O 27 % dos españois utiliza a homeopatía; deles, o 87 % recomendaríaa aos seus achegados porque “lles funciona”. A pesar da súa popularidade,o medicamento e a farmacopea rexeitan os remedios homeopáticos como medicamentos eficaces para combater unha enfermidade. Considéranos tan sóun placebo e un negocio de millóns de euros baseado na ambigüidade, xa quenon hai estudos científicos que garantan a súa validez terapéutica. Agora, o Goberno prevé expulsar á homeopatía e outras terapias alternativas dos centros sanitarios e universidades, nunha ofensiva pioneira en Europa contra as pseudociencias. Por iso, a continuación, abordamos os puntos crave dunha das máis estendidas en España.
1. Que é a homeopatía?
É unha pseudociencia nada no século XIX ao amparo dunhascrenzas sen ningún fundamento racional, que perviviuata os nosos días porque, a diferenza doutras pseudoterapias,non produce dano algún. Así o afirma Juan Pablo Ordovás, farmacéuticoe xefe de sección do Servizo de Farmacia do Hospital UniversitarioDr. Peset de Valencia. “O seu creador, o médico alemán SamuelHahnemann, baseándose no arbitrario principio de que o similar cura osimilar, mantiña que diluciones repetidas en auga de determinados produtosnaturais (lei dos infinitesimais, tamén sen base científica)facían cada vez máis potentes os seus efectos canto máis diluídos estaban.Matematicamente, a dilución chega a un grao no que xa non é posibleque existan moléculas do ingrediente orixinal. Os homeópatas idearona teoría da memoria da auga (nunca demostrada), que alega que estamantén as características terapéuticas atribuídas ao principio activo”, explica Ordovás. Ena actualidade, ditas diluciones aplícanse a bolitas de azucre que se vendencomo medicamentos para sanar múltiples males.
2. Como se introduce en España?
Quizais una das razónspola que a homeopatíapopularizouse con rapidez entre a poboaciónespañola foi que nas súas orixesera unha terapia “de reis”, xa quechegou ao noso país da manda Casa Real. Foron os paisde María Cristina de Borbón-DúasSicilias (cuarta e última esposade Fernando VII e nai de IsabelII) os que trouxeron no seu séquitopersoal ao seu médico homeópata,Cosmo M. de Horatiis, nunha dasvisitas á súa filla. Anos despois, aRaíña Isabel II nomeou médico decámara ao tamén homeópataJosé Núñez Perna, ao que fixomarqués, que logo fundaría oHospital Homeopático en Madrid.Situado na rúa Eloy Gonzaloda capital, hoxe é patrimoniohistórico-artístico que, ademaisde albergar un hospital tradicional,posúe consultas externasde homeopatía e unha farmacia-museodedicada a esta disciplina.
3. Unha ciencia destronada?
Durante máis de 200anos, a homeopatía hacontado co apoiode reis e institucións e foiun negocio apoiado polo Estado;unha disciplina que se nutriuda ignorancia e a tolerancia dosistema médico e farmacéutico,co aplauso da poboaciónen xeral. Pero isto empezou a cambiar. Que arruinou o seureinado non só en España, senón encase todos os países?
En2009 a Organización Médica Colexial(OMC) recoñecía á homeopatíacomo acto médico. Polotanto, esixía para ela os mesmosrequisitos científicos e éticosque para calquera outra actividademédica e instaba os facultativosa prescribir fármacos que houbesendemostrado a súa eficacia. Aí está omeollo da cuestión: os produtoshomeopáticos non superan osmesmos controis que os dosmedicamentos convencionais, ninhai ningunha evidencia científicaque demostre a súa eficacia máis alódo efecto placebo.
4. Estes produtos son medicamentos?
Legalmente, unmedicamento é un composto que hademostrado seguridade e eficacia para o tratamentodun determinado problema de saúde enensaios clínicos; paradoxalmente, se se lle engadeo apelido “homeopático”, o composto tan sóten que ser seguro para o paciente e non tenpor que demostrar eficacia algunha nun ensaioclínico. “Foron os países nórdicos os primeirosen negarse a atribuír a condición de medicamentoa produtos cuxa eficacia clínica non estádemostrada de maneira científica”, alega o farmacéuticoJuan Pablo Ordovás. “Por contra -continúa-,países como Alemaña ou Francia (que teñen unhaindustria próspera neste terreo) deféndenosfervientemente. Na miña opinión, non son medicamentos,senón produtos homeopáticos, salvo quepasen o filtro de demostrar a súa eficacia, comocalquera outro fármaco”.
Imagen: A_Different_Perspective
5. Amimefuncionismo?
Así se bautizoua corrente que avalaa homeopatía coargumento de “a min funcióname”.En España, afírmao un 87 % dequen a utilizan con regularidade.“O problema non é se lle funcionaa moita xente, senón por que ahomeopatía é tan popular”, razoao experto. A pregunta está moiligada a cuestións como por queas persoas cren na maxia, o reikiou os videntes. “Non é que estesmétodos non funcionen, senón queutilizan o engano; venden comocurativo algo que en realidade noné máis que ilusión, esperanza oudesexo. Algo que, desde a farmacoloxía,coñecemos ben: o efectoplacebo“, indica. Sen dúbida, undos grandes beneficios dahomeopatía é que se centra noindividuo, o prescriptor escoita erealiza un traxe a medida, humanizao acto médico e ninguén nega que apredisposición a curarse, e por quenon, un placebo, son factores cravesna recuperación dun enfermo.
