O dano cerebral debido a un ictus ou infarto cerebral pódese reducir ou mellorar colocando sobre unha plataforma en movemento ao individuo afectado. Este é o principio terapéutico que probou un grupo español en ratas ás que provocou un destes accidentes cerebrovasculares. O esperanzador experimento, froito do traballo conxunto dun equipo do Centro de Investigación Biomédica da Rioxa, CIBIR, e o Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC), publicouse este ano en “Neuroscience”. Agora quérese probar en pacientes humanos que sufrisen un ictus. No mercado xa hai unha cama patentada que permitiría aplicalo, pero antes quedan moitas preguntas pendentes de resolver, comenta nesta entrevista o líder da investigación, Alfredo Martínez, xefe do grupo da área Oncolóxica do CIBIR.
Un grupo científico de Perinatología do Hospital Mount Sinaí, de Miami, observara que cando os recentemente nados mostrábanse nerviosos e a enfermeira arrolábaos tranquilizábanse. A que se debía? Á calor humana? Ao movemento? Para pescudalo montaron unha plataforma oscilante sobre a que puxeron un cerdito, de modo que se arrolaba á cría cara adiante e cara atrás cunha frecuencia concreta. Observaron que certos parámetros cardiovasculares melloraban: a hipertensión baixaba, o sangue enriquecíase de sustancias beneficiosas, como o óxido nítrico e o activador tisular do plasminógeno (tPA). Esta observación publicouse e, a partir de aí, decidín estudar o movemento en animais para resolver o problema do ictus.
Utilizamos ratas, ás cales xeramos un ictus no mesmo lugar e coa mesma amplitude, e dividímolas en dous grupos. Ás ratas dun dos grupos deixámolas quietas e ás do outro grupo puxémolas nunha plataforma que oscilaba. Tras certo período de tempo, observamos que sucedera cos animais e medímolo de varias formas, entre elas coa resonancia magnética, para ver o volume do infarto cerebral nos animais “axitados” e os estáticos.
Prodúcese inmediatamente no cerebro ao inxectar unha sustancia que é moi vasoconstrictora no endotelio vascular (capa que recubre o interior de todos os vasos sanguíneos). E, seguido, pomos ás ratas en movemento.
Si. Isto é debido a que, durante as primeiras horas despois do ictus ou infarto cerebral, o cerebro é moi vulnerable e, se se deixa sen rega sanguínea moito tempo, se non se actúa rápido e instáurase o tratamento adecuado, morren neuronas: cantas máis horas pasan máis neuronas quedan destruídas. En cambio, a aplicación inmediata de movemento ofrece a posibilidade de que se produzan fenómenos de vasodilatación e angiogénesis (creación de novos vasos sanguíneos) cara á periferia do infarto e desde esta cara a a zona do infarto. Desta forma, pode haber máis reacción e unha maior recuperación tanto do paciente como, neste caso, do animal. Ao mover as ratas, as células endoteliales secretan a sángrea sustancias vasodilatadoras, angiogénicas e antitrombóticas (que evitan a formación de trombos), que axudan a reaccionar aos pacientes (no noso caso animais de experimentación, insisto) que sufriron este tipo de problema.
“O mecanismo de acción do movemento de axitación é o mesmo que o do exercicio físico moderado que aconsellan os médicos”Esta metodoloxía non ten efectos secundarios para os pacientes, xa que consiste en polos nunha cama que se despraza cara adiante e cara atrás. E, ademais, poderíase aplicar en combinación con outro tratamento do ictus, sobre todo en pacientes con trombólisis intravenosa, terapia para reestablecer o fluxo sanguíneo cerebral, cuxo obxectivo é que non se formen coágulos que obstruyan no fluxo de sangue. Ademais é barato, porque só se necesita colocar a persoa afectada nunha cama en movemento. Este sistema sería de moita utilidade sobre todo para países en desenvolvemento, onde as dúas terceiras partes das mortes ocorren por isquemia cerebral. Nestes países, en África ou América, non se poden permitir nin os tratamentos antitrombóticos que son moi caros.
