É o mesmo unha cara de enfado nunha persoa de orixe oriental que nunha de procedencia occidental? Segundo unha das hipóteses máis aceptadas en bioloxía e ciencias sociais, debería selo. No entanto, parece que a manifestación e a intensidade do seis emociones básicas (alegría, sorpresa, repugnancia, ira, medo e tristeza) non serían tan universais como se creu ata agora. Neste artigo abórdase un estudo que mostra que as emocións poderían percibirse de maneira diferente en función da cultura da persoa.
En papel da cultura na expresión das emocións
Expertos en neurociencia e psicoloxía chegaron á conclusión de que a expresión das emocións podería non ser unha cuestión innata, senón máis ben cultural. Noutras palabras, abrir ben os ollos e a boca na outra punta do mundo pode servir de ben pouco se os habitantes dese lugar non saben identificar a expresión facial de sorpresa.
Estas deducións ás que chegaron a través dun estudo publicado na revista Proceedings of the National Academy of Sciences contradín a hipótese máis aceptada en bioloxía e ciencias sociais desde que Charles Darwin escribise ‘A expresión das emocións no home e nos animais’, en 1872. Nel, establecía que as expresións faciais do seis emociones básicas (alegría, sorpresa, repugnancia, ira, medo e tristeza) son universais e innatas.
As persoas occidentais deducen a magnitude da emoción polos músculos relacionados coa expresión da boca
O estudo, levado a cabo por investigadores do Instituto de Neurociencias e Psicoloxía da Universidade de Glasgow (Reino Unido), sinala que a comunicación das emocións evolucionou e mellorou, no contexto de interacción social. No traballo contaron con participantes occidentais e orientais.
Os primeiros distinguían o seis emociones básicas, mentres que os orientais sobrepuñan algunhas delas. Os orientais confundiron sobre todo a sorpresa, o medo, o noxo e a ira. A explicación podería estar en que estes tenden a fixarse nos ollos para recoñecer o grao de alegría, medo, repugnancia e ira nunha persoa. Os occidentais, en cambio, deducen a magnitude da emoción por outros músculos faciais, sobre todo os relacionados coa expresión da boca.
Ollos e boca, centro das emocións
A esta conclusión chegaron os mesmos científicos hai uns anos, nun traballo que nese momento publicaron na revista Current Biology. A consecuencia diso, os nipóns poden caer en máis malentendidos, posto que ante un rostro minimamente ambiguo adoitan confundirse en gran parte das ocasións.
Para constatar a súa hipótese, no estudo recente, os investigadores contemplaron un elemento contemporáneo: os emoticonos, unha secuencia de caracteres que, nun principio, representan unha cara humana e utilízanse para expresar emocións no correo electrónico, foros, SMS e nos chats.
Os autores lembraron que esta diferenciación cultural na maneira de interpretar as caras entre occidentais e asiáticos tamén se ve nos emoticonos: os asiáticos ofrecen trazos moito máis marcados na parte superior da cara, sobre todo nos ollos, mentres que os occidentais subliñan a parte inferior, sobre todo a boca.
A expresión das emocións: culturais ou innatas?
O ámbito das emocións non é unha ciencia exacta. Desde Darwin, o estudo das expresións universais ha preocupado á comunidade científica, entre os que destacan Paul Ekman, psicólogo pioneiro no estudo das emocións e a súa relación coa expresión facial, e Ray Birdwhistell, antropólogo fundador da kinésica ou a interpretación dos movementos corporais. Ekman considera que, en efecto, hai xestos universais: as persoas de todo o mundo rin cando están alegres ou queren parecelo, mentres que fruncen o ceño cando están enojados ou pretenden estalo. O papel da cultura é disimulalos, esaxeralos, ocultalos ou suprimilos por completo. Birdwhistell, en cambio, sostén que, a pesar de que algunhas expresións anatómicas son similares en todas as persoas, o significado difire segundo a cultura á que pertenzan.
As caras de alegría, enfado ou tristeza poden herdarse e que os membros dunha mesma familia mostran xestos parecidos
Igual que Ekman, a maior parte dos científicos considera que, como mínimo, algunhas expresións si son universais. A proba máis citada por quen sosteñen tal afirmación é o estudo realizado en nenos cegos de nacemento. Comprobouse que todos os recentemente nados expresan unha especie de sorriso a partir do cinco semanas de vida, mesmo se son cegos. Os pequenos cegos de nacemento tamén rin, choran, fruncen o ceño e adoptan expresións típicas de ira, temor ou tristeza.
Outro estudo, publicado na revista Journal of Personality and Social Psychology e realizado por investigadores da Universidade de San Francisco (EE.UU.), centrouse en deportistas paralímpicos cegos de nacemento. No momento de recoller as medallas, un 85% dos gañadores mostrou sorrisos sociais, que se basean en usar só os músculos de ao redor da boca (o sorriso verdadeiro fai que os ollos brillen e se entrecierren, mentres os pómulos soben).
Por último, unha investigación levada a cabo pola Universidade de Haifa (Israel, 2006) aseguraba que as caras de alegría, enfado ou tristeza poden herdarse e que os membros dunha mesma familia mostran xestos parecidos. A maior correlación, ademais, dáse coas emocións negativas.
Pau Ekman definiu seis xestos universais, aínda que anos máis tarde ampliounos a 17. Estes foron os primeiros:
- Alegría. Prodúcese mediante a contracción do músculo que vai do pómulo ao beizo superior e do orbicular que rodea ao ollo. As fazulas elévanse.
- Tristeza. Maniféstase cando as pálpebras superiores caen e as cellas se angulan cara arriba. O entrecejo engúrrase e os beizos estíranse de forma horizontal.
- Ira. Mirada fixa, cellas xuntas e cara abaixo e tendencia a apertar os dentes.
- Sorpresa. As pálpebras superiores soben, pero os inferiores non están tensos. A mandíbula adoita caer.
- Noxo. Lixeira contracción do músculo que engurra o nariz e estreita os ollos. O xesto do nariz engurrado é simultáneo ao da elevación do beizo superior.
- Medo. Segue á sorpresa. Pálpebras superiores elevados ao máximo e inferiores tensos. As cellas levantadas achéganse. Os beizos alónganse cara atrás.
