Non fumar. Esta é consígnaa que se impón a partir do 2 de xaneiro en todos os locais pechados de lecer e ás portas dos hospitais, colexios e áreas de parques infantís. A nova Lei Antitabaco empézase a aplicar a partir de hoxe ante o receo de hostaleiros e certos grupos de fumadores e co beneplácito dos profesionais da saúde, algúns dos cales se implicaron de forma notable para que se modificase e endurecese a norma española anterior sobre esta materia.
Hoxe, 2 de xaneiro de 2011, entra en vigor a nova Lei Antitabaco, que prohibe fumar en todos os locais pechados, como bares, restaurantes, discotecas, bingos, casinos e salas de xogo, así como nos hospitais e na súa contorna ao aire libre, as áreas infantís dos parques e os colexios. Permíteo nos espazos ao aire libre como terrazas e campus universitarios e, en liñas xerais, restrinxe e endurece moito máis a norma anterior, a Lei 28/2005. Ademais, prevé sancións por incumprimento que oscilan dos 30 aos 600.000 euros. A súa posta en marcha espertou as queixas e receos do sector da hostalaría e do fumadores pero, desde o punto de vista da saúde pública, non hai dúbida de que suporá unha mellora substancial.
A Sociedade Española de Pneumoloxía e Cirurxía Torácica (SEPAR), que vela pola saúde respiratoria e analiza de maneira máis directa os estragos que causa o tabaco, tomou un papel moi activo na defensa da modificación da lei anterior e mostrouse moi satisfeita con ela, como coa súa entrada en vigor no prazo previsto. O presidente da SEPAR, Juan Ruiz Manzano, valora de forma moi positiva que “contemple os espazos públicos libres de fume e lograse que se respecten estes en a contorna dos hospitais e dos parques públicos”.
En todo o mundo fuman ao redor de 1.200 millóns de persoas. En España, o 30% da poboación é fumadora, mentres que en países como Brasil ou Arxentina a porcentaxe é menor, do 20% e 15%, respectivamente. A consecuencia diso é que cada ano se rexistran en España 53.000 mortes (145 ao día) relacionadas directamente co consumo de tabaco e 3.200 entre os fumadores pasivos. Por tanto, elaborar e aprobar unha lei antitabáquica aínda máis restritiva, neste contexto, era unha necesidade e un problema de saúde pública que “non se podía deixar de afrontar”, segundo Ruiz.
O impacto esperado
Cal é o impacto esperado da nova lei? Coa anterior, de 2005, deixaron o hábito o 8% dos españois, segundo un estudo realizado pola SEPAR, que avaliou a situación da poboación seis meses despois da súa aprobación e que agora prevé facer un estudo similar para avaliar o impacto da nova norma. “Esperamos que, desde o punto de vista da saúde respiratoria, o impacto sexa aínda maior”, segundo Ruiz.
En canto á enfermidade cardíaca, rexistrouse un descenso de entre un 10% e un 11% nos ingresos hospitalarios, segundo estimacións de María Anxos Planchuelo, presidenta do Comité Nacional de Prevención do Tabaquismo (CNPT), na Comunidade de Madrid. Se se ten en conta o impacto en saúde conseguido coa lei precedente e outras lexislacións europeas máis restritivas, calcúlase que a nova lei antitabaco española podería favorecer unha diminución dun millón no número de fumadores.
A posta en marcha da nova lei, que provocou numerosas queixas, suporá unha mellora substancial na saúde da poboación
Prevese que ademais axudará a protexer de forma notable a saúde dos fumadores pasivos, ao prohibilo en espazos públicos pechados, e a retardar a idade de inicio ao tabaquismo, na actualidade moi precoz (13 anos). Neste último caso, será grazas ás medidas que, con finalidade pedagóxica, inclúe a nova norma, como a prohibición de fumar ao aire libre nos centros sanitarios, as escolas e as áreas infantís dos parques, aínda que non noutras contornas de docencia, como os campus universitarios.
Respecto diso, Ruiz considera que se necesitaba “un efecto exemplar dos sanitarios, onde por unha mala tradición, os colectivos de enfermaría e de medicamento fumaron moito, así como os mestres”, aínda que as universidades e os seus arredores están frecuentados por persoas maiores de idade.
En termos económicos
O tabaquismo é a primeira causa de morte evitable en España e a súa forma pasiva considérase a terceira causa de morte. Provoca tres tipos de enfermidades: cardiovasculares (cardiopatía isquémica, infarto de miocardio, aneurisma de aorta e patoloxía vascular periférica, entre outras), respiratorias (coa EPOC como o seu máximo expoñente) e cancro (de laringe, de cavidade oral, de esófago, de estomago ou de vejiga). Ademais, estudos realizados con nenos sometidos ao fume de tabaco demostran que estes contraen máis e de maneira máis fácil enfermidades respiratorias.
