A mitomanía, tamén coñecida como pseudología fantástica, é un trastorno psicolóxico que consiste en mentir de forma patolóxica. Afecta a persoas cun nivel de autoestima moi baixo, e fano para chamar a atención coas súas invencións sobre grandes xestas ou dramas persoais. Con todo, é infrecuente e pode asociarse a outras patoloxías, como a psicopatía ou o trastorno histriónico da personalidade. Neste artigo explícase onde reside o problema da mitomanía, por que é dificil instaurar o tratamento psicolóxico adecuado e cal é a diferenza entre mitomanía e simulación.
Imagen: Angel
A mitomanía: normal ou patolóxica?
En 1905, o psiquiatra francés Ernest Dupré definía a mitomanía como a tendencia patolóxica a inventarse episodios da propia vida. Moitos mitómanos son persoas que se dedican a fabular de forma constante e esaxeran sobre os seus logros laborais, amorosos ou sociais. Conseguen satisfacción cando son o centro de atención mentres explican episodios fabulosos ou dramáticos da súa propia vida, pero que non pasaron. Con todo, mentir non é estraño. Moitas persoas amenten, en maior ou menor medida. Entón, onde está a fronteira entre a mentira considerada normal e a mentira patolóxica?
José María Martínez Selva, catedrático de Psicobiología da Universidade de Murcia e autor do libro ‘A gran mentira’, no que estuda a figura do fabulador, explica que “pode falarse de mitomanías non patolóxicas, como as apreciadas en persoas que esaxeran ou adornan todo o que din, conscientes diso e sen poder evitalo”. En cambio, as mitomanías patolóxicas son pouco frecuentes.
O obxectivo dos mitómanos é ser o centro de atención do seu auditorio
Para diferencialas, os expertos teñen en conta uns criterios. Segundo explica Juan Luís Figuerido Poulain, psiquiatra e autor do artigo ‘Engano, enfermidades autoinflingidas e simulación’, publicado en revístaa Saúde Mental. Atención Primaria, nunha mitomanía patolóxica hai “grandes e extensas invencións, o contido e extensión das mentiras son desproporcionados para calquera finalidade discernible ou vantaxe persoal, as mentiras tentan crear unha nova e falsa identidade no autor das mesmas que chega, mesmo, a crerllas, a mentira é unha característica central e persistente na vida do paciente e a mitoloxía da súa vida pasada pasa a suplantar recordos verdadeiros”.
Riscos dunha autoestima baixa
A mitomanía é un problema que afecta a persoas cun nivel de autoestima moi baixo, segundo especialistas en psiquiatría do Instituto Mexicano do Seguro Social. Martínez sinala que “moitas persoas amenten para sentirse importantes e porque carecen de recursos para comunicarse ben cos demais“. É a súa forma de chamar a atención, a través da esaxeración ou da invención de historias ou anécdotas. Adoptan unha posición que lles fai parecer máis importantes, afortunadas, ricas ou intelixentes, porque queren impresionar e que os demais lles acepten e respéctenlles. “Teñen moito medo ao rexeitamento social“, agrega.
Os mitómanos buscan aumentar o seu nivel de autoestima coa mentira. Moitos non perseguen un beneficio económico, senón que saben que amenten e gozan con iso. Encántalles enganar a persoas que son máis importantes ou intelixentes que eles.
“Pode haber varias razóns para que unha persoa convértase en mitómana“, explica Martínez. Unha delas é que sexa a única forma de chamar a atención ou de destacar. Outras veces é un comportamento habitual que empezou como un recurso para saír dun apuro ou conseguir algo. Se é reiterativo e constátase que funciona ante os demais, convértese en costume. Algúns grandes mentireiros, como os estafadores, son modelos para quen quere lograr algo de maneira rápida e sen esforzo.
De grandes xestas a grandes dramas
O mitómano busca impresionar e que os demais lle acepten e respecten porque ten moito medo ao rexeitamento social
O obxectivo dos mitómanos é ser o centro de atención do seu auditorio. Por este motivo, elixen como tema das súas mentiras grandes xestas ou grandes dramas persoais. É dicir, buscan a atención a través da admiración ou a compaixón dos demais. Martínez explica que “nas variedades máis habituais” esaxéranse as cualidades persoais, atribúese a sorte de coñecer ou tratar a persoas importantes, de presenciar ou participar en acontecementos únicos ou extraordinarios, “sexan reais ou imaxinarios”, ou de inventar un historial académico, profesional ou artístico impresionante.
