A malaria ou paludismo segue ameazando ao 40% da poboación mundial. O seu parásito, transmitido polo mosquito “Anopheles”, infecta a máis de 500 millóns de persoas cada ano e causa a morte de máis dun millón. O África subsahariana soporta a maior carga da enfermidade, que hoxe celebra o seu Día Mundial, pero tamén afecta a Asia, América Latina, Oriente Medio e mesmo a partes de Europa. A maioría das mortes por malaria prodúcense en nenos e nenas menores de cinco anos, que xunto coas mulleres embarazadas, son os grupos de poboación máis vulnerables.
“Actualmente, en 109 países a malaria é unha enfermidade endémica o que lles obriga a destinar gran parte dos escasos recursos de que dispoñen a combater esta enfermidade, o que reduce a súa capacidade de desenvolvemento e empobrece aínda máis. Por exemplo, en África este gasto corresponde ao 40% do total investido en saúde”, afirma Medicusmundi.
A ONG recoñece que a pesar de que a comunidade internacional mobilizouse para loitar contra a malaria, os compromisos adquiridos na Asemblea Mundial da Organización Mundial da Saúde (OMS) de 2005 “non se cumpriron”.
Entre estes compromisos figuran reducir os casos de malaria e mortalidade pola súa causa nun 50% antes de 2010 e polo menos un 75% antes de 2015; lograr un 80% de cobertura e uso das intervencións preventivas e curativas para a poboación para 2010, e conseguir cumprir o Obxectivo de Desenvolvemento do Milenio relativo a esta enfermidade.
O exemplo de Zambia
Con todo, nalgúns países rexistráronse avances significativos. Así, por exemplo, Zambia logrou reducir a mortalidade por malaria nun 66%. “Trátase dun logro notable que constitúe unha homenaxe ao arduo traballo e ao compromiso do Ministerio de Saúde de Zambia e dos seus asociados na loita contra o paludismo”, declarou Luís Gomes Sambo, director rexional da OMS para África.
Este éxito foi posible grazas á repartición de 3,6 millóns de mosquiteros insecticidas de longa duración, entre 2006 e 2008. Durante este período, a mortalidade por malaria descendeu un 47%, e as enquisas realizadas a escala nacional indican que a prevalencia do parásito baixou un 53%, mentres que a porcentaxe de nenos e nenas con anemia grave reduciuse nun 68%. A maioría dos casos pediátricos de anemia moderada ou grave débense ao paludismo.
A OMS móstrase confiada en que nos países con transmisión moderada ou baixa da enfermidade poderase lograr unha redución da mortalidade superior ao 75% antes do ano 2015.
Actualmente existen ferramentas eficaces para loitar contra a enfermidade: probas de diagnóstico rápido e terapias combinadas con artemisinina (TCA). Con todo, só unha pequena proporción dos enfermos ten acceso ao diagnóstico e ao tratamento que necesitan. “A maioría só recibe medicamentos obsoletos e ineficaces ou ningún”, denuncia Médicos Sen Fronteiras (MSF). Segundo un informe desta organización a partir da súa experiencia en Serra Leona, Chad e Malí, as barreiras económicas e xeográficas son os principais obstáculos para que os enfermos reciban unha medicación adecuada.
“Desde fai máis de cinco anos hai tratamentos eficaces contra a malaria, as terapias combinadas con artemisinina, un derivado da planta da artemisia que se combina con outro antimalárico”, explica a ONG. Os medicamentos que combinan estes dous compoñentes nun só comprimido facilitan a toma do tratamento por parte dos pacientes. “É imprescindible por iso que se priorice o uso deste tipo de medicamentos para asegurar un bo resultado”, di MSF. Aínda que a toma por separado é en teoría eficaz, na práctica moitos enfermos non seguen o tratamento de forma adecuada, aumentando o risco de aparición de resistencias.
“Agora mesmo, as terapias combinadas con artemisinina son o último recurso que temos contra a malaria. Se se desenvolvesen resistencias afrontariamos unha situación catastrófica”, explica a doutora Nines Lima, referente técnico de MSF España para malaria. “Aínda que de momento non existen resistencias ás TCA, no sueste de Asia, onde empezaron a detectarse as resistencias a anteriores antimaláricos como a cloroquina, a mefloquina e a sulfadoxina-pirimetamina, xa estamos a ver que se necesita máis tempo para que os medicamentos eliminen o parásito”, engade.
No pasado, nas rexións con alta prevalencia da enfermidade, todas as persoas con febre eran directamente consideradas como enfermas de malaria. Hoxe existen probas de diagnóstico rápido que permiten saber se unha persoa está infectada en 15 minutos e con só unha pinga de sangue. Un aumento do uso das probas de diagnóstico rápido permitiría reservar a medicación para a malaria só para os casos confirmados, e asegurar que se busca a causa real da febre nos outros, afirma MSF.
“Os enfermos de malaria deben ser diagnosticados con probas ao microscopio ou con probas de diagnóstico rápido, que son moi útiles en contornas remotas. Hai que deixar de tratar con antipalúdicos a todas as persoas que teñen febre nas zonas onde a malaria é endémica. Se tratamos a persoas que non o necesitan, non estamos a atacar a verdadeira causa desa febre e ademais podemos aumentar a posibilidade de que aparezan resistencias a estes medicamentos”, apuntou a doutora Lima.
