Carlos Diéguez, director do grupo de Investigación Obesómica Funcional do Centro de Investigación Biomédica en Rede-Fisiopatología da Obesidade e a Nutrición (CIBERobn)

Entre un 15% e un 25% das persoas obesas teñen adicción á comida

Comer por pracer ou por necesidade. Noutras palabras, comer por fame hedonista ou fame fisiológica é a difícil elección á que a diario se enfronta o cerebro humano para decidir que alimentos levar á boca. Estímase que, cada día, unha persoa dunha sociedade desenvolvida realiza 220 seleccións relacionadas cos alimentos e que, destas, só 19 fanse de maneira consciente. O resultado é que, nas sociedades máis avanzadas, a maioría dos consumidores decántanse por unha ou outra comida en función da súa fame hedonista, o que conduce ao engorde. A fame hedonista apréndese (é necesario probar un alimento varias veces para que guste) e todos os seres humanos do mundo civilizado padécena. Pero algunhas persoas son máis eficaces á hora de controlar os seus impulsos. Para logralo, os expertos aconsellan seguir un programa de alimentación co apoio dun grupo, da mesma forma que se fai para tratar diversas adiccións e enfermidades. Así mesmo, aínda que é idóneo procurar alcanzar un peso normal, non é preciso obsesionarse con esta idea porque calquera perda de peso, por pequena que sexa, produce un beneficio de saúde. De todo iso fala nesta entrevista Carlos Diéguez, catedrático da Universidade de Santiago de Compostela e director do grupo de Investigación Obesómica Funcional do Centro de Investigación Biomédica en Rede-Fisiopatología da Obesidade e a Nutrición (CIBERobn).

Tense fame por dúas razóns. Por unha banda, necesítanse inxerir alimentos para repor as calorías perdidas. Por exemplo, despois de correr durante cinco quilómetros, se se almorzou pouco e non se puido comer, pola noite hai unha gran sensación de fame e calquera comida servirá para satisfacer esa necesidade. Actívanse os mecanismos homeostáticos e de mantemento do peso corporal: é a fame fisiológica. Pero tamén hai outro tipo de fame que se esperta por pracer, ao inxerir determinados alimentos. Nas festas do Nadal cómese unha chea de pratos e calorías, pero non por ter sensación de fame fisiológica, senón por unha fame que xorde ante unha sobremesa que apetece moito ou os turróns, non porque se teña necesidade para comer. A fame hedonista é a que xorde polo pracer de inxerir algún alimento.

“A fame hedonista é froito dun mecanismo de aprendizaxe das neuronas”Creo que si. Adoita haber dispoñibilidade de comida de forma ilimitada e búscase inxerir máis un tipo de alimento, polo pracer de comelo. Se se quere comer chocolate, pola sensación pracenteira que dá, o cerebro anticípase ao acto de inxerir unha comida asociada ao chocolate e activa mecanismos de pracer só polo feito de pensar no chocolate. E todo isto ocorre porque hai dous cerebros: un enfocado á supervivencia, que leva a consumir as calorías que se necesitan; e outro relacionado co pracer, que trata de obter pracer a través da inxesta de distintos tipos de alimentos.

En xeral, os carbohidratos ou as dietas ricas en graxas relaciónanse máis coa fame hedonista. Pero depende das persoas. A fame hedonista é froito dun mecanismo de aprendizaxe das neuronas que ligan a inxesta a un tipo de alimento ou á sensación de pracer, e que se adquire co tempo. Á maioría das persoas non lles gusta a cervexa a primeira vez que a proban, pero cando se tomou varias veces convértese nun acto moi pracenteiro. Ademais, hai diferenzas culturais respecto dos alimentos que dan sensación de hedonismo, como o marisco, que en España gusta moito, pero que noutras culturas provoca rexeitamento.

“A fame hedonista é a que se esperta ao inxerir un determinado tipo de alimentos”Si. Unha porcentaxe alta de persoas obesas, entre un 15% e un 25%, teñen adicción á comida, aínda que varía segundo distintos factores. Esta adicción caracterízase pola procura dun determinado nutriente para comer e non lles serve outro alimento. O seu consumo convértese nunha adicción, cando interfere na súa vida persoal ou profesional dunha forma moi importante e, mesmo, lévalles a cambiar de hábitos. E ata sofren síndrome de abstinencia se non inxeren este nutriente en concreto, xa que o necesitan consumir de maneira ansiosa porque activa os circuítos de recompensa ligados á fame hedonista. Un exemplo diso é a adicción ao chocolate.