Noutros casos, esaxéranse ata o drama acontecementos que para outras persoas poden ser normais, como contratempos cotiáns ou rozamentos de pouca importancia con compañeiros de traballo, engade este experto.
Dificultade do tratamento psicolóxico
Non é habitual que as persoas que sofren mitomanía acudan a un especialista en busca de axuda psicolóxica. O seu obxectivo é mentir sen que se saiba que amenten. Como sinala Martínez, “non é fácil descubrir aos mitómanos”. As persoas achegadas e as vítimas son quen, en xeral, denuncian a situación e buscan axuda. “No entanto, estas últimas ás veces non son conscientes ata que é demasiado tarde, como ocorre con quen padeceron as agresións dun psicópata”, indica.
En todo caso, o tratamento psicolóxico require sempre a
colaboración activa do paciente. Pero isto é difícil, xa que non se consideran enfermos por ser mentireiros ou, polas satisfaccións que obteñen, carecen de interese por cambiar. Figuerido coincide na dificultade de que un mitómano inicie un tratamento. Apunta a importancia de que as persoas da súa contorna fáganlle entender que as súas mentiras non se aceptan e non conducen a nada.
Unha psicoterapia psicoanalítica pode permitir nalgúns casos, mediante un traballo de introspección, buscar outra maneira de responder e reaccionar ás situacións estresantes. Unha abordaxe terapéutica conductual pode ter tamén algún efecto positivo. “En calquera caso, aínda non hai estudos suficientes para establecer unha pauta terapéutica concreta”, explica este especialista.
Non hai datos concretos sobre a porcentaxe de afectados por este trastorno psicológicou. Tampouco se sabe se afecta máis a homes ou a mulleres, nin hai trazos específicos de personalidade que caractericen aos mitómanos, á parte da tendencia a sufrir unha baixa autoestima. Pero o psiquiatra Juan Luís Figuerido sinala a posibilidade de que se diagnostique con maior frecuencia nos trastornos da personalidade antisocial, narcisista, histriónico e límite.
Non se debe confundir a mitomanía coa simulación, na que o suxeito é plenamente consciente dos relatos que conta e das súas accións. Na mitomanía, a motivación é inconsciente, aínda que isto non significa que o mitómano non se dea conta de que mente.
O interese que suscitan as historias inventadas nas persoas que as escoitan satisfai ao mitómano e reforza a súa enfermidade. “Nos casos patolóxicos -segundo José María Martínez Selva, da Universidade de Murcia– as consecuencias poden ser moi serias, xa que as persoas que caen nas redes dun psicópata terminan esnaquizadas e moitas veces con grandes quebrantos económicos e, mesmo, con problemas legais”. É frecuente o rol do psicópata sedutor, que destaca por un encanto superficial, pero que “afunde no aspecto emocional á vítima e obtén dela todo o que pode: diñeiro, posición de influencia ou sexo”, engade.
En 2005, os medios de comunicación fixéronse eco dun dos casos de mitomanía máis espectaculares dos últimos anos. O historiador Benito Bermejo destapou a gran mentira de Enric Marco quen, desde 1978 ata 2005, afirmaba estar no campo de concentración nazi de Flossenbürg. Marco, nacido en 1921 en Barcelona, presidiu a asociación Amical de Mauthausen, que representa aos exdeportados dos campos de concentración do nazismo. Recibiu a Cruz de Sant Jordi, máxima distinción da Generalitat catalá, e deu numerosas conferencias. A súa xustificación, unha vez descuberto, foi que non o fixo “por maldade”, senón porque parecía que se lle prestaba máis atención e “podía difundir mellor o sufrimento de quen pasaron polos campos de concentración”. Algúns expertos consultados polos medios de comunicación sinalaban a súa personalidade narcisista e mitómana. Inventábase historias para sentirse admirado e canto máis mentía, máis recoñecido sentía, aínda que máis crecía o seu medo a ser descuberto.
