A hipertensión pode provocar importantes danos no cerebro. Ter as cifras de presión arterial elevadas de forma persistente favorece, por distintos mecanismos, tanto un ictus como unha demencia vascular. Os tratamentos antihipertensivos desenvolvidos nos últimos anos permitiron controlar mellor a hipertensión, diminuír este risco e igualalo ao da poboación xeral. No entanto, aínda é unha causa moi importante de accidente cerebrovascular e deterioración cognitiva. A relación entre hipertensión e cerebro apenas se estudou, a diferenza do impacto da presión no corazón e o ril, que é ben coñecida. Para profundar neste campo, constituíuse o Grupo de Estudo de Hipertensión e Cerebro (GEHC), da Sociedade Española de Hipertensión e a liga Española para a Loita contra a Hipertensión Arterial (SEH-LELHA). Así o explica nesta entrevista Cristina Sierra, coordinadora do GEHC e especialista senior do Servizo de Medicamento Interno e da Unidade de Hipertensión e Risco Cardiovascular do Hospital Clínic, de Barcelona
O aspecto máis importante é que o ictus é a terceira causa de morte no home e a primeira na muller. En global, entre ambos os xéneros, é a segunda causa de falecemento, razón suficiente pola que se pode considerar ao ictus una das maiores ameazas para a vida. Ademais, é unha das principais causas de morbimortalidad. Isto quere dicir que é a primeira causa de perda de funcionalidade e de deterioración. A hipertensión tamén é a segunda causa de demencia vascular, despois da enfermidade de Alzheimer.
Estímase que entre un 25% e un 30% da poboación española adulta é hipertensa. Esta porcentaxe aumenta de maneira drástica a partir dos 60 anos, de forma que a prevalencia da hipertensión en anciáns oscila entre o 65% e o 70%. É unha proporción altísima.
“Entre un 25% e un 30% da poboación española adulta é hipertensa”A idade é o factor de risco máis importante de enfermidade cerebrovascular, pero é inalterable. Agora ben, hai outros factores de risco modificables e un deles é a hipertensión: demostrouse que é o máis relacionado co desenvolvemento dun ictus ou unha enfermidade cardiovascular. A maioría de persoas que ingresan por un ictus son hipertensas.
A hipertensión é un factor de risco que pode provocar o envellecemento prematuro dos vasos sanguíneos e dispolos á enfermidade. A hipertensión dana o cerebro por tres mecanismos distintos. Un deles é que as cifras altas de presión poden afectar aos pequenos vasos cerebrais, causar máis arterioesclerosis e provocar un trombo que produza un ictus de tipo isquémico. Outro motivo é que a elevación mantida da presión arterial nos vasos sanguíneos envellécelles e, como consecuencia, rompen, sangran e provocan unha hemorraxia cerebral. O terceiro mecanismo é a propia hipertensión, un factor de risco para o desenvolvemento de fibrilación auricular, unha arritmia moi frecuente. A fibrilación auricular é culpable de moitas embolias cerebrais, xa que provoca que se desprenda un trombo (ou émbolo) do fondo do corazón e vaia ao cerebro.
“A maioría das persoas que ingresan por un ictus son hipertensas”Si. Cando está ben controlada, o risco de sufrir un ictus é o mesmo que o dunha persoa normotensa, que mantén uns valores normais de presión sanguínea. Os tratamentos antihipertensivos conseguiron un mellor control da presión arterial e, como consecuencia, a incidencia do número de casos de ictus diminuíu. Aínda así, os casos aínda son moitos, o que explica que esta sexa a terceira causa de mortalidade en homes e a primeira en mulleres.
Sen dúbida, é maior en pacientes que, ademais de hipertensión, teñen outros factores asociados, sobre todo se padecen diabetes, tabaquismo e colesterol elevado.
As persoas coa presión arterial elevada, e non controlada, durante un longo período de tempo poden padecer unha deterioración cognitiva ao cabo dos anos. Os mecanismos polos que ocorre aínda están por demostrar, pero hai persoas que teñen a presión arterial elevada e, sen sufrir un ictus, sofren alteracións nos pequenos vasos sanguíneos. Isto cáusalles dano cerebral crónico e, a longo prazo, deterioración cognitiva.
“Cando a hipertensión está controlada, o risco de ictus equipárase ao do resto da poboación”A enfermidade de Alzheimer é a primeira causa de demencia , mentres que a segunda é a demencia vascular, o ictus ou as enfermidades cerebrovasculares, que están relacionadas cos vasos cerebrais arterioescleróticos. De feito, algunhas teorías apuntan que hai factores de risco cardiovascular, sobre todo cando a presión arterial está implicada, no desenvolvemento do Alzheimer.
As dúas consecuencias principais son as citadas: ictus e demencia.
Para profundar na relación entre hipertensión e cerebro. Explorar o cerebro para descubrir os mecanismos denominados etiopatogénicos (causantes) das lesións cerebrais asociadas é unha empresa difícil: son mecanismos pouco estudados aínda e a exploración cerebral está limitada. Son probas caras, agresivas e que non sempre están dispoñibles en todos os hospitais, unidades e centros de atención primaria. Un dos problemas aos cales nos enfrontamos é que a afectación precoz da enfermidade cerebrovascular é difícil de estudar. As probas que deben realizarse non están ben definidas nin nas guías americanas nin nas europeas. Non dispomos de suficientes evidencias no caso poboacional para afirmar con rotundidade quen debe realizarse unha resonancia magnética (RM) ou doppler transcraneal.
O Grupo de Estudo de Hipertensión e Cerebro (GEHC) non só constituíuse para “concienciar aos cidadáns, senón tamén aos propios compañeiros de profesión, achega do longo camiño que nos queda por percorrer para profundar no coñecemento do dano que provoca a hipertensión é este órgano. Debemos detectala canto antes para aplicar un tratamento e evitar que provoque un ictus”, declara Cristina Sierra, coordinadora deste grupo.
Con todo, aínda non se dispón das ferramentas adecuadas. Son necesarios máis estudos, protocolos de investigación e cursos de formación sobre este campo en todos os ámbitos sanitarios. De momento, “xa están deseñados algúns estudos epidemiolóxicos para coñecer con máis precisión a poboación que está afectada e os pacientes que tiveron ictus, así como para facer prevención secundaria dun segundo ictus, onde manter unhas cifras de presión arterial é fundamental. Da mesma maneira, é necesario detectar as lesións precoces do cerebro para aplicar o tratamento máis adecuado e minimizar as súas consecuencias”, comenta Sierra.