Se se expón a suxeitos normais a un aparello de resonancia magnética funcional e ensínaselles unha tableta de chocolate e unha cenoria, cando se lles mostra a hortaliza actívase algunha que outra neurona do sistema nervioso central; pero cando se ensina unha tableta de chocolate, actívanse unha serie de neuronas localizadas en grupos neuronais (do núcleo accumbens e a área ventrotegmental) que liberan un neurotransmisor, a dopamina, que achega a sensación de pracer. Esta sensación pódese inducir por diferentes vías, mediante a visión ou a inxesta de certos nutrientes ou comida. Refírome a comida tida por apetecible, porque unha alcachofa ou unha cenoria non lle “di” nada ao cerebro; o alimento ten que producir un efecto de pracer ou recompensa. Ademais, no cerebro prodúcese certa aprendizaxe das neuronas. Cando se inxere chocolate de forma continua, xérase cada vez máis unha maior sensación ou grao de pracer e iso conduce ao consumo de cada vez máis calorías e a unha gran obesidade froito da fame hedonista.

Todas a teñen, pero o que varía é o grao de control que se exercemos sobre esta fame hedonista, é dicir, como as persoas xestionan a contorna para evitala. No exemplo do chocolate, se se sofre adicción, o mellor sería non telo en casa porque, se se dispón con facilidade, acábase comendo un disparate. Por este motivo, débense levar a cabo cambios conductuales.

“Calquera perda de peso, aínda que non se chegue ao peso normal saudable, é moi vantaxosa para a saúde”Hai que seguir unha serie de pequenas normas, para cambiar a contorna. Tense que explicar aos afectados que alimentos deben estar máis visibles, tanto na neveira como na despensa, e os que deben estar menos, como o chocolate, que non debe figurar en primeira liña. Se non está en primeira liña, é máis fácil evitalo. Tamén, se un vai tomar un café a unha pastelaría, é máis fácil caer na tentación de comerse un pastel co café. Estes cambios débense encaixar, aos poucos, na rutina diaria. Calcúlase que, ao longo do día, tómanse 220 decisións alimentarias (desde comer unha torrada ou un donut para acompañar ao café, a que tentempié tomar a media mañá). Cada unha destas decisións, por si soa, inflúe moi pouco, pero, sumadas, poden axudar a gañar peso ou non facelo.

Si, é probable. En Nadal rompen todas as rutinas establecidas coa comida e inxérense alimentos en exceso e sen ter en conta a súa composición. Ademais, redúcese o consumo de verduras e de froitas. Á súa vez, no cerebro actívanse os mecanismos que teñen efectos pracenteiros de recompensa, debido ás sobremesas (doces, chocolate, turróns) e ao exceso de calorías que, despois, hai que desactivar para reacondicionar o cerebro á situación normal, de maneira que a inxesta que se faga se base no exercicio físico e o gasto enerxético.

As situacións deben ser valoradas en cada suxeito. Ir tomar un café a unha pastelaría é unha situación de risco, porque hai perigo para comer un pastel, igual que ter o chocolate en casa; tamén saír con algúns amigos a unha determinada hora á cafetaría para comer determinados produtos. Hai que aprender uns hábitos, a todos os niveis, de forma saudable. Así, se se vive nun terceiro piso e quérese perder peso, ao acabar o Nadal, deberíase subir a escaleira a pé e, se uno non se ve capaz, subir ao primeiro piso e ao segundo e, despois, en ascensor a partir de aí. Hai que recalcar que, cando se sofre sobrepeso ou obesidade e preténdese baixar a un peso normal, a miúdo, se non se consegue, considérase un fracaso. Con todo, calquera baixada de peso, aínda que non se chegue ao peso normal saudable, é moi vantaxosa para a saúde. Se se diminúe seis centímetros o perímetro da cintura, redúcese dúas ou tres veces o risco de diabetes e o risco cardiovascular. Cando se teñen quilos en exceso, hai que pensar en obter calquera perda de peso, e non importa tanto chegar ao peso tido por normal. Aínda que, se se chega, moito mellor.

Etiquetas:

adicción apetito sobrepeso