Calvicie por tensión

A alopecia areata (por áreas) é un trastorno inmunológico que causa perda temporal do cabelo. Existe outra caída do pelo intensa, o efluvio telógeno, que se divide á súa vez en varios subtipos e que non se produce por “placas”, como normalmente faio a areata, senón que é difusa e de aparición súbita. Tanto as pequenas calvas como un pelo que de súpeto se volve ralo, sempre que o diagnóstico do dermatólogo descarte unha orixe biolóxica, comparten a categoría de enfermidades psicosomáticas e poden ter que ver coa tensión.

Os trastornos psicosomáticos son enfermidades físicas causadas, agravadas ou reactivadas por factores psicolóxicos. José Luís González de Rivera, xefe do Servizo de Psiquiatría e Medicamento Psicosomática da Fundación Jiménez Díaz, afirma que normalmente son trastornos pasaxeiros na medida en que se derivan dunha tensión “situacional”, transitorio, froito da esixencia dun momento concreto.

A modo de exemplo, Enrique Llongueras, especialista en tratamentos capilares dos centros de estética Llongueras, comenta que a perda de cabelo que se manifesta en pequenas calvas coma se fosen “ronchitas ou círculos como moedas” é un fenómeno relativamente frecuente nos adolescentes en épocas de exames. Refírese á alopecia areata.

A areata adoita ser a forma máis clara de alopecia por tensión e a que os propios pacientes mellor relacionan con situacións estresantes, segundo Antonio Rodríguez Pichardo, xefe clínico do Servizo de Dermatoloxía do Hospital Virxe da Macarena (Sevilla) e coordinador da Asociación Española de Dermatoloxía e Psiquiatría (AEDyP).

Pero tamén existe unha tensión estrutural, que podería resumirse en “a forma que ten una persoa de tomarse as cousas da vida”. Este tipo de tensión crónica tamén pode ter a súa orixe -segundo o psiquiatra González de Rivera- nun “conflito non resolto”. En calquera caso, incide nas emocións e estas á súa vez no sistema nervioso, que pode modificar o funcionamento hormonal e, polo tanto, a circulación e o sistema inmunológico até ocasionar lesións de distinto tipo. Cada persoa manifesta a tensión con certas tendencias, desde eczemas a orzuelos pasando por pupas na boca, continúa este doutor. O coordinador da AEDyP ratifícao.

Ademais destes dous tipos de calvicie, nas consultas dermatológicas trátanse moitas outras enfermidades que non teñen definida una base biolóxica, como a dishidrosis (reacción eczematosa), o vitíligo (despigmentación de zonas da pel) ou a rosácea (inflamación acneiforme). Segundo datos achegados pola Asociación Europea de Dermatoloxía e Psiquiatría (ESDaP) e a AEDyP, polo menos uno de cada catro enfermos que visitan as consultas dos dermatólogos atópase afectado por desordes no seu estado de ánimo. “Algo que non ten por que ser vergonzante pero que, con todo, aínda na nosa cultura está estigmatizado até o punto de dificultar en ocasións o tratamento”, laméntase Rodríguez Pichardo.

O psiquiatra González de Rivera considera que “os pacientes recoñecen a dimensión psicolóxica dun problema cutáneo cando se lles explica que o organismo está unido e que a división entre corpo e mente responde a un concepto falso, que as emocións inflúen continuamente no estado de saúde e ao revés”, aclara.

Francisco Camacho, catedrático de Dermatoloxía da Facultade de Medicina de Sevilla e presidente da Academia Española de Dermatoloxía e Venereología, sen abundar na diferenciación das múltiples causas posibles -físicas, psíquicas ou ambas á vez- dos distintos tipos de alopecia existentes, advirte que a tensión pode agravar todas elas. E pode incidir en moitas persoas porque, segundo os seus datos:

• A alopecia areata afecta ao 0,1% da poboación.
• O 50% dos homes maiores de 25 anos sofre alopecia androgenética (calvicie común, difusa, hereditaria e que ten que ver coas hormonas).
• O 19% das mulleres maiores de 40 anos padece alopecia androgenética feminina.