Iso é. É moi importante que sexa de inmediato ou dentro dunha actuación relativamente curta, de entre tres e seis horas despois do infarto cerebral. Esta é a xanela terapéutica ideal para a administración de trombólisis intravenosa (fármacos antitrombóticos), e tamén o sería -se se confirman os seus beneficios en humanos- para aplicar este tipo de intervención baseada no movemento máis a medicación habitual.
Xa estamos niso. Deseñamos un estudo para sometelo ao comité ético do Hospital de San Pedro, da Rioxa, á Axencia Española de Medicamentos e Produtos Sanitarios e ás autoridades sanitarias. Estamos a xestionar coa área de Neurología do hospital para probalo en pacientes nuns meses.
Si, xa hai unha compañía americana que ten a patente e que colabora co grupo de Miami. É unha cama que reúne as características que permiten o movemento e, se se demostrase o seu beneficio para pacientes con ictus, a FDA (Food and Drugs Administration) estadounidense e as axencias europeas de medicamentos facilitarían moito a súa autorización.
Si, o mecanismo de acción do movemento de axitación é o mesmo que o do exercicio físico moderado que aconsellan os médicos, como ir media hora de paseo, nadar ou xogar ao golf, xa que provoca nos vasos sanguíneos certa turbulencia do sangue. Co exercicio e mediante os mesmos mecanismos, as células endoteliales secretan sustancias beneficiosas. De feito, estas camas colocáronse xa nos spa e os ximnasios para suplir, en persoas que teñen certas dificultades, a práctica de exercicio físico diario. Ademais, existe unha relación moi clara entre inactividade e infarto, xa sexa cerebral ou cardíaco. A actividade e o exercicio físico si que están recoñecidos como unha medida preventiva dos problemas cardiovasculares.
De momento, empezouse a aplicar na área cardiovascular e estase observando que o movemento periódico, en camas e plataformas, é de bastante axuda. A súa aplicación na parte nerviosa está a comezar agora. No caso do ictus, en modelo animal, os resultados foron espectaculares. Non descartamos que poida funcionar noutras enfermidades neurológicas. Ademais, ao ser inocuo, probalo non vai ser un problema en pacientes e voluntarios.
Antes teriamos que estudar ben a bioloxía das enfermidades nerviosas e coñecer que sustancias se secretan ao sangue por este tipo de movemento, discernir en cales pode resultar máis beneficioso. Con todo, podemos pensar na enfermidade de Alzheimer ou a de Parkinson , en casos en que o paciente teña un movemento máis reducido, e ver se unha terapia deste tipo pode mellorar a súa calidade de vida, se é beneficiosa ou retarda o proceso.
No caso de que a investigación o sinale como efectivo en humanos, debería aplicarse dúas horas seguidas naqueles pacientes que acaben de sufrir un ictus, pero no da enfermidade de Alzheimer quizais debería aplicarse tres veces por semana, durante media hora, se vísemos que mellorase os seus parámetros biolóxicos.
O uso dunha plataforma que axite ou mova aos pacientes para tratar o ictus non se introduciu na práctica clínica de forma rutineira. Por agora, este é só un experimento feito en ratas, insiste Alfredo Martínez. E a súa aplicación nese sentido depende de que se realicen con éxito diversos ensaios clínicos en humanos. “É posible que en animais funcione e que en humanos nos levemos unha sorpresa”, afirma. Con todo, si se empregou para levar a cabo a resucitación cardiopulmonar (RCP) para salvar a vida de persoas que sufrisen un infarto agudo de miocardio.
Así, en lugar de someter a un paciente en coma a unha masaxe cardíaca, colócaselle sobre unha cama en movemento e, segundo Martínez, lógrase o mesmo resultado. “Ten exactamente os mesmos beneficios”, asegura este especialista. De feito, este achado, tamén “moi curioso”, corresponde ao mesmo grupo do Hospital Mount Sinaí e Instituto do Corazón, de Miami (EE.UU.), que descubriu que o movemento con certa cadencia mellora os parámetros biolóxicos nos nenos recentemente nados. O centro Mount Sinaí é de referencia internacional en medicamento cardiovascular.
