A resaca

Quen habitualmente non toman alcol ou quen se exceden no seu consumo coñecen de primeira man a sensación de haberlles pasado ‘un camión por encima’. Son moitos os que se preguntan por que o alcol provoca estes síntomas, pero non hai moitas respostas. E é que, como comenta o doutor Jesús Miguel Hernández Guijo, do departamento de Farmacoloxía da Universidade Autónoma de Madrid, “coñécense bastante ben os mecanismos fisiopatológicos asociados aos efectos agudos da intoxicación por alcol, así como os efectos do consumo crónico e da síndrome de abstinencia pero, pola contra, sábese moi pouco da resaca”.

No entanto, está comprobado que a resaca non a produce en exclusividade o etanol, senón máis ben a adulteración das bebidas con metanol e algunhas sustancias que se forman na elaboración das bebidas alcohólicas, sobre todo, nas bebidas escuras fronte aos licores claros. “O denominado ‘garrafón’ adoita levar esa adulteración con metanol, ademais de gran cantidade desas sustancias con fins adulterativos paira tentar asemellar a bebida adulterada á orixinal”, comenta o doutor Hernández Guijo.

Os efectos que o alcol ten sobre o organismo humano dependen de factores tanto “individuais como do medio ambiente, así como de que e canto se beba”, explica a doutora Mª Trindade Gómez-Talegón, do Instituto de Estudos de Alcol e Drogas da Facultade de Medicina da Universidade de Valladolid. Cefaleas, malestar xeral, diarreas, anorexia, tremor e fatiga, son só algúns deles. Por suposto, as características xenéticas de cada individuo xogan un papel fundamental, que fan que unhas persoas sexan máis sensibles que outras aos efectos do alcol. A raza, o sexo ou o peso son factores determinantes, aínda que “tamén a historia persoal de consumo de alcol pode facer que cambien os efectos co tempo. A causa de que una acode ‘aguante moito’ bebendo sen que aparentemente se emborrache é que empezou a aumentar o seu nivel de tolerancia, o que pode levarlle á adicción”, advirte o doutor Bernardo Ruiz.

“A forza de ser consumidor de alcol, o corpo humano reacciona de forma diferente e aparece a tolerancia, o cal non quere dicir que o alcol non faga efecto, senón que a persoa necesita beber máis paira lograr os efectos psicolóxicos ou físicos que espera del, co consecuente risco paira o seu corpo e os demais”, corroboran desde o Instituto de Estudos de Alcol e Drogas.

Tras inxerilo, chega a parte máis custosa: eliminalo e pasar a consabida resaca. Todos os profesionais coinciden en sinalar que se tarda bastante en expulsar o alcol por completo. Un fígado san elimina aproximadamente entre sete ou oito g de alcol por hora, o que equivale a un vasiño de viño ou una cana de cervexa, “fálase de 120 miligramos por quilo e por hora”, asegura o doutor Maldonado.

E é que o alcol conta cunha particularidade: ao contrario que pasa cos fármacos, que máis se eliminan cantos máis se toman, o alcol segue una cinética de orde cero, é dicir, a súa eliminación é constante. “Non por tomar máis, elimínase máis’, aclara Rafael Maldonado.

Nin por tomar máis se elimina máis, nin paira queixume ou desesperación de moitos, tras unha festa existen remedios milagrosos que curen una resaca. “Non hai ningunha sustancia que diminúa o nivel de alcoholemia en sangue. As pílulas ou medicamentos que ás veces corren na fala da xente e aseguran que diminúen os niveis de alcoholemia son meros mitos ou publicidade comercial paira aumentar as súas vendas”, asegura a doutora Trindade Gómez-Talegón, quen engade que “non está probado cientificamente que ningunha sustancia diminúa o nivel de alcol no sangue despois de habelo inxerido”.

Quizá, o único remedio, ademais do tratamento farmacolóxico que se emprega nalgúns casos, como na síndrome de abstinencia, e sempre baixo supervisión médica, é “o non consumo en exceso de etanol e axudar ao organismo a recuperar o seu estado normal con bebidas rehidratantes”, explica o doutor Hernández Guijo. É dicir, aconséllase non consumir alcol en exceso e, en caso de facelo, tomar bebidas que hidraten o noso corpo ao día seguinte. Son moi recomendables os caldos e zumes, aínda que xeralmente o que máis apetece é tomar algo salgado, o motivo?: “débese basicamente a que é necesaria una recuperación de electrolitos e iónes, que se perden en exceso pola inxesta excesiva de alcol”, desvela o doutor Hernández Guijo.

