Son moitos os aspectos relacionados cos problemas de saúde que comparten ambos os sexos. Con todo, no caso dalgunhas enfermidades, difiren os factores de risco, os síntomas e os sinais. Ademais, algunhas son máis frecuentes entre as mulleres, como a artrite, a obesidade e a depresión. Da mesma maneira, un tumor aféctalles máis a elas: o cancro de mama. Mesmo patoloxías que ata hai pouco eran exclusivas do sexo masculino, deixaron de selo por factores sociais, como o acceso ao mundo laboral e os hábitos tóxicos, entre outros, que elas adoptaron.
Os roles que desenvolve a muller na sociedade son numerosos: profesional, compañeira, filla, nai, ama de casa… A iso hai que sumar os cambios fisiológicos polos que pasa o seu organismo durante a súa vida: menarquía (primeira menstruación), maternidade, menopausa e envellecemento. Todo iso provoca cambios que poden afectar en maior ou menor grao á súa saúde física e psíquica. Elas teñen unha maior esperanza de vida na maioría de países, pero factores sanitarios e sociais fan que a calidade desta sexa menor. Desigualdades en investigación médica -que de maneira tradicional escolleu ao home como estándar de tratamento, sen ter en conta as diferenzas fisiológicas-, na atención e nas prácticas sanitarias básicas aumentan os riscos para a saúde das mulleres.
A saúde delas no mundo
A Organización Mundial da Saúde (OMS) sinala que os datos dispoñibles sobre a saúde das mulleres en todo o mundo non confiren un escenario demasiado alentador. A pesar de que a taxa de tabaquismo é 10 veces maior entre os homes, o consumo de tabaco nas mozas dos países en desenvolvemento aumenta de forma exponencial e as porcentaxes de abandono deste hábito pernicioso son menores en mulleres, a terapia sustitutiva con nicotina é menos eficaz e as recaídas, máis frecuentes que neles.
O 61% dos adultos infectados polo VIH en África subsahariana son mulleres. No Caribe a taxa é do 43% e decrece a proporción, aínda que está en incremento progresivo, en América Latina, Asia e Europa Oriental. Entre un 15% e un 71% das mulleres sufriron violencia física ou sexual pola súa parella nalgún momento das súas vidas. Este panorama rexístrase en todas as clases sociais e en todos os niveis económicos, con graves resultados na súa saúde física e psíquica: embarazos non desexados, enfermidades de transmisión sexual (ETS), depresión e enfermidades crónicas. Algunhas investigacións mesmo apuntan que a quinta parte das mulleres de todo o mundo sufriron abusos sexuais antes dos 15 anos.
Por primeira vez desde a década do noventa do século pasado, as cifras de afectadas de cancro de mama decrecen
As cifras que se extraen do último informe da OMS detallan que as vodas a idades temperás diminúen, pero nesta década aínda ao redor de 100 millóns de nenas casarán antes de cumprir 18 anos. Estas nenas carecen de coñecementos en saúde sexual e teñen maior risco de contraer ETS. Como resultado, cada ano 14 millóns de adolescentes convértense en nais. Delas, máis do 90% viven en países en desenvolvemento. A saúde materna tamén obtén unha mala nota: cada día, en todo o mundo, 1.600 mulleres e máis de 10.000 recentemente nados morren por complicacións durante o embarazo e o parto que se poderían previr. Como na maioría das cuestións, os países en desenvolvemento levan a peor parte: neles rexístranse o 99% dos casos de mortalidade materna e o 90% dos falecementos neonatales.
Está demostrado de forma fidedigna que respirar aire contaminado afecta á saúde de calquera individuo. O fume que se xera ao cociñar en lumes ou cociñas tradicionais provoca a nada desdeñable cifra de 500.000 falecementos, dos 1.300.000 rexistrados cada ano por enfermidade respiratoria obstructiva crónica. A maioría destas mortes afectan a mulleres, que se encargan da alimentación da familia. Só un 12% das mortes en homes por este tipo de pneumonía están relacionadas co fume de interiores. As embarazadas expostas a contaminantes volátiles teñen maior risco de sufrir parto prematuro, de ter un bebé con baixo peso ou de morte intrauterina.
