Beber moi pouca cantidade de líquidos, apartar o salero das comidas e evitar os alimentos que conteñen fósforo e potasio son algunhas das medidas que deben adoptar os enfermos renais. Coidar os riles é fundamental desde os estadios iniciais da insuficiencia renal e non só ao chegar á diálese. Os expertos inciden na relevancia que ten o coidado destes órganos, a miúdo esquecidos, para previr o desenvolvemento doutras enfermidades asociadas e importantes.
Imagen: Camilo Rueda López
Máis de 500 millóns de persoas en todo o mundo, o equivalente ao 10% da poboación adulta, teñen algunha enfermidade nos riles. Entre as persoas de máis de 20 anos, a porcentaxe de afectados sobe ao 13%, e o 4% rexistra insuficiencia, o que significa que os seus riles deixaron de funcionar de maneira correcta. España sitúase na media europea, xa que a incidencia de pacientes con insuficiencia renal que necesitan un transplante ou diálese achégase a 129 por millón e ano. Calcúlase que uns 40.000 españois están nesta situación: 19.000 persoas en tratamento de diálese e 21.000 trasplantadas, segundo datos difundidos pola Fundación Renal Íñigo Álvarez de Toledo (FRIAT), con motivo do Día Internacional do Ril.
O ril, un órgano importante
Os riles son órganos de suma importancia para o organismo, xa que realizan dúas funcións cruciais -excretora e endocrina- e, cando enferman, poden desenvolverse numerosas enfermidades. A diabetes, a hipertensión e os problemas do corazón son algunhas delas. No entanto, na práctica é difícil saber se as patoloxías asociadas á insuficiencia renal son previas ou posteriores a ela. Un exemplo é a denominada síndrome cardio-renal. A el dedicouse o Día Mundial do Ril, celebrado o pasado 10 de marzo coa lema “Protexa os seus riles, coide o seu corazón”.
A Sociedade Española de Nefrología (SEN) define esta síndrome como “un trastorno do corazón ou dos riles no que unha disfunción aguda ou crónica dun órgano induce unha lesión aguda ou crónica no outro órgano. É bidireccional”. E é que cando a función excretora dos riles deixa de funcionar, estes non filtran todos os produtos de refugallo que se acumulan no organismo. “Esta situación, a longo prazo, deteriora moitísimas funcións máis”, informa María Jesús Rollán, presidenta da Sociedade Española de Enfermaría Nefrológica (SEDEN) e supervisora do Servizo de Nefrología do Hospital Clínico Universitario de Valladolid.
Os problemas de ril tardan anos en desenvolverse e detéctanse cando os afectados non ouriñan ou ouriñan menos cantidade
A enfermidade renal non se desenvolve de súpeto, a non ser que haxa un tumor, senón que é progresiva. A pesar de que a maioría dos casos son de orixe descoñecida, outras veces si se coñece a causa. A diabetes é unha delas e unha das súas complicacións é a nefropatía diabética, que ocorre por unha alteración das arterias do ril e provoca que deixe de funcionar. “En ocasións, os problemas de ril tardan anos en desenvolverse e detéctanse cando os afectados non ouriñan ou ouriñan menos cantidade e, por tanto, non son capaces de eliminar os produtos de refugallo do organismo” explica Rollán.
Restricións alimentarias
Esta patoloxía implica a adopción de varias restricións alimentarias desde que se diagnostica, aínda que sexa en estadios iniciais. Estes coidados son necesarios para evitar que a disfunción renal cause máis alteracións no organismo. As fundamentais son catro: evitar beber moita auga e líquidos, retirar o sal e os produtos que a conteñan e evitar os alimentos con fósforo e potasio.
Auga e líquidos. Os pacientes renais poden beber moi pouco: só 500 centilitros máis do volume total que ouriñan, que pode variar dunhas persoas a outras. Esta cantidade refírese a a inxesta total de líquidos e, por tanto, inclúe o leite, a sopa e os alimentos que a conteñen, como a froita, que nun 80% da súa composición é auga.
Sodio. O sal debe desaparecer das comidas por dúas razóns: porque aumenta a sede e porque, ao non poder eliminar o sodio do organismo, é posible desenvolver hipertensión. Para previlo, hai que retirar o salero da mesa, non salgar os alimentos nin comer outros con moito sal, como os embutidos, as latas de peixe ou de aves, os afumados, o xamón ou os pratos precocinados.
