Ao contrario do que cren case catro de cada dez cidadáns españois, os antibióticos non serven para tratar a gripe nin os arrefriados, pois non atacan a virus senón a bacterias. Isto significa que o 80 % das infeccións propias do inverno, que son víricas, non os precisan. Con todo, úsanse en exceso e de forma inadecuada, o que xera un serio problema ao fomentar a aparición de bacterias resistentes, que xa matan en España a unhas 3.000 persoas ao ano. Médicos, veterinarios, gandeiros e cidadáns, entre outros axentes económicos e políticos, temos a nosa cota de responsabilidade. Contámosche que podemos facer.
Temos un problema: España sitúase entre os países europeos máis consumidores de antibióticos para a saúde humana e, aínda que a gran maioría dos profesionais sanitarios entende que é a resistencia bacteriana aos devanditos medicamentos, só algo máis da metade destes expertos considera que o seu papel é importante para controlar este problema crítico de saúde pública. E se uno non se recoñece parte da solución, quizá sexa parte do problema, cuxa magnitude é tal que, de non actuar, prevese que en 2050 as infeccións por bacterias multirresistentes desbanquen ao cancro como primeira causa de morte no noso país.
No ámbito da saúde animal, España pasaba por ser o país europeo con maior consumo de antibióticos veterinarios en 2014. Como exemplo da gran marxe de mellora existente, está o caso da colistina, un antibiótico esencial para as persoas (usado precisamente para atacar bacterias que se volveron resistentes) e que rexistraba un consumo elevadísimo no sector gandeiro español.
Pois ben, a instancias do Ministerio de Sanidade, unha ducia de asociacións nacionais de veterinarios, gandeiros do sector porcino e fabricantes de pensos asinaban en 2016 un acordo voluntario de redución de colistina. O seu emprego caeu de modo drástico e axudou, xunto a programas semellantes noutros ámbitos da gandaría, a que as vendas totais de antibióticos de uso veterinario reducísense á metade entre 2014 e 2018, o que dá unha idea diáfana do consumo errático existente ata agora.
Causas evitables, consecuencias catastróficas
Imaxe: Pixabay
Aínda que a resistencia aos antibióticos é un fenómeno que pode darse de maneira natural, a Organización Mundial da Saúde (OMS) sinala que fai falta que “cambie urxentemente a forma de prescribir e utilizar os antibióticos”, xa que a crise actual foi provocada por “o uso indebido destes fármacos” en persoas e en animais, consumíndoos en exceso ou de modo inapropiado: en pautas de tratamento equívocas, con duracións inadecuadas ou para infeccións leves que remitirían por si soas. Iso crea o caldo de cultivo idóneo para que as bacterias muten en resposta a estes malos usos, vólvanse resistentes, increméntese o risco da súa propagación e sexan máis difíciles —ou imposibles— de tratar.
Na actualidade, as infeccións por bacterias resistentes xeran un gasto sanitario adicional no noso país duns 150 millóns de euros. Con todo, as previsións de futuro son “catastróficas”, segundo o vixente Plan Nacional fronte á Resistencia aos Antibióticos, debido a que, de non frearse, en trinta anos as mortes provocadas por este fenómeno ascenderán a 40.000 persoas anuais, co que infeccións que non fai tanto eran facilmente curables colocaranse como a primeira causa de morte en España.
O que podes facer ti
Debido ao posible mal uso que os consumidores podemos facer dos antibióticos, é importante ter en conta as seguintes recomendacións:
- Evita as infeccións, lavándoche con frecuencia as mans, preparando os alimentos en condicións de hixiene, adoptando medidas de protección nas relacións sexuais e mantendo as túas vacinacións aodía .
- Non che automediques e toma antibióticos só cando chos recete o médico, seguindo as súas instrucións de uso (non os requiras nin os esixas, se o profesional da saúde considera que non son necesarios).
- Completa o tratamento prescrito e, se sobra algún medicamento, lévao a un punto de recollida na farmacia máis próxima (non os gardes nin compartas).
- Se tes mascota, non a automediques e segue as indicacións do veterinario.
O que pode facer o teu médico
Os profesionais sanitarios son unha “peza crave na batalla contra a resistencia aos antibióticos”, segundo o Ministerio de Sanidade, pois deles depende en gran medida o alto volume actual de prescricións, a nivel hospitalario e en atención primaria, cos riscos que iso leva e, en especial, para os menores de 5 anos e os maiores de 85, os grupos de idade que máis os consomen. Por iso, considérase imprescindible a mellora da súa formación sobre como abordar as enfermidades infecciosas. Entre as recomendacións dirixidas aos profesionais sanitarios destacan as seguintes:
- Evitar as infeccións velando pola limpeza das mans e do instrumental e a contorna sanitarios.
- Informar os pacientes sobre como se poden previr as infeccións e fomentar que se manteña ao día o seu calendario de vacinas.
- En caso de sospeita de infección bacteriana, realizar os cultivos e ensaios pertinentes.
- Prescribir antibióticos só cando sexan necesarios, de conformidade coas directrices vixentes, recetando o tipo indicado, con dose e duración adecuadas.
- Informar os pacientes sobre como tomar os antibióticos, que é a resistencia a estes fármacos e os perigos do seu uso indebido.
- Notificar as infeccións resistentes aos equipos de vixilancia.
O que poden facer veterinarios e gandeiros
Da boa saúde dos animais depende tamén a nosa, xa que, entre outras razóns, determinados microorganismos que lles afectan pódennos ser transferidos, incluíndo bacterias resistentes. Por iso, o sector gandeiro (veterinarios, produtores de porcos, pitos, coellos, vacas, ovellas ou cabras, fabricantes de pensos…) ten unha importancia capital ante esta problemática e debe seguir as seguintes recomendacións:
- Previr as infeccións mellorando a hixiene das granxas e o benestar dos animais.
- Administrar antibióticos aos animais só baixo supervisión veterinaria e unicamente como medida terapéutica.
- Non utilizar antibióticos para estimular o crecemento (práctica prohibida na Unión Europea desde 2006) nin para previr enfermidades en animais sans.
- Vacinar aos animais para reducir a necesidade de antibióticos e utilizar alternativas aos mesmos sempre que as haxa.
Por accidente, Alexander Fleming observou en 1928 o efecto antibacteriano dunha sustancia que bautizou como penicilina e que supuxo o comezo da era antibiótica, que salvou millóns de vidas. Cando anos máis tarde o soado científico británico recolleu o seu premio Nobel de Medicamento, deu as grazas, contou o azaroso do seu descubrimento e tamén lanzou unha advertencia: “Pode chegar o momento en que calquera poida comprar penicilina, co perigo de que o home ignorante poida tomar doses insuficientes e expor as súas microbios a cantidades non letais do fármaco que os faga resistentes”.Fleming seica non puidese albiscar entón o peso exacto da súa premonición: na actualidade a resistencia bacteriana constitúe unha grave ameaza para a saúde humana e a sanidade animal, pero tamén para a seguridade alimentaria, o medio ambiente, o comercio e a economía mundial. Cun ritmo maior ao do desenvolvemento de novos fármacos antibióticos, de non actuar con dilixencia e conxuntamente, as bacterias resistentes poden abocar ao mundo, segundo a OMS, “a unha era na que moitas infeccións comúns volverán ser potencialmente mortais”.
