A investigación molecular e xenética relacionada coas enfermidades alérxicas sérvese dos últimos avances tecnolóxicos para desenvolver moléculas alergénicas individualizadas, capaces de permitir un diagnóstico máis eficaz e dar pé a novas alternativas terapéuticas.
Imagen: Fay Celestial
A tecnoloxía asociada á loita contra as alerxias foi un dos temas máis quentes durante o XXVII Congreso da Academia Europea de Alergología e Inmunología Clínica (EAACI), celebrado recentemente en Barcelona. O profesor Jorge Martínez, do Departamento de Inmunología, Microbiología e Parasitología da Facultade de Farmacia na Universidade do País Vasco, afirmou no devandito encontro que “os ensaios en curso céntranse na identificación de moléculas alergénicas individualizadas, que han de axudarnos a expor diagnósticos máis exactos e a tratar mellor estas enfermidades”. Explica o investigador que, durante o dez últimos anos, “a bioloxía molecular ha ensanchado os nosos coñecementos acerca das alerxias“.
Xenes
A investigación arrinca dun estudo da bagaxe hereditaria implicado en procesos alérxicos, que permitiu aos expertos aprender máis sobre o mecanismo da enfermidade alérxica en canto ao seu desenvolvemento, albiscando a posibilidade de que os médicos poidan exercer un control potencial sobre ela. O diagnóstico molecular basearíase na identificación de axentes moleculares do tipo de xenes, proteínas ou péptidos, obtidos a partir de probas xenómicas ou proteómicas.
Segundo Martínez, “esta ferramenta permitiranos pór cerco a unha gran cantidade de enfermidades alérxicas, en especial as mediadas por IGE, nas que o paciente alérxico ha desenvolvido unha hipersensibilidad cara a determinados alergénicos”. Neste grupo aparecen a asma e a rinitis alérxica, a dermatitis atópica, a alerxia aos alimentos ou ao veleno de himenópteros. “Os tipos máis frecuentes de alerxia aparecen sempre como reacción do sistema inmune a unhas sustancias específicas. No seu diagnóstico, os expertos circunscríbense aos extractos de sustancias alergénicas dispoñibles e verificados; pero, en moitas ocasións, os pacientes reaccionan a varios extractos e relativizan a precisión diagnóstica”, engade.
A alerxia aos medicamentos é a terceira causa de consulta nas unidades de alerxia, tras a rinitis e a asma bronquial
Só a partir dunha composición molecular destas sustancias poderíanse determinar as diversas orixes da sensibilización, identificar se se trata dun alergeno común e se distintos alergenos poden presentar, en realidade, funcións equivalentes.Martínez considera ao diagnóstico molecular como unha ferramenta moi precisa para a detección exacta dunha alerxia. “Estudando detalladamente a intervención da molécula ou as moléculas que accionan procesos alérxicos e as súas correlacións, saberemos con máis precisión que a de agora canto ocorre no paciente e poderemos prescribir tratamentos moito máis eficaces e fáciles de supervisar”, di Martínez.
Alerxias aos fármacos
En ocasións, o de que “o remedio é peor que a enfermidade” adopta un cariz científico. Hai tratamentos que suscitan reaccións alérxicas no canto de inhibilas, e este é un dos ámbitos nos que os avances en tecnoloxía e bioloxía molecular poden mostrar as súas mellores cartas. Os fármacos máis frecuentemente implicados en reaccións alérxicas son os antibióticos betalactámicos (penicilina e derivados, como amoxicilina ou as cefalosporinas), e unha técnica xa dispoñible nos laboratorios permitirá ao médico evitar a pregunta: “É vostede alérxico aos antibióticos?”, e ao paciente o temor de non saber se se padece ou non dita alerxia.
A alerxia aos medicamentos non é só un curioso paradoxo. Trátase da terceira causa de consulta hospitalaria nas unidades de alerxia, tras a rinitis e a asma bronquial. Antonino Romano, presidente da Rede Europea para a Alerxia aos Medicamentos (ENDA), explicou no congreso de Barcelona que a nova proba está baseada nunha detección da activación do basófilos por medio de citometría de fluxo: “empréganse dous anticorpos monoclonales marcados que, ao activarse polo antígeno, denotan todos os receptores con elevada afinidade de IGE”.
Trátase dunha proba non invasiva que demostrou clinicamente a súa utilidade en distintas reaccións anafilácticas inducidas por fármacos miorrelajantes, penicilinas, cefalosporinas e AINE, entre outros.
Ensaios en España
Varios estudos en relación con probas alérxicas están a desenvolverse agora mesmo no Hospital Carlos Haia de Málaga e na Clínica Universitaria de Navarra (Pamplona). Tratan de avalar o beneficio das probas de citometría de fluxo en canto á detección dunha activación de basófilos e ata que punto permiten previr as reaccións inmediatas á administración de antibióticos betalactámicos. “Canto maior sexa o número de datos dispoñibles, canto máis precisos aparezan os diagnósticos, mellor poderemos combater as alerxias aos medicamentos”, explica Teófilo Lobera, coordinador do comité de alerxias aos medicamentos da Sociedade Española de Alergología e Inmunología Clínica (SEAIC).
“Aínda que se tomaron todas as precaucións necesarias para evitar calquera situación perigosa, nestes casos, un diagnóstico incorrecto obrigaría ao paciente a evitar fármacos que require baixo a incorrecta premisa de que poden suscitarlle unha alerxia”, explica o especialista. Lobera confía nas novas técnicas diagnósticas, pero non obvia a necesidade dunha anamnesis clásica. En todo diagnóstico de alerxias é fundamental unha historia clínica do paciente así como toda a información detallada sobre a presenza de enfermidades concomitantes e os respectivos tratamentos asignados.
Lamentablemente, moitos pacientes, sobre todo de avanzada idade, non lembran datos de gran axuda sobre reaccións alérxicas sufridas ao longo da súa vida, que tampouco asocian ao consumo de corticoides ou antihistamínicos. María José Torres, do Hospital malagueño, asegura que, “aínda que as primeiras manifestacións da alerxia aos medicamentos poden aparecer en calquera idade, son máis frecuentes entre a cuarta e as quinta décadas de vida”. Así como as outras alerxias (dermatitis, alerxia aos alimentos, rinitis ou asma) son máis frecuentes durante a nenez e a mocidade, as alerxias aos medicamentos ocorren en etapas máis maduras.
“Non hai ensaios que confirmen que as alerxias medicamentosas ocorren na madurez”, admite Teófilo Lobera da SEAIC, “soamente datos casuísticos que, así mesmo, falan dunha maior proporción de poboación feminina afectada”. Tampouco se dispón de moitos datos epidemiolóxicos acerca da verdadeira incidencia desta patoloxía entre a poboación en xeral, aínda que o informe “Alergológica” estima que un 14,7% dos pacientes que visitan unha unidade de alerxia por primeira vez experimentan reaccións mediadas por IGE a determinados medicamentos.
“Poñamos que aproximadamente un 15% da poboación xeral reacciona alérgicamente ás penicilinas; de todos eles soamente entre un 15% e un 20% tería unha enfermidade alérxica de base que lle impediría o seu consumo regular, de aí a importancia de dar cun diagnóstico moi específico e que permita tratar a quen poida e deba tratarse sen correr riscos “, explica o experto. O efecto máis grave, a anafilaxis, desencadéase xeralmente 30 minutos despois de administrado o fármaco, con síntomas progresivos tales como picor, urticaria, dificultades respiratorias, asma, hipotensión, vertixes e perda de conciencia (choque anafiláctico).
