comeza a falarse destas técnicas nalgúns artigos, publicándose en 1993 o primeiro libro de referencia: “Xerojardinería. Compendios de Horticultura”, de Silvia Burés. Segundo o enxeñeiro tinerfeño e experto en Xerojardinería José Manuel Sánchez de Lorenzo-Cáceres, a pesar das carencias hídricas españolas, hai poucas iniciativas que parten de colectivos que traballan voluntariosamente pero de forma illada, sen unha organización que os aglutine. Pola súa banda, as institucións, encargadas do deseño e mantemento dos xardíns públicos, tampouco incorporaron este tipo de programas.
En calquera caso, aínda que se trata dun concepto e unha metodoloxía creados en Estados Unidos nos anos 80, os expertos lembran que en realidade se trata de aplicar pautas baseadas na ecoloxía, e que neste sentido, a maioría dos xardíns históricos son en gran parte xerojardines, ao posúen en xeral especies pouco esixentes en canto a rega.
