Carmen da Aguia, parasitóloga da Universidade San Pablo-CEU, especializouse no estudo dun tipo de protozoo que empeza a cobrar importancia desde o punto de vista sanitario: os microsporidios. «O que non se busca, non se atopa, e o que non se atopa, non existe», di Da Aguia con ironía. Refírese a que as técnicas de detección de microsporidios dispoñibles ata hai pouco eran poucas e complexas, e iso, unido a que as infeccións parasitarias en xeral son as ‘enfermidades esquecidas’, en palabras de De o Álamo, fixo que as microsporidiosis sexan en xeral doenzas pouco estudadas.
Nun dos seus últimos traballos, publicado na revista Applied and environmental microbiology (Xuño 2005), o grupo de De a Aguia descubriu que un 30% de pombas muestreadas en parques públicos de Murcia son portadoras de microsporidios, unha taxa inesperadamente alta. Ademais, estes investigadores identificaron por primeira vez nas pombas microsporidios que infectan humanos. «Isto demostra que pode haber infección entre pombas e humanos», di Da Aguia. «Consideramos este achado de interese sanitario e ambiental, porque os nenos e os anciáns son os principais usuarios dos parques e son grupos de risco para microsporidiosis».
Porque poden ser considerados reservorios. É importante desde o punto de vista epidemiolóxico, porque son fontes de infección para os humanos. Ata hai pouco pensábase que o microsporidio humano máis frecuente, o Enterocytozoon bieneusi, infectaba exclusivamente aos humanos. En 1985 nós describimos por primeira vez este parásito en cans domésticos e tamén en coellos. Outros estudos identificáronos en tenreiros, porcos e outros animais. O detectalos agora en pombas é relevante, polo contacto estreito destas aves cos humanos.
O que nos sorprendeu é que haxa tantas pombas infectadas, ata un 30%. Pero agora estamos a ampliar o estudo a parques de Madrid e Alacante e vemos que, aínda que as cifras non son iguais, obviamente, son similares.
As vías de transmisión son a oral, respiratoria, sexual e ocular. E en función da vía de entrada o parásito alóxase en distintos órganos, aínda que pode ademais migrar. En humanos a localización máis frecuente é a intestinal, así que a vía de entrada máis habitual é a oral; por exemplo, un neno que xoga no parque con area ou auga, o parásito pode estar tamén na auga, e métese as mans na boca. Do intestino ás veces o parásito migra e dá lugar a problemas renais e urinarios, entre outros. A vía respiratoria é menos frecuente, pero dáse, igual que a vía ocular, cando nos fregamos os ollos coas mans co parásito.
O abanico é moi amplo. A infección pode ser asintomática en inmunocompetentes, pero causar a morte en inmunodeprimidos.
A maioría de casos danse en inmunodeprimidos, pero si, tamén se dan en inmunocompetentes. Nestas persoas os microsporidios adoitan causar diarreas que se resolven sen necesidade de tratamento en tres ou catro días.
Si, desde logo, aínda que non está moi estudado e non se dispón de cifras.
«A principal medida hixiénica para previr a infección nos nenos é a de sempre, lavarse as mans despois de xogar»En absoluto. Veriamos moitos máis síntomas.
O problema deste tipo de enfermidades é que son bastante descoñecidas. As enfermidades parasitarias son, dentro das infecciosas, as ‘irmás pobres’, as enfermidades esquecidas. Non se lles dá moita importancia nos plans de estudo, por exemplo. Así que é raro que un pediatra, por exemplo, expóñase que un neno ten unha microsporidiosis. Por iso é difícil ter cifras de incidencia real. Só disponse de estudos en poboación VIH-positiva. Neste grupo de pacientes hase visto que chegan ser os responsables de aproximadamente 10-50% das diarreas crónicas de orixe descoñecida en diferentes países. No noso país nós atopámolos no 14% do adultos VIH-positivos con diarrea crónica. Por outra banda, noutro estudo realizado en anciáns, puidémolos observar no 18% dos que presentaban diarrea crónica.
Pode ocorrer, claro, pero non podemos sabelo. Para que se identifique o parásito fai falta que o especialista sospeite algo, para que solicite as probas específicas que permitan a súa identificación.
Algúns microsporidios si teñen tratamento, pero precisamente contra o Enterocytozoon bieneusi, o máis frecuente en humanos, non hai un tratamento que o erradique.
Algúns concellos xa teñen un control da poboación de pombas. Está moi ben que estean, pero non deberían exceder uns límites.
Unha de sempre, pero que a miúdo se esquece: lavarse as mans despois de xogar. Non morderse as uñas, non meterse as mans na boca. Tampouco se debería xogar con plumas, nin dar para comer ás pombas -así as axudamos a proliferar-, nin correr detrás delas, espantándoas; no po que levantan é onde están os parásitos.
Si, sábese hai tempo que nas pombas hai bacterias e parásitos. Como digo, está moi ben que estean, pero elas aí, e nós aquí.
Os microsporidios son protozoos que parasitan todos os grupos animais. Identificáronse ata o momento uns 144 xéneros e 1.200 especies. Deles, hai oito xéneros implicados en patoloxías humanas (Encephalitozoon, Enterocytozoon, Nosema,Vittaforma, Pleistophora,Trachipleistophora, Brachiola e Microporidium, que engloba a todas as especies de difícil clasificación. O microsporidio humano máis frecuente é Enterocytozoon bieneusi, seguido de Encephalitozoon intestinais, E.hellem e E. cuniculi.
Estes protozoos reprodúcense por esporas de entre un e catro milímetros. O pequeno tamaño, e a falta de métodos diagnósticos ‘fáciles’, dificultaron ata agora a detección das infeccións por microsposidia, polo que as cifras reais de incidencia de microsporidiosis non se coñecen. No entanto, tras o desenvolvemento nos últimos anos de métodos de tinción adecuados, diagnostícase cada vez con máis frecuencia. Así, os microsporidios empezan a asociarse non só con enfermos inmunodeprimidos, senón tamén con individuos sans.
