Ter a enfermidade de Alzheimer pode levar a padecer depresión e viceversa, é dicir, sufrir este trastorno mental con problemas de memoria ao mesmo tempo pode conducir ao mal Alzheimer ao cabo duns anos. Segundo os expertos, a asociación entre ambas as enfermidades é clara, aínda que non se dá en todos os afectados por unha ou outra. Con todo, cando ocorre, nunca se debe aceptar con resignación e hai que actuar, posto que existen tratamentos e estratexias para combater os síntomas das dúas. Neste artigo explícanse os síntomas destas dúas enfermidades, o Alzheimer e a depresión, que, aínda sendo tan distintas teñen algúns aspectos en común.
Da depresión ao Alzheimer e viceversa
Que foi primeiro: o ovo ou a galiña? Esta cita popular ben podería aplicarse a dous problemas de saúde como a depresión e a enfermidade de Alzheimer, xa que con frecuencia uno conduce ao outro e diagnostícanse nun mesmo paciente. Son dúas enfermidades distintas que teñen moitos puntos en común. Moitos casos de depresión, cando os afectados teñen unha idade avanzada, poden desembocar no mal de Alzheimer, que se manifesta máis tarde.
Debutar con episodios depresivos por primeira vez a partir de 65 anos asóciase a un maior risco de sufrir Alzheimer
“Entre as persoas con depresión, hai un subgrupo que pode ter unha demencia engadida ou predemencia depresiva, que se estima no 15% de todas as iniciadas por primeira vez en persoas maiores de 65 anos. Outras veces, é ao revés: entre o 30% e o 40% dos enfermos de Alzheimer desenvolve a enfermidade mental”, explica Manuel Sánchez, coordinador da Unidade de Psicogeriatría do Hospital Sagrat Cor, de Martorell (Barcelona), e do máster de Psicogeriatría da Universidade Autónoma de Barcelona.
“Sabemos que as persoas maiores que desenvolveron depresión e, ao mesmo tempo, sufriron moita afectación da memoria, se seguen un tratamento para a primeira poden mellorar a segunda”, asegura Sánchez. Aínda que ao comezo os episodios tratáronse con éxito, segundo indica este experto, “ao cabo dun oito anos, de igual maneira, poden desenvolver demencia”. Estes casos son unha predemencia depresiva, o que implica a necesidade de manter un coidado especial coas persoas que teñen episodios depresivos por primeira vez a partir de 65 anos, “porque teñen un risco maior de sufrir Alzheimer, aínda que se trate con éxito a súa depresión, e debemos seguir avaliándoas”.
Tamén é posible que persoas coa enfermidade de Alzheimer desenvolvan síntomas depresivos. Sucede que ao desestructurarse o seu mundo interno, atópanse presos da súa enfermidade e senten soidade, illamento e incomprensión por parte do mundo que lles rodea. Estes signos contribúen a empeorar o seu estado e a súa calidade de vida e “deberíanse tratar”, destaca Sánchez. “Hai que coidar moito o ambiente e o manexo da vida diaria dos enfermos de Alzheimer para evitarlles ese illamento, o abandono ou a desconexión dos estímulos do ambiente familiar e, con iso, que empeore o seu estado. Os síntomas depresivos non son normais, a pesar de que coexista unha enfermidade incurable como a de Alzheimer”, precisa Sánchez.
Como coidar ás persoas con Alzheimer
Débense manter os estímulos luminosos, sonoros e sensoriais que rodean á persoa que sofre Alzheimer
Sexa con Alzheimer ou depresión, as persoas afectadas precisan determinados coidados para evitar que a súa enfermidade derive na outra. Sánchez explica que “está na nosa man coidar ao paciente con Alzheimer, para que dispoña dun ambiente adaptado á súa discapacidade e siga formando parte del”. Estima habitual que, pola súa dificultade para responder, os estímulos diminúan na súa contorna e o paciente non participe en ningunha actividade do fogar. “Pero, aínda que non teña capacidade para a linguaxe, ten bastante preservada a súa capacidade de reacción sensorial e, mesmo, ás caricias afectivas, ata períodos avanzados da súa enfermidade”, engade.
Isto implica que se deben manter os estímulos luminosos, sonoros e sensoriais que rodean ao paciente co mal Alzheimer, a quen de maneira errónea sitúase “ en zonas pouco iluminadas da casa ou institución na que reside”. De feito, algúns estudos científicos sinalan que “determinados niveis de luminosidade -a luminoterapia- axudan a combater a axitación persistente ou a inquietude psicomotriz e os episodios depresivos nestes enfermos”, agrega Sánchez.
O seu contacto con nenos e animais tamén é beneficioso. As experiencias de terapia asistida con cans de gran tamaño (como cans lazarillo) en persoas con demencia, aínda escasas en España, demostraron que a estimulación afectiva (o tacto e o contacto) funciona: os animais axúdanlles a manexarse e a ser autónomos no seu domicilio e están adestrados para evitar que se extravíen. Outras experiencias con gatos , aínda que non utilizados como animais guías, foron positivas desde o punto de vista afectivo. En canto ao contacto cos nenos, resulta beneficioso e enriquecedor para ambas as partes. Os máis pequenos aprenden a coñecer e a tratar a persoas significativas da súa familia, aínda que teñan mermadas as súas capacidades.
A depresión sempre se debe tratar, como ocorre coa enfermidade de Alzheimer, aínda que a persoa sexa de idade avanzada. É algo que debe quedar claro tanto para a familia como para o propio afectado, que tende a xustificar o seu estado, pensar que é lóxico e atribuílo a perdas da súa contorna. “A depresión non é un estado anímico normal e, por iso, debe avaliarse e tratarse”, destaca Manuel Sánchez.
Unha vez resolta, se os síntomas diagnosticáronse nunha idade avanzada, os profesionais deben valorar se é unha situación puntual e corroborar cal é o estado cognitivo do paciente con probas que permitan anticipar a evolución da depresión cara a unha demencia. Se se identifica unha deterioración cognitiva leve ou incipiente, a persoa aínda conserva a capacidade de facer certa ximnasia mental para manter a súa autonomía máis tempo. Neste caso, debe integrar conversacións, exercicios e lecturas, pero sen cometer excesos, porque iso lle induciría unha sobreestimulación e causaría o efecto contrario. Debe rexeitar participar en actividades que lle saturen, detalla Sánchez.
