As posibilidades de que detrás da dor de cabeza que padecen os nenos e adolescentes acha algo grave, como un tumor ou un aneurisma, son mínimas, pero non por iso hai que descoidar esa cefalea. A clave está en que os pequenos, os seus pais e até a súa contorna escolar saiban actuar ante esta doenza e aprendan a controlar os seus síntomas. O diagnóstico precoz dunha hemicrania ou una cefalea tensional resulta decisivo xa que, aínda que estas molestias non sexan ao final nada grave, si que son moi incapacitantes e chegan a afectar á actividade e a calidade de vida do pequeno. A continuación, detallamos as causas desta doenza, como se diagnostica e que tratamentos son os máis frecuentes.
“Mamá, dóeme moito a cabeza”. Probablemente esta sexa una das frases que máis angustia e nerviosismo esperta na familia, sobre todo cando o neno pronúnciaa de maneira relativamente habitual. Os especialistas son conscientes da ansiedade que esta molestia causa nos proxenitores, pero confirman que non hai motivo paira alarmarse. As posibilidades de que se trate de algo grave, como un aneurisma, un tumor ou meninxite, son mínimas e eses pensamentos só xeran una ansiedade innecesaria que se termina transmitindo ao neno, que xa ten bastante con lidar coa dor.
Segundo a Asociación Española de Pediatría de Atención Primaria (AEPap):
- o 80 % das cefaleas infantís son primarias, é dicir, que non hai un trastorno ou enfermidade que as cause. As máis comúns son as cefaleas tensionales e a hemicrania.
- e un 20 % son secundarias, cando si se pode identificar a patoloxía que as produce. Aquí estarían as cefaleas que non revisten gravidade e que son as que máis atenden os médicos en consulta –por exemplo, as que proveñen pola febre de infeccións típicas da infancia, como una faringitis, una otitis, sinusitis– e, por outro, menos frecuentes, as que si que presentan gravidade.
Así se busca a orixe da dor de cabeza
O cerebro non ten receptores da dor; por tanto, non doe. O que fai é interpretar os estímulos dolorosos, pero non sente en por si. O que nos doe son esas estruturas adxacentes que o rodean, tanto intracraneales (arterias cerebrais, nervios craniais e cervicais…) como extracraneales (coiro cabeludo, oído, músculos da cara…). Por iso é polo que haxa que descartar enfermidades graves que o poidan estar a causar. “Aínda que a gran maioría de cefaleas que vemos en consulta non teñen una causa orgánica, é importante eliminar a posibilidade de que esa dor sexa provocado por algo grave e que necesite ser derivado urxentemente ao hospital”, explica Rebeca Palomo, pediatra de Atención Primaria.
No centro de saúde realízase una exploración física (tómase a temperatura, a tensión arterial e obsérvase si hai signos de infección) e un examen neurológico, no que se comproba o nivel de consciencia do neno, os reflexos, a forza, si poden ver ben… “Normalmente isto xa nos serve paira distinguir si trátase dunha cefalea primaria ou secundaria e descartar una enfermidade grave”, engade Palomo. O seguinte paso é traballar xunto ao menor e os seus proxenitores nas características da súa cefalea e atopar o tratamento adecuado.
Imaxe: Yan Krukov
O diagnóstico precoz dunha hemicrania ou una cefalea tensional resultará decisivo, xa que, aínda que estas molestias non sexan finalmente nada grave, si que son moi incapacitantes e chegan a afectar á actividade e a calidade de vida do pequeno, tendo que faltar a clase ou impedíndolle participar en actividades deportivas. Como sinala Pablo Irimia, neurólogo e coordinador do grupo de estudo de cefaleas da Sociedade Española de Neurología, “aínda que a hemicrania non se cura, o seu tratamento debe comezar canto antes. Sábese que os pacientes que son diagnosticados e tratados de forma precoz teñen una mellor evolución clínica e menor risco de que se volva crónica, xa que co tratamento conséguense controlar os episodios e reducir a frecuencia das crises”.
Como facilitar o diagnóstico da cefalea infantil
Cando estamos ante cefaleas frecuentes recoméndase aos pais e familiares que vaian anotando en casa as características da dor e as circunstancias e horarios nos que aparece.
Que hai que anotar?