Por estes índices de mortalidade e morbilidad, desde SEPAR sinalan que era necesaria unha lei como esta para protexer a saúde de todos os españois. En termos económicos, segundo esta mesma sociedade, a ampliación da lei antitabaco en España suporá un enorme aforro para o Goberno, derivados dos custos directos que, hoxe, supoñen para o Sistema Nacional de Saúde o cinco enfermidades máis relacionadas co seu consumo: EPOC, asma, cancro de pulmón, enfermidade cerebrovascular e enfermidade coronaria. Este dato despréndese daAxencia Estatal de Administración Tributaria, segundo a cal, no ano 2008, o importe total dos gastos atribuíbles ao tabaquismo en España foi de 14.710 millóns de euros e os ingresos por impostos foron de 9.266 millóns de euros. É dicir, que en contra do que esgrimen moitos detractores da nova lei, o Estado perdeu 5.444 millóns de euros por culpa do tabaco.
Da mesma maneira, o custo anual vai moito máis alá. Ás empresas españolas suponlles unhas perdas de 7.840 millóns de euros: o 76% por perda de produtividade, o 20% por custos adicionais de limpeza e conservación de instalacións, e o restante 4% por absentismo laboral por enfermidades relacionadas co seu consumo.
O impacto en hostalaría
O impacto económico para a hostalaría, o sector que máis manifestou o seu rexeitamento respecto da aprobación desta lei, non debería notarse tanto. Ata 45 estudos científicos realizados en todo o mundo confirmaron que o efecto na diminución no consumo dos bares non causou unha baixada nos ingresos e que, se esta rexistrouse, despois recuperouse. “Hai un medo lóxico entre os hostaleiros, pola situación de crise actual, pero non calcularon que poden gañar clientela non fumadora”, sinala Ruiz.
A miúdo, esquécese que o fume nos locais é un factor disuasorio para a poboación non fumadora, que non entra neles e, por tanto, conforma unha clientela perdida. “No peor dos casos, en España, o 70% da poboación non fuma”, explica Ruiz.
Ao seu xuízo, a nova norma impulsará avances significativos respecto da “mala situación” en que estaba España. “Coa anterior lei había tanta permisividade e físgoas, as posibilidades de obviala eran tan grandes, que lla chegou a tomar como referencia en Europa do que non se debía facer”, engade. A nova lei sitúase á altura dos requirimentos europeos e de leis tan restritivas como a irlandesa ou a italiana.
Aínda que a nova norma constitúe un avance indiscutible desde o punto de vista da saúde pública e particular dos cidadáns, a SEPAR aínda considera que é mellorable e que se quedaron no tinteiro algúns aspectos. Entre as principais reivindicacións que batallará esta sociedade, figura o financiamento dos tratamentos para fumadores, xa que “non se ten en conta que o tabaquismo é unha enfermidade adictiva, non un costume ou un mal hábito, e que aos pacientes cústalles moito abandonar”, explica o presidente da SEPAR, Juan Ruiz Manzano.
O tratamento sería un dos máis baratos desde o punto de vista custo-eficacia que podería financiar a Seguridade Social, equivalente a outros tratamentos de prevención, como os dispoñibles para o colesterol ou a tensión arterial. Esta é a reivindicación que defende esta sociedade para que tome un protagonismo fundamental para atallar o problema do tabaquismo, aínda que a exporán de forma graduada, pola situación de crise global.
Esta formulación consistirá en pedir ás autoridades públicas que, en primeiro lugar, finánciense os tratamentos para os pacientes con enfermidades respiratorias e cardiovasculares, entre outros, a quen fumar empeore máis a súa situación. Máis tarde, proporase que se financien para a poboación xeral.
Outra reivindicación dos neumólogos é que se limiten ao máximo os espazos de venda de tabaco, de modo que este non se poida adquirir en bares nin en máquinas expendedoras, senón que se concentre nos estancos, ao ser un produto nocivo para a saúde. A terceira gran reclamación sería que unha parte dos impostos que se recadan a través da súa venda destinásense ao financiamento dos tratamentos contra o tabaquismo.
A cuarta demanda dos profesionais da saúde respiratoria sería elevar máis o prezo do tabaco. “O impacto da limitación dos puntos de venda e a prohibición de fumar en certos espazos reduce de maneira rápida o consumo de tabaco”, sinala este especialista. Da mesma maneira, estímase que elevar os prezos do tabaco limitaría máis a porcentaxe de fumadores, “xa que o seu número, cando se dá esta situación, redúcese entre un 8% e un 10%”.
