Como inflúe a tensión nas enfermidades

Parece evidente que as respostas orgánicas á tensión poden contribuír á aparición, xa non só de patoloxías mentais, senón tamén físicas. De feito, cada vez son máis os estudos e os expertos que significan que a tensión é una variable máis que incide en certas disfuncións do aparello circulatorio e dos sistemas inmunológico e hormonal, tal e como explica Rosario Bordón, presidenta do comité organizador das I Xornadas Europeas sobre Roles Sociais, Tensións e Saúde. A experta engade respecto diso que a tensión está relacionado coa aparición de diversos tipos de cancro, por exemplo, o de mama, ademais de doenzas como a fibromialxia e cun amplo abanico de enfermidades relacionadas co corazón.

Os médicos explican que o proceso evolutivo da especie humana débese en parte á resposta fisiológica que o organismo xerou desde sempre ante a tensión, entendido este como un indicador de perigo. Así, José Ramón Peciña, psicólogo clínico do hospital de Santiago, en Vitoria, explica que durante millóns de anos, cando o home apenas era un trazo do que é na actualidade, necesitou reaccionar de forma inmediata ante os retos que se lle presentaban a diario e que ameazaban mesmo a súa vida. Aquel poder de resposta forma parte da carga xenética da especie, xa que é inherente ao propio ser humano. O feito é que o corpo evolucionou e aprendeu con iso a xestionar da mellor forma posible as presións físicas ás que se vía sometido por outros animais ou humanos.

Peciña indica que se poden aventurar tres etapas na resposta corporal á tensión. Nunha primeira, o organismo recoñéceo e se amolda paira actuar. Nunha segunda, o corpo repara os danos provocados polo estado de alarma. Con todo, se se mantén o estado de alerta, o organismo alcanza a terceira fase, que é de esgotamento.

Nesas situacións de tensión, o organismo prepárase paira reaccionar, o corazón latexa máis rápido, aumenta a presión sanguínea e a transpiración, dilátanse as pupilas, retárdase a dixestión e outros moitos sistemas orgánicos se amoldan paira afrontar calquera ameaza. Cando se contesta fisicamente ante a alerta -huída ou loita, por exemplo-, o corpo regresa á normalidade xa que consumiu todas as hormonas e sustancias xeradas paira repeler a agresión. Con todo, o problema xorde cando o home está preparado paira enfrontarse ao perigo e non pode facelo.

Os episodios de tensións entre os nosos antepasados eran puntuais. Na actualidade, con todo, una xeneralidade de situacións cotiás son susceptibles de xerar tensións a diario. Un rozamento cun compañeiro no traballo, por exemplo, pode provocar que o organismo se prepare paira una resposta de agresión ou fuga. Pero cando non se executa finalmente ningunha desas dúas alternativas, os sistemas corporais permanecen hiperactivos. Neste sentido, José Ramón Peciña explica que o ser humano pode responder á tensión de dúas maneiras diferentes: “Ou o afronta ou evita a situación, xa que o organismo non está deseñado paira permanecer en alerta todo o día”. Así, sinala que se podería facer un símil cos militares paira entender a situación. Nunca permiten gardas de máis de dúas horas porque saben que o estado de alerta do soldado diminuiría”.

Sexa como for, o feito é que, como resposta á tensión, o corpo estimula certas glándulas que son as responsables da liberación de hormonas como o cortisol ou a adrenalina que, á súa vez, actúan na adecuación dos músculos e do resto de órganos para que estes sexan capaces de responder fisicamente ao perigo que se aveciña. Ademais, o sistema cardiovascular vese obrigado a traballar de maneira forzada durante prolongados espazos de tempo e as defensas do organismo debilítanse e permiten máis infeccións, xa que están esgotadas pola resposta continua a unha tensión chamada crónico.

Neste sentido, un recente estudo publicado polo doutor Ronald Glaser, profesor de Virología molecular na Universidade de Ohio (EE.UU.) nunha revista científica norteamericana -‘Current Directions in Psychological Science’- relaciona a vellez, a tensión crónica e a diminución da fortaleza inmunológica do organismo. Na súa reportaxe, dita publicación explica que os coidadores de enfermos con Alzheimer -xeralmente familiares de certa idade- teñen menor capacidade paira curar feridas. De feito, a súa capacidade paira cicatrizar cortes é un 24% inferior á do resto de cidadáns. Así mesmo, os individuos analizados sufriron un maior número de enfermidades infecciosas.

O ser humano actual non atopa o modo de aliviar esas sensacións ante a tensión, e iso degenera na cronicidad da situación de alarma do organismo. Por iso é polo que, en moitas ocasións, circunstancias de tensión continuadas degeneren en condutas inadaptadas. José Ramón Peciña indica que hai que ser capaces de afrontar e xestionar estas situacións. “Se non é así, existen posibilidades de que o individuo afectado decida resolver os seus problemas con, por exemplo, un consumo excesivo de alcol ou de estupefacientes”. Outras reaccións á tensión, como o abuso do tabaco ou a sobrealimentación, poden contribuír de forma secundaria na aparición de certos casos de cancro.