- Data e hora do día na que empeza a dor.
- Si é un inicio brusco ou vai aumentando progresivamente.
- A zona da cabeza na que sente a dor.
- Si cre que hai algo que o desencadeou.
- Si é unha dor que impide facer a vida normal.
- Si durante a dor molesta a luz ou os ruídos.
- Si hai mareos, náuseas ou vómitos.
- Que o mellora (o silencio, durmir…).
- Canto dura o episodio.
- Si a medicación alivia (e a dose que tomou).
Estas anotacións, xunto coa seguinte serie de preguntas que tanto o neno como os seus familiares terán que ir respondendo en consulta, servirán de gran axuda ao especialista á hora de dar co diagnóstico.
Preguntas crave paira diagnosticar o tipo de dor de cabeza no neno
Con que frecuencia dóelle a cabeza?
Esta pregunta é importante porque a cefalea pode durar unhas horas e desaparecer (aguda) ou ser crónica, é dicir, que dura varios días seguidos. Tamén pode aparecer de súpeto, pero xa nin sequera lémbrase cando sucedeu o episodio anterior (episódica), ou ser unha dor reiterada, con episodios de dor que suceden de forma recorrente, separados entre si por períodos totalmente libres de síntomas.
A gran maioría das cefaleas agudas recorrentes en nenos e adolescentes correspóndense coa hemicrania e a cefalea de tipo tensional episódica, mentres que as cefaleas agudas que aparecen nun momento determinado nos nenos normalmente están relacionadas co desenvolvemento doutra enfermidade, un proceso gripal, infección…
Que intensidade ten a dor?
A forza coa que se manifesta esa dor dá moitas pistas. Pode ser leve, é dicir, que pode seguir indo ao colexio e realizar as súas actividades normais, ou tan intenso que teña que meterse na cama. As cefaleas tensionales son unha dor moderada que permiten continuar coa vida normal, pero algúns episodios de hemicrania poden deixar ao neno na cama e sen ganas de facer nada.
Tamén pode ser que esta dor sexa sempre da mesma intensidade (como as tensionales), é dicir, una molestia máis ou menos sempre estable, ou poida que esa dor vaia a máis e que cada vez que temos un episodio é máis forte que o anterior. “Pero una cefalea que esperte pola noite ou que vaia subindo en intensidade e cada vez sexa máis forte e que o neno o describa como a peor dor da súa vida, necesita ser derivado a urxencias, xa que se cadra pode tratarse de algo máis serio, como una enfermidade neurológica grave”, comenta Palomo.
A que hora adóitalle doer?
A cefalea tensional, aínda que xeralmente é unha dor constante, increméntase ao final do día, cando o neno está canso. Igual ocorre coas cefaleas causadas por un problema ocular, que adoitan ser vespertinas tras pasar o día forzando a vista. As dores causadas por algunha enfermidade grave adoitan comezar pola mañá ou espertar durante o soño, mentres que una hemicrania pode presentarse a calquera hora.
Canto dura?
A cefalea tensional pódese prolongar durante días; a hemicrania, durante unhas horas ou máximo un ou dous días.
Onde se localiza a dor?
A dor en toda a cabeza (holocraneal) é típico da cefalea tensional, mentres que o da hemicrania é nun lado, aínda que nos nenos é a miúdo bilateral. Unha dor localizada na boca ou na mandíbula dá pistas de que pode vir por unha patoloxía ou infección bucodental. Normalmente se o que subxace é un problema da vista, a dor adoita aparecer ao redor dos ollos, aínda que tamén unha dor frontal pode vir tras un esforzo visual prologado, tras pasar moito tempo fronte ás pantallas.
Hai antecedentes familiares?
Imaxe: Andrea Piacquadio
A hemicrania é hereditaria, por iso é una pregunta importante. “A hemicrania é una enfermidade poligénica, é dicir, inflúen varios xenes paira determinar a aparición da enfermidade. Se uno dos proxenitores padece hemicrania, a probabilidade de que uno dos seus fillos tamén a teña é dun 50 %. Cando son os dous pais os que a padecen, a probabilidade de que os seus fillos tamén a sufran é de aproximadamente un 75 %”, sinala o neurólogo Pablo Irimia.
Pode haber algo que desencadee a cefalea?
