A homeopatía non ten ciencia

• Autor: Por Itziar Salcedo
• Data de publicación: Venres, 16deNovembrode2018

O 27 % dos españois utiliza a homeopatía; deles, o 87 % recomendaríaa aos seus achegados porque “lles funciona”. A pesar da súa popularidade,o medicamento e a farmacopea rexeitan os remedios homeopáticos como medicamentos eficaces para combater unha enfermidade. Considéranos tan sóun placebo e un negocio de millóns de euros baseado na ambigüidade, xa quenon hai estudos científicos que garantan a súa validez terapéutica. Agora, o Goberno prevé expulsar á homeopatía e outras terapias alternativas dos centros sanitarios e universidades, nunha ofensiva pioneira en Europa contra as pseudociencias. Por iso, a continuación, abordamos os puntos crave dunha das máis estendidas en España.

1. Que é a homeopatía?

É unha pseudociencia nada no século XIX ao amparo dunhas
crenzas sen ningún fundamento racional, que perviviu
ata os nosos días porque, a diferenza doutras pseudoterapias,
non produce dano algún. Así o afirma Juan Pablo Ordovás, farmacéutico
e xefe de sección do Servizo de Farmacia do Hospital Universitario
Dr. Peset de Valencia. “O seu creador, o médico alemán Samuel
Hahnemann, baseándose no arbitrario principio de que o similar cura o
similar, mantiña que diluciones repetidas en auga de determinados produtos
naturais (lei dos infinitesimais, tamén sen base científica)
facían cada vez máis potentes os seus efectos canto máis diluídos estaban.
Matematicamente, a dilución chega a un grao no que xa non é posible
que existan moléculas do ingrediente orixinal. Os homeópatas idearon
a teoría da memoria da auga (nunca demostrada), que alega que esta
mantén as características terapéuticas atribuídas ao principio activo”, explica Ordovás. En
a actualidade, ditas diluciones aplícanse a bolitas de azucre que se venden
como medicamentos para sanar múltiples males.

2. Como se introduce en España?

Quizais una das razóns
pola que a homeopatía
popularizouse con rapidez entre a poboación
española foi que nas súas orixes
era unha terapia “de reis”, xa que
chegou ao noso país da man
da Casa Real. Foron os pais
de María Cristina de Borbón-Dúas
Sicilias (cuarta e última esposa
de Fernando VII e nai de Isabel
II) os que trouxeron no seu séquito
persoal ao seu médico homeópata,
Cosmo M. de Horatiis, nunha das
visitas á súa filla. Anos despois, a
Raíña Isabel II nomeou médico de
cámara ao tamén homeópata
José Núñez Perna, ao que fixo
marqués, que logo fundaría o
Hospital Homeopático en Madrid.
Situado na rúa Eloy Gonzalo
da capital, hoxe é patrimonio
histórico-artístico que, ademais
de albergar un hospital tradicional,
posúe consultas externas
de homeopatía e unha farmacia-museo
dedicada a esta disciplina.

3. Unha ciencia destronada?

Durante máis de 200
anos, a homeopatía ha
contado co apoio
de reis e institucións e foi
un negocio apoiado polo Estado;
unha disciplina que se nutriu
da ignorancia e a tolerancia do
sistema médico e farmacéutico,
co aplauso da poboación
en xeral. Pero isto empezou a cambiar. Que arruinou o seu
reinado non só en España, senón en
case todos os países?

En
2009 a Organización Médica Colexial
(OMC) recoñecía á homeopatía
como acto médico. Polo
tanto, esixía para ela os mesmos
requisitos científicos e éticos
que para calquera outra actividade
médica e instaba os facultativos
a prescribir fármacos que houbesen
demostrado a súa eficacia. Aí está o
meollo da cuestión: os produtos
homeopáticos non superan os
mesmos controis que os dos
medicamentos convencionais, nin
hai ningunha evidencia científica
que demostre a súa eficacia máis aló
do efecto placebo.

4. Estes produtos son medicamentos?

Legalmente, un
medicamento é un composto que ha
demostrado seguridade e eficacia para o tratamento
dun determinado problema de saúde en
ensaios clínicos; paradoxalmente, se se lle engade
o apelido “homeopático”, o composto tan só
ten que ser seguro para o paciente e non ten
por que demostrar eficacia algunha nun ensaio
clínico. “Foron os países nórdicos os primeiros
en negarse a atribuír a condición de medicamento
a produtos cuxa eficacia clínica non está
demostrada de maneira científica”, alega o farmacéutico
Juan Pablo Ordovás. “Por contra -continúa-,
países como Alemaña ou Francia (que teñen unha
industria próspera neste terreo) deféndenos
fervientemente. Na miña opinión, non son medicamentos,
senón produtos homeopáticos, salvo que
pasen o filtro de demostrar a súa eficacia, como
calquera outro fármaco”.

