O neno disléxico sofre un trastorno de lectura e escritura, as principais ferramentas coas que hoxe se ensina nos colexios. Con todo, son intelixentes. Do mesmo xeito que é impensable que os nenos invidentes aprendan sen o sistema Braille, tamén o é que os disléxicos fágano coa metodoloxía tradicional de lectura e escritura. Para eles é básico o uso de medios audiovisuais nas aulas, segundo Cristina Muñoz, psicóloga escolar durante catorce anos en centros de Badalona. Esta experta participou no III Congreso Nacional de Dislexia, organizado pola Federación Española de Dislexia (FEDIS) e pola Asociación Andaluza de Dislexia (ASANDIS).
É un trastorno da aprendizaxe de orixe neurobiológico baseado nunha dificultade na lectoescritura e que afecta á conciencia fonológica, a análise e a comprensión. As súas causas son motivo de debate: fálase de causas xenéticas, de neurodesarrollo e tamén culturais.
Si. Cando a un neno que non está preparado para a lectoescritura non lle enfrontas a ela, a incidencia de problemas é menor. O sistema nervioso ten un tempo de madurez que hai que respectar expondo, sen presión, a aprendizaxe da lectoescritura. No neno, o sistema nervioso áchase nun proceso de integración dos dous hemisferios cerebrais, a través do corpo calloso que os une; tamén está a integrar o proceso de lectoescritura, a relación entre o espazo e a orde. Cando non estás a ordenar o teu esquema corporal, ordenar as letras e números nun papel é difícil.
Si, de feito é como se fai en moitos colexios. Os nenos van progresando segundo o seu nivel madurativo. Se o seu sistema nervioso non está preparado, non adquirirán aquilo que pretendemos ensinarlles. É fundamental respectar este aspecto para evitar outros problemas de tipo emocional.
Na educación infantil frecuentemente confúndeselles con nenos inmaturos no seu desenvolvemento porque adoitan presentar dificultades en aprenderse as letras e os números, dificultades en aprender as cores, problemas para aprender a ler, investimentos en letras e números, entre outras cousas. A algúns lles custa empezar a falar e articular sons, presentan dificultades na motricidad fina e, en ocasións, son bastante desorganizados e pouco ordenados.
O neno disléxico, se o analizamos de raíz, ten un problema de madurez neurobiológica. Ata o cinco anos, aínda non se produciu a integración interhemisférica. E ata o oito anos non se pode diagnosticar a dislexia porque a etapa de aprendizaxe de lectoescritura non se consolidou. Por tanto, non se pode dicir que non se conseguiu cando aínda non se acabou o proceso. Se es destra, que me dirías se pedíseche que colleses o bolígrafo coa túa man esquerda e que escribises o meu nome e o meu cargo, como me preguntaches ao comezo da entrevista? Dirías que é imposible, verdade?
«Os nenos con dislexia teñen un desenvolvemento un pouco máis tardío da linguaxe, cústalles empezar a falar e articular sons»
Pois ese é o día a día do neno disléxico. O seu problema non é de procesamiento da información, senón da entrada da información. O 90% do ensino está baseada na lectoescritura. E a estes nenos cústalles aprender a ler e escribir. Ademais teñen un problema de orde que repercute no cálculo. E non só é un problema académico, senón de autoestima. A nosa loita é que se ampare como unha discapacidade, como un trastorno específico da aprendizaxe -do mesmo xeito que lle ocorre a un neno invidente- e que a Administración poña ao seu alcance outros medios para ensinarlle, máis eficaces para ensinalo que os escritos.
Os medios audiovisuais na aula son fundamentais e non deberían ser algo excepcional.
Afecta entre un 10% e un 15% da poboación escolar.
Si, así o din as estatísticas, aínda que no gabinete atendemos ao 50%.
É importante elaborar un bo diagnóstico o máis pronto posible. De feito, ata o oito anos, que é cando se consolidou a aprendizaxe da lectoescritura, non podemos diagnosticar formalmente o trastorno. Con todo, a experiencia demóstranos que xa en 1º de primaria, é dicir, aos 6-7 anos, podemos observar indicios que apuntan ao trastorno.
O que sucede é que actualmente hai máis sensibilización respecto da dislexia e, en consecuencia, diagnostícase máis. Os criterios de diagnóstico son claros e fiables, existe un protocolo específico sobre que tipo de probas administrar e como interpretalas.
É certo que hai máis información, pero segue chamándose «o trastorno invisible», o problema é que, a miúdo, confúndese con falta de interese e esforzo por parte do neno. Un primeiro reto sería o diagnóstico temperán, un bo programa de reeducación, baseado en métodos multisensoriales e, sobre todo, que o sistema educativo poña ao alcance destes mozos os medios necesarios que aseguren a aprendizaxe ao que todo alumno ten dereito. Hai que ter en conta que para o neno disléxico o problema de base incumbe ás aprendizaxes, na contorna escolar, e non na familia ou cos amigos.
É fundamental que se teñan en conta estas dificultades e que se lles faciliten recursos como os medios audiovisuais, procesadores de textos específicos que verbalizan a información escrita, exames adaptados, máis tempo para facelos e mapas conceptuais, entre outras cousas. En ningún caso é unha crítica ao sistema educativo, ao contrario, cónstame que os colexios pon moito do seu parte cando se lles informa da realidade destes nenos. Con todo, a Administración debería asegurarse de que a aprendizaxe estea realmente ao alcance de todos. Do mesmo xeito, seríanos difícil imaxinar como ensinar a un invidente sen a ferramenta que supón a linguaxe Braille, non é certo?
A experta explica que o futuro dos nenos afectados de dislexia é bo se o diagnóstico fíxose a idade temperá e elaborouse un bo programa de reeducación, no que destaque a importancia de traballar conxuntamente co colexio. A coordinación familia-colexio-terapeuta é prognóstico de éxito na maioría dos casos. Poden chegar a cursar estudos universitarios e ter unha proxección profesional satisfactoria. A dislexia seguirá aí, pero non ten porqué constituír un problema.
Ademais, sofren outros trastornos de tipo emocional que non se deben esquecer: baixa autoestima, inseguridade, agresividade, falta de motivación, problemas familiares, de relación… Pero cun diagnóstico temperán e unha boa reeducación un neno disléxico pode facer unha carreira universitaria e chegar a presidente da NASA.
Existen escolas especiais para nenos disléxicos. Pero, «aínda que se trata dunha iniciativa respectable e loable, tendo en conta que os nenos con dislexia representan entre o 10% e o 15% da poboación escolar, a integración é importantísima», opina Cristina Muñoz. Só necesitan medios adecuados durante a aprendizaxe. Cando se lles fai unha proba neuropsicolóxica obsérvase que o seu coeficiente intelectual está na media e, mesmo, moi por encima. Só hai que darlles os medios «para que poidan desenvolver o seu marabilloso potencial», destaca a experta.
