Doce de cada cen españois padece hemicrania e o 30% destes afectados sofren tres ou máis crise ao mes. Ademais, o 75% de hemicrania afecta a adultos de entre 25 e 45 anos, a idade máis produtiva, polo que esta enfermidade causa cada ano máis absentismo laboral que doenzas tan comúns como a gripe. O dato pode parecer excesivo, pero non debe estrañar. Hai que ter en conta a prevalencia das cefaleas na poboación xeral, tan alta que é a causa de case o 30% do total das consultas realizadas en atención primaria. En 2005 afectou a preto de 4 millóns de españois, segundo sinala Jordi Matías-Guiu, presidente da Sociedade Española de Neurología, dos que entre un 4% e 5% sufriunas practicamente a diario.
Quen non sufriu algunha vez dor de cabeza? Os datos sinalan que todos, en maior ou menor medida, padecemos este desagradable malestar xa que segundo a Sociedade Española de Neurología, o 90% dos adultos padeceu cefalea algún día do ano anterior. Pero que é en realidade esta doenza? Que causas provócana? Que diferenzas hai entre unha dor de cabeza e outro? Cefalea, como refire Exuperio Díez Tejedor, xefe do Servizo de Neurología do Hospital Universitario A Paz, de Madrid, é un vocábulo que provén do grego e significa literalmente «dor de cabeza» (cefalos– cabeza; algos-dor) e engloba todas as dores que se orixinan no cranio ou a cara.
Con todo, non todas as dores son iguais e pode falarse de dous grandes grupos tendo en conta as causas que os provocan: cefaleas primarias e cefaleas secundarias. É entre as primeiras onde se atopan os dous tipos de dor de cabeza máis comúns: as cefaleas de tensión e a hemicrania. A cefalea de tensión é o tipo de dor de cabeza máis frecuente e padécea un 33% da poboación. É unha dor entre leve e moderado, xordo e opresivo, e a súa orixe está na tensión dos músculos do pescozo, os ombreiros ou a cabeza. Xeralmente, adoita estar provocada polo cansazo, un exceso de tensión ou unha postura incorrecta. Este tipo de dor pode ser episódico e durar desde 30 minutos a 7 días; ou tratarse dunha cefalea crónica, considerada así cando se presenta máis de 15 días ao mes ou 180 días ao ano.
A dor máis frecuente
A hemicrania é o outro tipo de cefalea que máis afecta os adultos, un trastorno cun alto compoñente hereditario. Padécea un 12% da poboación e na maioría de ocasións o principal síntoma é a aparición de dor nunha metade do cranio (de onde procede o seu nome, hemicrania). Ademais, é pulsátil, ten unha intensidade de moderada a severa, e é episódica. Xeralmente vai asociada a outros síntomas como vómitos, náuseas, palidez, fotofobia, hipersensibilidad aos ruídos e aos movementos?As crises adoitan durar entre catro e 72 horas e os seus efectos son tan demoledores que en España é a primeira causa de absentismo laboral, por diante da gripe.
As crises de hemicrania, a cefalea que máis afecta os adultos, adoitan durar entre catro e 72 horas sendo a primeira causa de absentismo laboral
Dentro das cefaleas primarias atópanse tamén a cefalea en acúmulos ou as do esforzo, a da actividade sexual…Ademais, existen cefaleas secundarias, que son aquelas que obedecen a un proceso orgánico (tumor, hematoma ou traumatismo, entre outros), ou a un proceso infeccioso como a meninxite. Nin unhas nin outras teñen, con todo, a mesma relevancia entre a poboación que a hemicrania ou a cefalea de tensión.