En xeral e asumindo que o consumo xa se deu, é tarde paira recomendar una costume moi útil: inxerir moita auga se se vai a beber, o que evitará o proceso de deshidratación. Beber á mañá seguinte tamén é conveniente paira repor o líquido perdido. “Pero non hai que beber alcol porque non é certa a teoría de que ‘un cravo saca outro cravo’, desta maneira só obrigamos ao organismo a seguir traballando en algo que aínda non concluíra. Igualmente un café cargado, que é un excitante e podería combater a sensación de fatiga, tampouco axuda moito polo seu carácter diurético”, explica a doutora Gómez-Talegón, quen engade que “hai quen di que tomar un almorzo rico en graxas axuda, pero non é verdade porque se obriga ao sistema dixestivo a traballar máis, cando precisamente está danado e irritado do traballo da noite. Paradoxalmente, unhas torradas moi queimadas (remedio habitual hai uns anos nos colexios universitarios) poderían axudar, porque proporcionan carbono que fai de filtro no sistema dixestivo. Os ovos, que teñen cisteína, ou os plátanos, ricos en potasio, poden aliviar o malestar. Suplementos de vitamina B e C tamén son útiles, tanto paira previr como paira remediar”.

No entanto si que existen algunhas recomendacións que axudan a previr una resaca:

• Beber lentamente e co estómago cheo.
• Beber un vaso de auga entre copa e copa, xa que desa forma diminúese o risco de sufrir una deshidratación
• Evitar certas bebidas que contan con maior cantidade de etanol, como o coñac ou o whisky.

Os danos provocados polo alcol dependen da cantidade que se consuma e das características xenéticas da persoa, pero está claro que “é una sustancia tóxica, que provoca danos en todos os órganos e sistemas do organismo humano”, recalca o doutor Bernado Ruiz Vitoria, psicólogo clínico e director do Instituto Detox. “Ataca principalmente ao sistema nervioso e ao cerebro, e de aí veñen os efectos como a embriaguez e a posterior resaca, aínda que pode danar calquera outro órgano”.

O alcol é a única droga de abuso que actúa cun mecanismo inespecífico, é dicir, “primeiro disólvese nas membranas da célula, desestructura a membrana celular, e posteriormente modifica a estrutura das neuronas gabaérgicas de maneira reversible”, comenta o doutor Rafael Maldonado, da Unidade de Neurofarmacología da Universidade Pompeu Fabra de Barcelona. Os estudos que se realizaron respecto diso permitiron aos profesionais descubrir que “existe un grupo de neuronas sobre as que actúa de forma de particular”.

Una vez inxerido o alcol, por mor do seu baixo peso molecular, é absorbido rapidamente polo organismo, en concreto, é una das poucas sustancias que comeza a súa absorción no estómago e non no intestino como, por exemplo, os fármacos. “A absorción é moi rápida, podendo alcanzar nalgúns casos concentración máxima no sangue en soamente 10 ó 20 minutos”, asegura a doutora Gómez-Talegón. A velocidade coa que o alcol pasa do estómago ao intestino paira mesturarse coa corrente sanguínea e producir os seus efectos está determinada polo tipo de bebida (sobre todo os licores escuros) e a cantidade de alcol que esta conteña, a rapidez coa que se beba, a presenza no estómago de alimentos, especialmente graxas, o peso corporal e sexo, o estado anímico e emocional da persoa e a experiencia previa de consumo.

Una vez no estómago, pasa ao sangue a través das paredes deste, despois ao intestino delgado e, de aí, ao fígado e resto do organismo. “En cinco minutos pode alcanzar o cerebro e empeza a producir efectos que alteran o seu funcionamento normal”, explica o doutor Ruiz Vitoria. O fígado é o encargado de metabolizar o alcol e o lugar onde provoca máis danos tóxicos, comenta o doutor Maldonado. E é que este órgano contén a encima encargada de descompor o alcol no corpo, a alcoholdesoidrogenada. “O 90% do bebido é metabolizado polo fígado, o resto é eliminado pola suor ou o alento”.

Cifras recentes facilitadas polo Ministerio de Sanidade e Consumo sinalan a España como o sétimo país do mundo en canto a consumo de alcol per capita, con 10,5 litros de media. O arraigamento social que o beber ten entre os españois aumentou considerablemente na última década, pasando dun costume ‘san’ a un hábito causante de entre o 10% e o 15 % das urxencias, o 4% dos ingresos hospitalarios, entre o 30% e 50% dos accidentes mortais e entre o 15% e 25 % dos accidentes graves.

O alcol converteuse no mellor aliado dos mozos paira pasalo ben o fin de semana e é que a idade de inicio na bebida descendeu até os 15,7 anos. O 46,1 % dos adolescentes entre 14 e 18 anos recoñece haberse emborrachado algunha vez, aínda que só o 9% ten a percepción de consumir moito ou bastante alcol.

Una grave situación que levou a Institucións e gobernos de diversos países a tomar cartas no asunto e asinar o Plan Europeo de Actuación sobre Alcol en 2000, co fin de “proporcionar ambientes de apoio no fogar, a escola, o lugar de traballo e a comunidade local, paira protexer aos mozos das presións que lle inducen a beber, e paira reducir a amplitude e profundidade do dano relacionado co consumo de alcol”. Moitos destes mozos ‘bebedores’ non consideran o alcol prexudicial, a pesar de que numerosos estudos demostraron a súa toxicidade e os irreparables danos que causa no organismo humano. A Organización Mundial da Saúde considera que o alcol é una droga porque posúe “etanol ou alcol etílico, que é a sustancia aditiva nas bebidas alcohólicas, que pode crear tanto dependencia física como psíquica e que compromete seriamente o fígado, entre outros órganos”.