En mulleres de todo o mundo, de calquera a súa idade, o risco de discapacidade visual é maior, comparado cos homes. A este feito súmase un acceso máis deficiente ao tratamento de enfermidades oculares, tanto desde os servizos de saúde como polo descoñecemento do valor da cirurxía ou doutras terapias oculares.
Menos casos de cancro de mama
O cancro de mama é o máis frecuente nas mulleres de todo o mundo. Con todo, debido á maior esperanza de vida, a adopción de hábitos tóxicos e modos de vida occidentais, aumenta de maneira significativa nos países en desenvolvemento. Nas zonas máis pobres do planeta, a pesar de que as medidas de prevención con campañas de detección precoz reducen o número de casos, o diagnóstico realízase, a miúdo, en fases moi avanzadas da neoplasia. As estratexias aconselladas para estes países son: a educación sobre cales son os primeiros signos e síntomas e a exploración de mamas, xa que as técnicas de imaxe son moi custosas e carecen dunha adecuada infraestrutura sanitaria.
Pero aínda que estes sexan datos desalentadores, nos países desenvolvidos detéctase unha diminución da incidencia do cancro de mama. Por primeira vez desde a década do noventa do século pasado, cando os programas de cribado con mamografía xunto co envellecemento progresivo da poboación provocaran un despunte no número de afectadas, as cifras empezan a decrecer. Os últimos estudos sinalan que este feito se debe ao desuso da terapia hormonal sustitutiva (TSH).
Entre os anos noventa do século pasado e principios do ano 2000, realizáronse moitas investigacións respecto diso, que apuntaban que este incremento podería deberse á utilización hormonal. A TSH empezou a aplicarse en 1947 en pacientes pre e posmenopáusicas para previr ou tratar o gran abanico de síntomas relacionados coa menopausa: sofocos, osteoporose, risco dalgunhas enfermidades cardiovasculares e sequedad vaginal, entre outros.
Con todo, unha investigación realizada na Northwestern University de Chicago e o Clínica Maio (EE.UU.), publicada en The ‘Journal of American Medical Association’ en 1999, demostraba entón que os estrógenos estaban asociados ao cancro de mama. As mulleres posmenopáusicas que utilizaran THS durante 5 anos ou menos tiñan un 80% máis de risco de padecer cancro de mama que quen non a utilizaron. Se a usaron durante máis de 5 anos, este risco crecía ata o 165%.
Segundo publicaba en 2007 en New ‘England Journal of Medicine’ o grupo de investigación liderado por Donald Berry, do Centro Oncolóxico M.D. Anderson da Universidade de Tellas, en Houston (EE.UU.), a diminución da incidencia de cancro de seo empezou a mediados de 2002 e mantívose despois de 2003. A diminución despois de suspender a terapia hormonal ocorreu só en mulleres maiores de 50 anos e era máis evidente en quen tiñan tumores que necesitan estrógeno para crecer e multiplicarse. Tras a publicación dos primeiros resultados, a partir de 2003, moitos especialistas empezaron a desaconsellar o seu uso.
As últimas investigacións sobre a saúde psíquica e social da comunidade sinalaron que, igual que sucede con outros problemas de saúde, as mulleres teñen máis posibilidades de sufrir determinados trastornos mentais. Ansiedade, depresión ou outras consecuencias derivadas de episodios de violencia de xénero e do consumo de sustancias tóxicas destacan nunha longa lista. Parece que a depresión e a ansiedade, xunto co esgotamento psicolóxico, danse máis entre o sexo feminino. Tamén con máis frecuencia sofren trastorno obsesivo compulsivo, síntomas somáticos ou crises de pánico. Pola contra, os homes padecen máis a miúdo personalidade antisocial e adicción ao alcol.
Ante un trastorno mental, tamén hai discrepancias intersexuales en canto o momento e a maneira de buscar axuda, a orixe da enfermidade e o seu desenvolvemento, as causas sociais e a distinta forma de recoñecer e enfrontarse ao esgotamento. Se a muller, ademais, vive en malas condicións sociais e ambientais, cun nivel baixo de ingresos e de educación, e carece de relacións familiares ou conxugais óptimas, ten máis probabilidades de padecer un trastorno mental. Algúns especialistas argumentan que ser muller e ter unha condición socioeconómica baixa determina de maneira decisiva a mala saúde mental.