Máis nas mulleres
As cefaleas non entenden de sexo, aínda que tanto a tensional como a hemicrania atacan en maior medida ás mulleres, no caso desta última nunha proporción de tres mulleres por cada home. Entre o 5% e o 10% da hemicrania feminina garda unha estreita relación coa síndrome premenstrual, xa que esta cefalea vai moi unida ao ciclo hormonal da muller. As dores de cabeza adoitan presentarse nas mulleres varios días antes da chegada da regra, ou ben, durante o período menstrual. Hai mulleres que sofren as dores de cabeza na metade do ciclo e no momento da ovulación xa que o nivel de estrógenos fluctúa durante todo o ciclo menstrual, e as dores de cabeza están relacionados coa caída do nivel de estrógeno. Así, na maioría das mulleres, as hormonas actúan como un precipitante do trastorno, segundo sinala o neurólogo do Hospital Universitario A Paz.
A dor de cabeza tampouco discrimina por razón de idade e nos últimos anos observouse un aumento da prevalencia das cefaleas na infancia. Segundo recolle a Guía Oficial da Sociedade Española de Neurología, as dores de cabeza afectan case á metade dos nenos (padéceno entre un 38% e un 46% de menores). O diagnóstico nos nenos é moi complicado, xa que non é fácil identificar e valorar os síntomas porque ata unha idade próxima á puberdade os pequenos non saben describir con exactitude as características da dor de cabeza, polo que é necesario guiarse por factores orientativos.
Así, se un neno está moi pálido e sofre vómitos repetidos, pode padecer hemicrania. Ademais, moitos dos nenos que teñen tendencia a marearse, a partir da puberdade poden padecer hemicrania. Nos máis pequenos tamén aparece a cefalea de tensión esporádica en gran medida orixinadas polas súas interminables xornadas, nas que acoden a múltiples actividades extraescolares tras o colexio. A tensión que soportan os adultos e que, de maneira inconsciente, trasládase aos nenos, pode explicar tamén o aumento da cefalea entre os nenos.
As dores e molestias provocados por cefaleas de tensión e, especialmente, hemicrania son de tal calibre que en moitas ocasións provocan incapacidade para realizar tarefas cotiás. Ademais, as persoas que sofren crises de hemicrania, en moitas ocasións, só atopan alivio cando se illan e permanecen nunha habitación a soas e ás escuras. É posible terminar con esta dor dalgún modo? O tratamento terapéutico de primeira liña para as crises de hemicrania son os triptanes, que teñen unha gran eficacia e quitan a dor ata un 70%. Para os casos en que se producen máis de dous ou tres episodios ao mes é necesario utilizar tratamentos preventivos, como antiepilépticos, antidepresivos e betabloqueantes.
Pero, ademais, poden seguirse unha serie de pautas de comportamento para tratar de evitar ou empeorar os síntomas destas cefaleas, como tentar identificar o factor que provocan os episodios de hemicrania, para poder evitalos ou controlalos no posible. Ademais, é aconsellable evitar situacións que produzan tensións, durmir sempre o mesmo número de horas e de maneira regular, e comer sempre á mesma hora e en cantidades similares. Tamén é conveniente non acudir ou permanecer en lugares ruidosos e, no estudo ou traballo, permanecer nun lugar que teña boa ventilación, cunha temperatura agradable, sen ruídos e con boa iluminación, ademais de alternar períodos de traballo con pequenos períodos de relaxación.
En ocasións existen alimentos que poden ser responsables de que se desencadee unha cefalea, polo que controlar a dieta é tamén importante. Poden favorecer a dor de cabeza os alimentos con alto contido en tiramina, histamina, fenilalanina ou flavoniodes fenólicos, entre os que se atopan o chocolate (histamina, tiramina), os queixos fermentados (histamina, tiramina), os cítricos e plátanos, o marisco, as carnes vermellas e as procesadas que teñan nitrato sódico (fiambres, salchichas ou beicon), o viño tinto, a cervexa, a cafeína, os froitos secos como as noces e cacahuetes, e a maior parte de conservantes ou aromatizantes. Doutra banda, existen alimentos pobres en tiramina, que poden evitar a aparición de hemicrania, como o consumo de carnes e peixes frescos, de ovos, sopas, verduras, froitas, leite fresco, legumes e féculas.