Imagen: A_Different_Perspective

5. Amimefuncionismo?

Así se bautizou
a corrente que avala
a homeopatía co
argumento de “a min funcióname”.
En España, afírmao un 87 % de
quen a utilizan con regularidade.
“O problema non é se lle funciona
a moita xente, senón por que a
homeopatía é tan popular”, razoa
o experto. A pregunta está moi
ligada a cuestións como por que
as persoas cren na maxia, o reiki
ou os videntes. “Non é que estes
métodos non funcionen, senón que
utilizan o engano; venden como
curativo algo que en realidade non
é máis que ilusión, esperanza ou
desexo. Algo que, desde a farmacoloxía,
coñecemos ben: o efecto
placebo“, indica. Sen dúbida, un
dos grandes beneficios da
homeopatía é que se centra no
individuo, o prescriptor escoita e
realiza un traxe a medida, humaniza
o acto médico e ninguén nega que a
predisposición a curarse, e por que
non, un placebo, son factores craves
na recuperación dun enfermo.

6. Bolitas de azucre a 60 millóns de euros

A industria farmacéutica é poderosa en todo o globo. En España, facturou máis de 15,5 millóns de euros en 2016, segundo datos de Farmaindustria. E a homeopatía? A pesar da crise pola que atravesa debido ás novas leis e normativas, as principais empresas asentadas no país facturan ao redor de 60 millóns de euros. Con todo, a maioría dos produtos que se comercializan en España
fabrícanse fóra. O laboratorio máis veterano en territorio nacional é Boiron, o xigante
homeopático francés que aterrou en 1984 e que factura máis de 20 millóns anuais. Séguelle
outro titán, o alemán Heel, con máis de 200 millóns facturados en todo o planeta e unhas vendas
nacionais de máis de 17 millóns en 2016. No entanto, o descenso do 20 % nas vendas de
2017 constata un feito: está a producirse un cambio moi significativo na percepción que
a poboación ten destes preparados. As bolitas de azucre empezan a deixar de ser rendibles.

7. Marcando a diferenza

Que diferenza hai entre unha fórmula galénica
tradicional e unha homeopática? En principio, as
boas normas de laboratorio aplícanse para ambos
tipos de formulacións. Pero existen diferenzas
relevantes. “Cando realizamos unha fórmula galénica maxistral,
é fundamental aplicar un rigoroso control de calidade; tanto de
as materias primas, como nos procesos de elaboración, as
dose ou concentracións utilizadas”, explica o xefe de sección do Servizo de
Farmacia do Hospital Universitario Dr. Peset de Valencia. Tras a
elaboración da formulación (cápsulas, jarabes, bochas…), só
a aprobación do devandito control de calidade permitirá un uso seguro
do medicamento formulado. Con todo, nos produtos
homeopáticos, o control de calidade do produto final resulta
inviable, segundo o experto: “Tras múltiples diluciones, é frecuente
que non existan moléculas da sustancia inicial na solución e
calquera erro de dilución é imposible de detectar; dado que non
hai sustancia algunha que medir, non podemos cuantificar a dose”.

8. Alguén a favor?

Se a homeopatía é practicamente inocua, xa que
funciona como un placebo, como a defenden
aqueles profesionais que a recomendan fronte
ás continuas críticas que está a sufrir desde todos os
ámbitos? O médico homeópata Francisco Bautista Eslamiada,
membro da Federación Española de Médicos Homeópatas
(FEMH), alega que están “completamente a favor” dunha
regulación integral do sector da terapéutica homeopática,
tanto no que respecta aos medicamentos, como en
o referido a a formación e o exercicio da homeopatía.
“O noso interese é garantir unha atención de
calidade e seguridade nos medicamentos que utilizamos
para os nosos pacientes, e desde hai varios anos traballamos
nesta liña”, subliña. Certo que a homeopatía é máis próxima
ao paciente, ao tratar non só o síntoma, senón tentar indagar
a orixe do seu mal máis aló do físico.

9. Que é o oscillococcinum?

Así se chama o produto
homeopático máis vendido
no mundo, propiedade
dos laboratorios Boiron.
O oscillococcinum emprégase, como reza o seu prospecto,
“para o alivio temporal dos síntomas
similares aos da gripe, tales
como: dores de corpo, dor de
cabeza, febre, calafríos e fatiga…”.
Cal é o seu multifuncional principio
activo? “Un extracto de fígado e
corazón de pato criollo (Cairina
moschata), diluído 1:100 (unha parte
en cen de auga) 200 veces,
o que significa que, ao final, non
queda nin unha soa molécula de pato
criollo no produto”, detalla o
farmacéutico Juan Pablo Ordovás.
Segundo indica, é algo que supera a
capacidade de comprensión dunha
hipótese farmacolóxica. “A xustificación desta composición provén
de principios do século pasado,
cando un tal Joseph Roy creu
que un conxunto de enfermidades
(entre elas a tuberculose, o cancro
e as paperas) eran producidas
por unha bacteria que denominou
‘Oscillococcus’. Unha teoría que, esta
vez si, resultou ser falsa, claro”, alega.

10. Homeopatía nas farmacias?

As farmacias son un reclamo para
a venda de produtos sanitarios. Achegan seguridade
ao cliente, xa que cando un cidadán traspasa o seu
limiar, espera atopar un profesional competente que lle aconselle
sobre os medicamentos de forma obxectiva, independente,
veraz e orientada ás súas necesidades como paciente. Tamén
espera atopar produtos eficaces. Ao non haber ningún produto
homeopático autorizado por Sanidade como medicamento, non deberían dispensarse como tales nas farmacias. Hai pouco, de feito, o Ministerio de Sanidade declarou ilegal a venda de 4.000 destes produtos, coa súa consecuente retirada do mercado farmacéutico.