Non existen estatísticas sobre as calvicies orixinadas ou agravadas pola tensión. “Sería imposible”, indica Rodríguez Pichardo, pero o seu número seguramente non é despreciable. Atendendo aos consellos achegados polos cualificados expertos consultados, una persoa cunha caída de cabelo preocupante debe procurar seguir estas indicacións:

• Tentar manter a calma. Non conceder á cuestión maior importancia da que ten. “As persoas teñen una tendencia natural a sufrir máis do necesario, a preocuparse dobremente: primeiro polo problema en si e despois pola preocupación que lles causa, polo que pensarán os demais…”, sinala o psiquiatra da Fundación Jiménez Díaz.
• Acudir a un dermatólogo. A persoa afectada e o seu perruqueiro son os primeiros en advertir a caída. Enrique Llongueras recoñece que os profesionais da barbaría “poden aplicar lociones ou champús que minoren a caída pero que non están capacitados paira dar un diagnóstico nin recetar, por iso aconsellan a visita ao especialista”. Un bo dermatólogo determinará si a calvicie “é por unha cousa, por outra ou por ambas as” mediante:
  • A exploración.
  • A valoración mediante a conversación co paciente.
  • As análises pertinentes (hormonais, inmunológicos…).
• Se se descartan as causas biolóxicas (por exemplo a caída por unha dieta hipocalórica, anemia, disfuncións tiroideas, etc.), o médico especialista prescribirá un tratamento sobre todo vitamínico. A pesar de que este tipo de alopecias considéranse transitorias, porque se corrixen espontaneamente, o médico especialista recomendará “os principios activos inmediatos que o cabelo vai necesitar na súa fase de crecemento (reservas de ferro etc.)”, explica o doutor Camacho. “Isto axudará ao paciente a sentirse apoiado e mellor. Ademais, se o dermatólogo está preparado en Psiquiatría e ve una clara relación coa tensión, tamén pode prescribir ansiolíticos e mesmo antidepresivos (se se tratase dunha depresión enmascarada) ou recomendar a visita a un psiquiatra que será quen estableza una terapia, que non forzosamente ha de ser medicamentosa”, explica o doutor Rodríguez Pichardo.

O cabelo que cae adóitase recuperar antes de seis meses desde a aparición dunha calvicie por tensión. Todos os días crecen novos cabelos mentres outros caen. Trátase dun ciclo que se renova ininterrompidamente. Un pelo novo tarda, máis ou menos, tres meses en crecer no mesmo folículo no que se produciu a perda. Por iso, segundo o profesor Camacho, o dermatólogo normalmente cita ao paciente afectado por este tipo de “efluvio” (caída) paira dentro de seis meses, paira poder observar ben a evolución.

Esta calvicie corríxese soa e non hai que darlle máis importancia se a causa da tensión está clara e vaise superando. Como exemplo, Rodríguez Pichardo sinala un accidente de coche, un despedimento do traballo… Pero se o problema esconde un comportamento psicolóxico que pode presentar un cadro patolóxico advírtese a necesidade de incluír a terapia psicolóxica nalgúns tratamentos.

É moi importante a conexión da dermatoloxía cos factores psico-emocionais, porque, moitos deles e en particular a tensión, están involucrados non só nestas alopecias senón noutras moitas enfermidades cutáneas. Os expertos están de acordo. Francisco Camacho reafirma a relación dos sistemas neurológico, inmunológico, cutáneo e endocrino.

González de Rivera cre que, do mesmo xeito que una persoa obesa ha de facer exercicio físico e adoptar paira sempre una alimentación saudable dentro dos seus hábitos de vida, as persoas con altos niveis de tensións, mala tolerancia ao mesmo ou aquelas a as que lles pasa “de todo”, han de tentar desenvolver os seus propios recursos persoais e polos en práctica paira manter a calma. Paira facernos una idea, no seu Instituto de Psicoterapia e Investigación Psicosomática impártense cursos de 16 horas de dúas horas semanais e outros intensivos, nun fin de semana.

Evitar o impacto negativo da tensión pode lograrse, ademais de con este tipo de psicoterapia de apoio e terapias de conduta, mediante diversas técnicas de relaxación, desde o ioga á meditación pasando pola autorrelajación concentrativa, que axudan na diminución do nivel de actividade do sistema nervioso central.

A calvicie por tensión dáse en todas as idades e un pouco máis en mulleres que en homes. Estas enfermidades psicosomáticas cada vez ven máis nas consultas, “talvez inflúa o ritmo de vida estresante da nosa sociedade pero sobre todo -a xuízo de Rodríguez Pichardo- porque cada vez son maiores as esixencias estéticas”. O noso sistema sanitario público, segundo o xefe clínico do Servizo de Dermatoloxía do Hospital Virxe da Macarena, está cada vez máis preparado paira atender estes “síntomas finos”. Pero máis difícil que dar co profesional adecuado é acertar co método de control da tensión que mellores resultados dá en cada persoa, engade.

Segundo unha enquisa realizada pola Organización de Consumidores e Usuarios (OCU) o 84% dos españois sufriu algunha vez na súa vida a sensación de tensión, principalmente por problemas laborais (66%), familiares (50%) e de saúde (31%).