Cando un paciente presenta unha enfermidade en fase avanzada e sen a certeza de canto tempo queda, os profesionais da saúde deben dar a coñecer os elementos existentes para unha atención de calidade nesta etapa que permita ao paciente seguir coa súa actividade diaria. No entanto, as unidades específicas aínda non chegan por igual a toda a poboación. Ademais, segundo sinalan diferentes estudos, o control da dor dos pacientes oncolóxicos nas etapas finais da enfermidade segue sendo unha materia pendente.
En ocasións, en pacientes cunha enfermidade cuxa curación é improbable, pódese atrasar de forma inadvertida a súa admisión a un programa de coidados paliativos. A liña que separa determinar o final dun tratamento curativo que xa non xorde efecto e recoñecer estar ante unha enfermidade terminal é, ás veces, moi fina. Para que o paciente cumpra os criterios de admisión nun programa deste tipo, o médico de familia debe certificar que a súa esperanza de vida é posiblemente menor a seis meses. Con todo, debido ao imprevisible da evolución da enfermidade, esporadicamente, posponse ata que a morte está moi preto.
O equipo asistencial que atende ao enfermo e á familia debe valorar os coñecementos que teñen sobre a función dos coidados paliativos e aclarar dúbidas e conceptos que atrasen a decisión de empezar co programa. O 90% dos coidados realízanse no propio domicilio do paciente, proporcionando benestar e alivio da dor, de forma que poidan seguir coas súas actividades diarias. Aínda que a maioría de pacientes presentan un estado avanzado de enfermidades asociadas ao cancro, tamén se benefician pacientes con enfermidade respiratoria, cardíaca ou neurológica.
O medicamento paliativo debe ser considerada como un servizo sanitario básico e necesario nunha sanidade universal e pública. No caso dos coidados paliativos, esta condición non se cumpre totalmente pois non todas as áreas sanitarias dispoñen de unidades específicas e, por tanto, a calidade da atención prestada a un paciente en fase terminal dependerá da existencia dunha unidade de coidados paliativos que cubra a súa área de saúde.
Morte digna
Segundo a OMS, ata o 95% dos pacientes oncolóxicos nas etapas finais da enfermidade sofren dor
Lonxe da controversia da eutanasia, o termo morte digna ou bo morrer non está relacionado coa posibilidade de escoller o momento da morte. Segundo despréndese dun estudo efectuado por Javier Veiga Gutiérrez, da Universidade de Valladolid, realizado entre uns 800 médicos e enfermeiras, a maioría relacionaba morrer con dignidade a facelo rodeado polo apoio dos seres queridos, sen dor nin sufrimento, sen manipulación médica innecesaria e aceptando o proceso con serenidade e co apoio médico e espiritual acorde coas súas crenzas.
Para conseguir o obxectivo dunha morte digna, os expertos recomendan dar unha veraz e clara información ao paciente para que poida tomar as súas propias decisións e intervir de forma autónoma en todo o proceso. A perda de independencia e do control das funcións orgánicas é un dos aspectos que dá máis sensación de perda de dignidade. Por este motivo, hai que tentar protexer a imaxe corporal tanto como sexa posible. Tamén é importante ter en conta o sentido espiritual que o paciente ten da súa vida, proporcionándolle a posibilidade de que se lle asista segundo as súas crenzas. E, ante todo, manter sempre que sexan posibles as súas relacións familiares e sociais.
Manexando a dor?
Segundo datos da Organización Mundial da Saúde (OMS), ata o 95% dos pacientes oncolóxicos nas etapas finais da enfermidade sofren dor.Segundo sinalan diversos estudos epidemiolóxicos, entre o 60% e o 80% dos pacientes teñen dor entre moderado e severo e o 35% teñen dor de grave a moi grave, aínda que soamente a metade deles reciben o tratamento adecuado, e considérase que ao redor dun 30% falecen con dor. A dor oncolóxica pode ser debido a efectos directos do tumor, ao mesmo tratamento antitumoral ou, mesmo, non ter relación algunha co proceso.
O uso de opioides ou drogas é frecuente nestes casos, aínda que xera algunhas dúbidas na familia e, ás veces, no mesmo equipo asistencial. Témese que os seus efectos adversos como a hipotensión, diminución da frecuencia respiratoria ou obnuvilación aceleran o proceso, que nestes casos é unha morte próxima inevitable. Para aplicar o tratamento máis adecuado en cada caso é imprescindible unha valoración específica que comprenda aspectos físicos, psíquicos e sociais da persoa.
Así mesmo, haberá que ter en conta, naqueles pacientes que non poidan comunicarse adecuadamente, a presenza de expresións faciais, posturas antiálgicas, irritabilidad ou manifestacións do sistema nervioso autónomo como taquicardia e exceso de sudoración, entre outras. En ocasións, a dor oncolóxica, que pode ser somático, visceral ou neuropático segundo o punto de vista fisiológico, está relacionado con depresión e alteracións psicolóxicas polo que unha abordaxe mediante psicoterapia contribúe a un mellor control do síntoma.
O termo bioética, dos grego bios (vida) e ethos (comportamento), define unha área de investigación que, mediante metodoloxía interdisciplinar, ten por obxecto o exame sistemático da conduta humana no campo das ciencias da vida e da saúde, relacionada con valores e principios morais. No campo das ciencias da saúde, como o medicamento e a enfermaría, a bioética é esencial xa que o ser humano é o obxecto e o suxeito destas profesións e ten como obxectivo abarcar á persoa en todos os seus aspectos: físico, psíquico, social e espiritual.
No marco dos coidados paliativos, os profesionais da saúde enfróntanse a unha enfermidade incurable que terminará coa morte e, moitas veces, invaden dúbidas sobre que é o que máis beneficia ao paciente. Os expertos recomendan, para estes casos, que as solucións ou respostas ás innumerables dúbidas que van xurdindo no día a día sexan consecuencia dunha reflexión prudente, informada e discutida por todos os membros do equipo de coidados e tendo en conta a opinión e preferencias do paciente. En ocasións, estas preferencias poida que non coincidan coas do equipo que lle atende, polo que se fai necesario respectar a súa autonomía e intimidade, o seu criterio e concepción da vida e a súa escala de valores persoais.