Potasio. Os alimentos con potasio son nocivos para os enfermos renais porque poden provocar arritmias cardíacas e, mesmo, paradas cardíacas. Entre eles figuran o plátano, as fresas, as laranxas, o melón, o kiwi (en xeral, os alimentos que conteñen vitamina C), todos os froitos secos, as patacas fritas ou a coca-cola. Para compensalo, pódense tomar froitas en almíbar ou en compota (sempre que non sexan diabéticos), pero sen beber o almíbar nin inxerir a compota, senón só as froitas secas.
Isto débese a que o potasio é hidrosoluble, polo que queda no mollo en almíbar e na compota e, mesmo, pode permanecer no líquido da cocción das verduras e os legumes, que se deben coar para eliminar ben a auga. Un truco para asegurar a eliminación do líquido consiste en consumir as verduras conxeladas, xa que a industria conserveira, a miúdo, cóceas brevemente antes de proceder á súa conxelación e conteñen menos potasio que as súas homólogas frescas. A contrapartida negativa desta práctica é que conteñen menos vitaminas.
- Fósforo. En caso de insuficiencia renal, débese evitar o fósforo porque se dana o metabolismo do fósforo-calcio, desenvólvense problemas óseos e se calcifican as partes brandas, á vez que se altera a parathormona, debido á cal se pode desenvolver hiperparatiroidismo secundario á enfermidade renal. Isto débese a que aumentan moito os niveis da hormona paratirodea. En xeral, todos os alimentos con proteínas conteñen fósforo. Entre eles figuran o queixo, o iogur ou o peixe.
Cando os pacientes atravesan os últimos estadios da enfermidade, restrínxenselles moito as proteínas na dieta, porque a urea -que mide o grao de disfunción renal- é un produto de degradación das proteínas. Esta importante restrición pode resultar prexudicial, xa que é capaz de provocar unha grave desnutrición. Para evitalo, outra opción médica é a administración de quelantes do fósforo, fármacos que captan este mineral do aparello dixestivo, fíxano, elimínano a través das feces e evitan que se absorba e pase ao sangue. Con iso, os afectados están ben nutridos (sen carencias de proteínas) e eliminan o fósforo daniño, segundo informa Rollán.
No entanto, en ocasións, a administración de quelantes do fósforo tampouco é unha boa solución, xa que, pola propia patoloxía, os afectados deben tomar moitas pastillas (polo menos tres veces ao día), polo que se ademais inxeren demasiados alimentos ricos en fósforo e se lles recetan quelantes, é probable que, debido ao exceso de fármacos, terminen por incumprir este tratamento (falta de adherencia terapéutica).
O forte impacto que pode supor o fallo dun ril para a saúde xeral do organismo debería ser motivo suficiente para que quen estean en situación de risco acudan ao médico e sométanse a unha proba moi sinxela para detectala. Entre estas figuran as persoas diabéticas, hipertensas, obesas, quen inxeren graxas saturadas, non practican exercicio físico ou fuman. Os factores de risco para o corazón tamén o son para o ril, destaca María Jesús Rollán.
Posto que moitas persoas vulnerables a esta enfermidade non acoden ao nefrólogo, aconséllaselles asistir cada seis meses a un centro de atención primaria (CAP), onde os equipos están preparados para detectar calquera alteración renal nas súas fases iniciais. Para iso, realízase unha proba moi sinxela, consistente na detección nos ouriños dunha proteína denominada albúmina. A presenza de niveis máis elevados do normal é un signo de que os riles fallan. A detección de microalbuminuria sería un indicador de que empezan a fallar e a de albuminuria macro, de que a enfermidade xa está máis avanzada, o que indica que a persoa debería acudir ao nefrólogo, especifica Rollán.
Esta detección temperá é crucial, xa que a enfermidade implica moitas restricións na dieta dos afectados, ademais doutras medidas, e repercute de maneira notable na súa calidade de vida, sobre todo, cando deben someterse a diálese á espera dun transplante de ril para substituír o órgano deteriorado. Respecto diso, segundo detalla a Fundación Renal Íñigo Álvarez de Toledo (FRIAT), “os pacientes que se someten a diáleses teñen que ir polo menos tres veces por semana a efectuarse un tratamento que dura catro horas, que cos traslados suman seis horas. Ante esta situación é complicado contar cun traballo”. Por iso, a Fundación creou unha lavandaría na que todos os seus empregados están sometidos a un tratamento de diálese.