Respecto diso, Peciña explica que “o ser humano necesita certa ansiedade paira vivir. É importante entender que a tensión é un proceso transaccional entre o medio ambiente e as experiencias do individuo sobre devandita contorna. Este responde segundo como valore a situación. Así, pode entender esta última como un proceso físico, cognitivo ou emocional”.

Por todo iso, pode suceder que o organismo responda de forma física: os latexados do corazón aceléranse e a presión sanguínea elévase. De feito, esta pode manterse elevada durante longos períodos de tempo, incidindo así negativamente no sistema cardiovascular e no circulatorio, chegando mesmo a provocar taquicardias. Neste sentido, segundo apunta a Guía editada pola UE sobre a incidencia de patoloxías laborais en Europa, a tensión aparece en enfermidades cardiovasculares, por exemplo, ataques ao corazón, en ao redor do 20% dos traballadores. Tampouco hai que pasar por alto que a circulación do sangue concéntrase en áreas consideradas de necesidade inmediata paira una rápida reacción física, como nos músculos ou no fígado, co que se provocan trastornos, por exemplo, no aparello dixestivo. Neste sentido, destaca a denominada síndrome do colon irritable.

Ademais, nestas situacións de tensión crónica prodúcense desordes ao non poder responder as alarmas. Así, a glicosa que se libera ao sangue paira facilitar un maior consumo enerxético corporal non se consome de inmediato, e por iso, pasa a almacenarse no tecido graso, feito que provoca ou facilita a obesidade. Asímismo, os ácidos grasos que libera o fígado tenden a depositarse nas arterias se non se lle dá saída, co que contribúe á formación da arteriosclerosis. Por último, as glándulas adrenais, encargadas de producir até 150 hormonas, esgótanse e diversos órganos e sistemas ven afectados.

Xunto ao xa mencionado, da tensión crónica deveñen outra serie de problemas físicos. O insomnio, esgotamento físico e mental, dor nos músculos do pescozo e das costas, ou ausencia de apetito son algúns. Ademais, aparecen síntomas psicolóxicos. “Non existe una base orgánica para que o corpo sufra estas patoloxías, pero é una resposta que se presenta a miúdo”, certifica José Ramón Peciña. Así, pódese detectar irritabilidad ou pesimismo, entre outros estados de ánimo. Tamén se poden dar outras situacións de carácter psicosomático. De feito, os expertos médicos explican que a ansiedade, entendida como una consecuencia da tensión, ten un tope. “En ocasións prodúcese un ‘feed back’ continuo. O individuo pensa na situación de alarma e, só con iso, dóelle a cabeza, padece suor fría, se angustia… Todo se magnifica”. Respecto diso, tamén están documentadas jaquecas, dores de face, asma, úlceras pépticas, hipertensión e tensión premenstrual. Así mesmo, a tensión emocional pode incidir sobre trastornos na pel, picores, cosquilleos, sarpullidos e grans.

A ansiedade e os seus comportamentos relacionados forman parte das reaccións á tensión. A Axencia Europea paira a Seguridade e a Saúde no Traballo apunta a que é posible que contribúa aos 5 millóns de accidentes de traballo con máis de tres días de baixa, aos 48.000 suicidios e os 480.000 intentos de suicidio que se rexistraron na UE en 2001.

Existen certos roles que son máis susceptibles de sufrir con maior rigor as consecuencias da resposta á tensión. Ademais, algunhas sociedades soportan maior risco polo seu nivel de esixencia ou a súa climatoloxía. Neste sentido, Cristina López, decana do Colexio Oficial de Psicólogos das Palmas, explica que países como Alemaña ou Xapón rexistran “un índice moi grande de desordes mentais e taxas máis altas de suicidios”.

Como previr os efectos da tensión

• A relaxación axuda a controlar a tensión. Os expertos sinalan que é beneficioso levar a cabo, polo menos durante 10 minutos ao día, exercicio de disciplinas como o ioga ou exercicios de control corporal.
• Non hai que descoidar a alimentación, que ha de ser variada. Os nutricionistas apostan por unha dieta que inclúa froitas e verduras, ademais de cereais e arroz integral.
• Aconséllase o consumo de carne e produtos lácteos non excesivamente grasos ou doces.
• Na medida do posible, recoméndase eludir o abuso de alimentos enlatados e de pratos elaborados coa fariña branca.
• Tampouco se aconsella abusar de produtos enriquecidos con nata, de embutidos, graxas, bollería industrial ou bebidas estimulantes.
• Durmir o suficiente número de horas e facelo de forma regular.
• É bo establecer una rutina antes de deitarse.
• Evitar alcol e tabaco.
• É moi recomendable realizar exercicio aeróbico, como camiñadas. Os expertos explican que dita actividade aumenta a frecuencia cardíaca, reduce a ansiedade e a depresión. Aconséllase 30 minutos tres veces por semana.
• Infusións de manzanillas ou valeriana, entre outras.