6. Bolitas de azucre a 60 millóns de euros
A industria farmacéutica é poderosa en todo o globo. En España, facturou máis de 15,5 millóns de euros en 2016, segundo datos de Farmaindustria. E a homeopatía? A pesar da crise pola que atravesa debido ás novas leis e normativas, as principais empresas asentadas no país facturan ao redor de 60 millóns de euros. Con todo, a maioría dos produtos que se comercializan en Españafabrícanse fóra. O laboratorio máis veterano en territorio nacional é Boiron, o xigantehomeopático francés que aterrou en 1984 e que factura máis de 20 millóns anuais. Séguelleoutro titán, o alemán Heel, con máis de 200 millóns facturados en todo o planeta e unhas vendasnacionais de máis de 17 millóns en 2016. No entanto, o descenso do 20 % nas vendas de2017 constata un feito: está a producirse un cambio moi significativo na percepción quea poboación ten destes preparados. As bolitas de azucre empezan a deixar de ser rendibles.
7. Marcando a diferenza
Que diferenza hai entre unha fórmula galénicatradicional e unha homeopática? En principio, asboas normas de laboratorio aplícanse para ambostipos de formulacións. Pero existen diferenzasrelevantes. “Cando realizamos unha fórmula galénica maxistral,é fundamental aplicar un rigoroso control de calidade; tanto deas materias primas, como nos procesos de elaboración, asdose ou concentracións utilizadas”, explica o xefe de sección do Servizo deFarmacia do Hospital Universitario Dr. Peset de Valencia. Tras aelaboración da formulación (cápsulas, jarabes, bochas…), sóa aprobación do devandito control de calidade permitirá un uso segurodo medicamento formulado. Con todo, nos produtoshomeopáticos, o control de calidade do produto final resultainviable, segundo o experto: “Tras múltiples diluciones, é frecuenteque non existan moléculas da sustancia inicial na solución ecalquera erro de dilución é imposible de detectar; dado que nonhai sustancia algunha que medir, non podemos cuantificar a dose”.
8. Alguén a favor?
Se a homeopatía é practicamente inocua, xa quefunciona como un placebo, como a defendenaqueles profesionais que a recomendan fronteás continuas críticas que está a sufrir desde todos osámbitos? O médico homeópata Francisco Bautista Eslamiada,membro da Federación Española de Médicos Homeópatas(FEMH), alega que están “completamente a favor” dunharegulación integral do sector da terapéutica homeopática,tanto no que respecta aos medicamentos, como eno referido a a formación e o exercicio da homeopatía.“O noso interese é garantir unha atención decalidade e seguridade nos medicamentos que utilizamospara os nosos pacientes, e desde hai varios anos traballamosnesta liña”, subliña. Certo que a homeopatía é máis próximaao paciente, ao tratar non só o síntoma, senón tentar indagara orixe do seu mal máis aló do físico.
9. Que é o oscillococcinum?
Así se chama o produtohomeopático máis vendidono mundo, propiedadedos laboratorios Boiron.O oscillococcinum emprégase, como reza o seu prospecto,“para o alivio temporal dos síntomassimilares aos da gripe, talescomo: dores de corpo, dor decabeza, febre, calafríos e fatiga…”.Cal é o seu multifuncional principioactivo? “Un extracto de fígado ecorazón de pato criollo (Cairinamoschata), diluído 1:100 (unha parteen cen de auga) 200 veces,o que significa que, ao final, nonqueda nin unha soa molécula de patocriollo no produto”, detalla ofarmacéutico Juan Pablo Ordovás.Segundo indica, é algo que supera acapacidade de comprensión dunhahipótese farmacolóxica. “A xustificación desta composición provénde principios do século pasado,cando un tal Joseph Roy creuque un conxunto de enfermidades(entre elas a tuberculose, o cancroe as paperas) eran producidaspor unha bacteria que denominou‘Oscillococcus’. Unha teoría que, estavez si, resultou ser falsa, claro”, alega.
10. Homeopatía nas farmacias?
As farmacias son un reclamo paraa venda de produtos sanitarios. Achegan seguridadeao cliente, xa que cando un cidadán traspasa o seulimiar, espera atopar un profesional competente que lle aconsellesobre os medicamentos de forma obxectiva, independente,veraz e orientada ás súas necesidades como paciente. Taménespera atopar produtos eficaces. Ao non haber ningún produtohomeopático autorizado por Sanidade como medicamento, non deberían dispensarse como tales nas farmacias. Hai pouco, de feito, o Ministerio de Sanidade declarou ilegal a venda de 4.000 destes produtos, coa súa consecuente retirada do mercado farmacéutico.
