O 12 de setembro celébrase o Día Internacional de Acción contra a Hemicrania, cuxo obxectivo é sensibilizar sobre unha enfermidade que pode condicionar a vida das persoas. Ter unha dor de cabeza intenso altera a calidade de vida dos pacientes e condiciona as súas relacións. Jesús Porta, xefe do Servizo de Neurología do Hospital Clínico San Carlos de Madrid, convida a mirar doutra maneira una patoloxía que afecta, sobre todo, ás mulleres. Aborda tamén algúns mitos que a rodean, como a súa vinculación co consumo de determinados alimentos.
Hemicrania e cefalea son termos que con frecuencia se confunden. Que designa cada un?
Os especialistas utilizamos cefalea paira describir unha dor de cabeza. Pode deberse a múltiples causas, por exemplo, una hemicrania, un golpe ou una resaca. A hemicrania, en cambio, é una enfermidade, una disfunción cerebral cunhas características concretas. A dor adoita ser pulsátil, en moitos casos acompáñase de náuseas ou vómitos e ao paciente moléstalle a luz, os ruídos e, ás veces, os cheiros.
Coñécese a orixe da hemicrania?
En neurología, desgraciadamente, non coñecemos a orixe primaria de patoloxías como a hemicrania, pero si acumulamos moito coñecemento e nos últimos anos avanzouse moito. Coñecemos a fisiopatología, é dicir, por que se produce a dor de cabeza e que vías están a participar na aparición dos síntomas. Sobre a hemicrania sabemos que aos pacientes actívaselles o hipotálamo, una estrutura do cerebro que nalgúns casos pode ser o elemento inicial a partir do cal se desencadeen todos os síntomas.
Ten un compoñente xenético?
Si, é poligénica. Hoxe sabemos que se os proxenitores sofren hemicrania, a probabilidade de que os fillos a teñan é moito máis alta. Por outra banda, tamén é epigenética. Isto quere dicir que hai factores ambientais que van influír na xenética para que apareza a enfermidade. Por exemplo, os cambios hormonais da adolescencia é un dos factores epigenéticos máis importantes paira a hemicrania. Isto fai que a prevalencia nas mulleres chegue até un 18 %, mentres que nos homes quede nun 7 %.
Como afecta á vida social, familiar e laboral?
É una enfermidade completamente discapacitante en todos os ámbitos e fáltanos comprensión social cara aos pacientes que a sofren. Nos estudos hase visto que os fillos de nais migrañosas están menos socializados que o resto. Polas crises que sofren periodicamente, non os poden levar a reunións cos amigos e iso limítalles moito desde o punto de vista social, laboral e familiar. Na falta de comprensión cara á enfermidade hai un compoñente machista detrás.
Ese lastre machista tradúcese en considerar menos importante una enfermidade que afecta máis ás mulleres?
Si, vén do século XIX, cando se lle empezou a quitar importancia coincidindo cunha corrente machista na literatura e que fixo que agora en moitos países non se considere una causa de incapacidade, como realmente é. Entre todos temos que loitar contra ese machismo inconsciente. Hai que recoñecer que moitas persoas están a sufrir e teñen dificultade paira facer una vida normal.
Hai alimentos que poden desencadear un brote?
É un mito. Nos estudos que fixemos só un 19 % dos episodios tiña un desencadenamento na alimentación. Por tanto, os enfermos non teñen por que imporse una dieta estrita, senón seguir una alimentación sa. En cada persoa a hemicrania ten un desencadenamento e ten que coñecelo.
Una alimentación sa é preventiva?
A dieta variada vénlle ben a todo o mundo, pero especialmente ao enfermo de hemicrania. As últimas publicacións científicas demostran que o número de crise redúcese cunha alimentación sa. Doutra banda, nalgúns enfermos si hai alimentos que poden dar inicio a unha crise. Os máis habituais son os produtos lácteos, os queixos fortes, consérvalas ou os cítricos.
O consumo de sustancias tóxicas, como o tabaco, o alcol ou as drogas, inflúe na hemicrania?
Non adoitan influír na aparición da enfermidade, pero si poden ser un desencadenamento e, ademais, actuar como un factor cronificador. Os tóxicos en si mesmos non van facer que una persoa vólvase migrañosa, pero si fan que un paciente, se consome alcol ou fuma en exceso, teña maior risco de sufrir una crise.
Na receita paira abordar a hemicrania xoga algún papel o exercicio físico?
Prodúcense dúas situacións moi diferentes. Cando alguén ten hemicrania episódica, facer exercicio físico, fóra do brote, pode resultarlle moi beneficioso. É moi frecuente que nestes casos diminúa o número de crise, aínda que non en todos. Con todo, cando a hemicrania é crónica (os pacientes teñen máis de 15 días ao mes dor de cabeza), a actividade física pode desencadear un ataque.
A súa prescrición, entón, ten que ser personalizada?
Temos que prescribir ou non o exercicio físico estudando o caso de cada paciente. Non podemos facer recomendacións xenéricas, como si facemos noutras patoloxías.
Que importancia ten a adherencia terapéutica na evolución dunha hemicrania crónica?
É fundamental, porque o paciente ten que manter os tratamentos preventivos que agora aplicamos durante case un ano como mínimo. Doutra banda, as pastillas tardan en facer efecto entre catro e seis semanas, o cal fai que moitas persoas deixen o tratamento antes de notar una melloría. Por iso habemos de insistir na importancia da adherencia terapéutica, aínda que ao comezo non noten melloría.
A tensión engadida pola pandemia agravou a situación dos pacientes, aínda que durante a primeira fase, no confinamento, os efectos foron moi distintos entre uns enfermos e outros. “Os que sofren hemicrania episódica melloraron, mentres que os que padecen hemicrania crónica empeoraron”, recoñece Jesús Porta. Non hai ningunha sisuda razón detrás. A explicación é puramente asistencial, puntualiza o especialista do Hospital Clínico San Carlos de Madrid: “Houbo moitos pacientes con hemicrania crónica que non tiveron un acceso fácil aos tratamentos durante esta etapa”.A situación foi volvendo aos poucos á normalidade, pero a tensión non desapareceu e segue sendo maior que antes da pandemia. Neste novo escenario non hai diferenza entre uns pacientes e outros, en todos acentuáronse os síntomas da enfermidade.
