A pesar dos bos niveis de control conseguidos e da elevada concienciación do persoal sanitario, as infeccións nosocomiales, as que se contraen no hospital, seguen sendo un problema relevante nos centros sanitarios do noso país. Os principais factores son a maior frecuencia de pacientes con alta susceptibilidade aos microorganismos resistentes aos antibióticos e o aumento da complexidade nas intervencións realizadas. Con todo, a sanidade española ha reducido o número de episodios desde que na década dos 90 comezásese o seu contabilización. Neste artigo explícase que son as infeccións nosocomiales, que consecuencias teñen para os pacientes ingresados e que se fai para loitar contra elas.
Un 6,3% dos pacientes hospitalizados en España sofre unha infección durante o seu ingreso, é dicir, unha infección nosocomial. É o índice máis baixo dos últimos 20 anos, segundo o Ministerio de Sanidade, Servizos Sociais e Igualdade. O estudo realízao cada ano a Sociedade Española de Medicamento Preventivo, Saúde Pública e Hixiene (SEMPSPH) e na última edición participaron 287 hospitais de agudos españois e estudáronse máis de 61.000 pacientes. Os índices dos primeiros traballos, levados a cabo na década dos 90, rexistraron cifras do 8,5%. Desde entón, os números caeron máis de dous puntos.
Segundo os especialistas, o informe pon en evidencia a mellora nos indicadores de infección intrahospitalaria como resposta a todos os programas de actuación que se adoptaron no Sistema Nacional de Saúde. Pero aínda queda moito por facer, porque estes episodios nosocomiales resístense.
Prevalencia das infeccións nosocomiales
O estudo nacional tamén sinala que estas infeccións son máis frecuentes entre os homes, mentres que a comparativa con anos anteriores mostra tamén un incremento na idade dos pacientes infectados: pasouse dos 57,1 anos de media (2001) aos 60 anos. As máis frecuentes seguen sendo as respiratorias (22,2%), seguidas das urinarias (20,6%), as cirúrxicas (19,4%) e as bacteriemias (13,7%). Así mesmo, o índice de infeccións é maior en hospitais grandes (8,2% dos pacientes ingresados), fronte ao 5,4% rexistrado nos hospitais pequenos.
Outros datos epidemiolóxicos, extraídos da Organización Mundial da Saúde (OMS), indican que os índices de prevalencia son máis altos en pacientes con maior vulnerabilidade por idade avanzada, cunha enfermidade subxacente ou baixo quimioterapia.
Obxectivo: coñecer as infeccións nosocomiales
Ademais de ser un dos motivos principais de falecemento, estas infeccións poden ocasionar trastornos que reducen a calidade da vidaA OMS define infección nosocomial como a contraída no hospital por un paciente internado por unha razón distinta dese contaxio. Aínda que comprende as adquiridas no centro sanitario, tamén inclúe as que se manifesta despois do alta hospitalaria e as do persoal do centro.
En realidade, son frecuentes debido ao propio ambiente hospitalario. Devandito medio favorece o desenvolvemento de todo tipo de microorganismos, que non só pon en perigo aos pacientes, senón tamén ás visitas. O lugar preferido destes organismos son as unidades de coidados intensivos (sobre todo de bebés prematuros), as salas de postoperatorio de cirurxía e as zonas de ingreso de anciáns. Os pacientes ingresados nestas unidades teñen o sistema inmunitario moi debilitado, polo que os patógenos pódense multiplicar con toda liberdade.
Unha das grandes dificultades para erradicar as infeccións nosocomiales é a resistencia dos microorganismos aos antibióticos, provocada polo uso xeneralizado destes fármacos para combatelas. Esta barreira obrigou ao desenvolvemento de medicamentos de nova xeración aínda que, a longo prazo, volven xerar resistencia.
A resistencia aos antibióticos, o aumento de pacientes susceptibles de contraer unha infección, novos microorganismos e o incremento de hospitalizacións de longa estancia provocaron que a loita contra estes contagios sexa aínda unha ardua tarefa. Todo iso a pesar das importantes medidas que se están levan a cabo nos sistemas de sanidade de moitos países (en España, desde 1970, hai comisións especializadas en cada hospital). A boa noticia é que tamén aumentou o grao de formación do persoal, as iniciativas e o número de implicados que desexan intervir ou participar de forma máis activa contra elas.
Consecuencias das infeccións nosocomiales
As infeccións nosocomiales agravan a discapacidade funcional e a tensión emocional do paciente, poden ocasionar trastornos que reducen a calidade da vida e, ademais, son unha das principais causas de defunción. Os custos económicos son enormes, sobre todo porque supoñen unha estancia prolongada no hospital: os derivados directos da estancia, o traballo perdido do paciente, o maior emprego de medicamentos, a necesidade de illamento e o uso de máis estudos de laboratorio e outros con fins de diagnóstico tamén elevan o gasto.
A idade cada vez máis avanzada dos pacientes hospitalizados, a maior prevalencia de enfermidades crónicas en pacientes ingresados e a maior utilización de procedementos terapéuticos e de diagnóstico que afectan as defensas do hóspede constituirán unha presión constante nas infeccións nosocomiales no futuro.
As principais premisas que se teñen en conta para combater contra as infeccións nosocomiales son as políticas de boa hixiene, unha boa limpeza de mans en traballadores sanitarios e a identificación e seguridade dos pacientes. Outros centros hospitalarios han elaborado tamén un mapa coas bacterias máis frecuentes e o tratamento antibiótico máis efectivo. Dispor destes datos permite aplicar os tratamentos máis idóneos con maior antelación, o que mellora de forma notable a evolución clínica do paciente afectado.
En moitos hospitais de España implantáronse unha serie de programas que potencian a cultura de seguridade nos centros sanitarios como Bacteriemia Zero, relacionado coas infeccións provocadas a partir dos catéteres centrais nas unidades de coidados intensivos; Pneumonía Zero, aplicado para previr a pneumonía asociada á ventilación mecánica; e varias campañas de hixiene de mans. Todos estes programas foron financiados e promovidos polo Ministerio de Sanidade, Servizos Sociais e Igualdade e contaron coa colaboración das comunidades autónomas, que tamén puxeron en marcha programas específicos de seguridade do paciente e de vixilancia e control de infeccións.