As infeccións e a febre xeran cefaleas agudas. As malas posturas, a ansiedade, a tensión, a sobrecarga de tarefas ou a depresión son desencadenamentos frecuentes da cefalea tensional. Se o pediatra cre que poida deberse a algo emocional, derivarase ao neno ao psicólogo.
Crees que algo que comeu ou feito púidoa desencadear?
Xa non se dá tan por sentado que comer certos alimentos, como chocolate, froitos secos, carnes condimentadas ou queixo, poida desencadear un episodio de hemicrania. Segundo indica a Sociedade Española de Pediatría Extrahospitalaria e Atención Primaria (SEPEAP), o que a ciencia agora mesmo cuéstionase é si comer chocolate ou picante, por exemplo, produce hemicrania ou o que apetezan certos alimentos é un síntoma premonitorio do episodio ou crise de hemicrania. Por iso recoméndase non obsesionarse co que se come nin retirar os alimentos sistematicamente, pero si observar si existe una clara relación coa aparición do episodio e cun empeoramento da dor.
Acompáñase doutros síntomas?
“A maioría das veces as cefaleas agudas que aparecen por primeira vez nos nenos débense a infeccións das vías respiratorias altas, como faringoamigdalitis, que cursan con febre, e é este aumento da temperatura o que leva una vasodilatación que desencadea a dor de cabeza. Tamén a sinusitis pode ocasionar estas cefaleas agudas, pero isto é algo que se detecta rapidamente porque a dor chega cargado de moita mucosidad”, aclara a pediatra Rebeca Palomo.
A cefalea tensional acompáñase moitas veces de ansiedade, irritabilidad, trastornos do soño, rexeitamento escolar e mareos inespecíficos. A hemicrania, pola súa banda, de fonofobia ou fotofobia (non soportar o ruído nin a luz), náuseas e vómitos.
Ademais, una cefalea secundaria causada por un trastorno ou enfermidade neurológica adoita darse tamén con visión dobre, falta de control muscular e coordinación dos movementos (ataxia). Una cefalea aguda que veña acompañada dunha dor intensa no oído probablemente sexa por mor de una otitis; se hai carie, posiblemente sexa por unha infección bucodental, se o neno quéixase dunha dor focalizado na mandíbula pode ser a causa do bruxismo ou dunha mala mordida e se rouca pode indicar que sexa a apnea do soño a que o desencadeou.
Que remedios ou medicamentos melloran a cefalea?
As tensionales e a hemicrania alívianse co silencio e o soño. Os analxésicos melloran as cefaleas agudas producidas pola febre e os procesos infecciosos, pero non serven demasiado no caso das cefaleas tensionales.
Tratamento paira a dor de cabeza nos nenos
Á hora de previr a cefalea en nenos e adolescentes ou reducir a súa frecuencia, as medidas non farmacolóxicas convértense na opción idónea, sobre todo porque comezar a depender dos analxésicos desde unha idade tan temperá ao final pode ter un efecto rebote e terminar sufrindo hemicrania por abuso de medicación.
“Por iso, coa intención de aprender a manexalas, téntase transmitir a todos os nenos con cefaleas o valor dun estilo de vida saudable. Paira a hemicrania é especialmente útil ter horarios regulares, durmir as horas de soño correspondentes, estar sempre ben hidratados e evitar o atraso ou saltarse as comidas (tres ao día e ás mesmas horas)”, conta Irimia.
A principal medida preventiva contra a cefalea tensional é evitar a exposición a situacións que o neno e a súa familia xa saben que adoitan desencadeala, como a tensión excesiva ou o abuso de tarefas e deberes. Outras accións son tentar mellorar a postura e realizar exercicios de estiramento e relaxación.
Cando chega a crise e necesítase un fármaco paira acougar a dor, a maioría dos que se utilizan en adultos poden usarse tamén en nenos. “Paira as crises agudas de hemicrania recoméndase a utilización de antiinflamatorios (ibuprofeno) e, se non hai resposta, o médico prescribirá fármacos específicos paira ese tipo de dor. No caso das cefaleas tensionales, o tratamento pode incluír antiinflamatorios (como ibuprofeno) e analxésicos (como paracetamol)”, conclúe o neurólogo.
