O verán é unha época que convida o baño e aos mergullos nas piscinas ao aire libre, pero o outono tamén anima a moitas persoas a apuntarse a un curso de natación en piscinas cubertas. A natación, o aquagym e outras modalidades de exercicio físico na auga son actividades lúdicas e deportivas moi saudables e recomendadas polos profesionais do medicamento. Con todo, para que poidan levar a cabo con seguridade e sen contraer infeccións, a limpeza da auga é crucial e, neste proceso, as sustancias que se utilizan xeran uns subproductos que poderían afectar á saúde. É imprescindible que as persoas nadadoras poñan en práctica certas medidas para diminuír o impacto de sustancias no organismo.
Imagen: Jim Bahn
Os desinfectantes que se utilizan de maneira habitual nas piscinas, como o cloro ou o bromo, xeran uns subproductos (DBP) que, a curto prazo, poden causar cambios tóxicos nos xenes (genotóxicos) dos nadadores. Os DBP son o resultado das reaccións que se orixinan cando entran en contacto os desinfectantes para limpar a auga coa materia orgánica. “Son compostos moi reactivos ante as bacterias e sustancias de diversa orixe que se atopan nas piscinas, como a suor, os ouriños, as células da pel, os cosméticos ou o propio cabelo”, explica Cristina Villanueva, do Centro de Investigación en Epidemiología Ambiental (CREAL), de Barcelona. Esta institución coordinou, xunto co Instituto Municipal de Investigación Médica (IMIM), un estudo pioneiro sobre os efectos destes DBP na saúde dos nadadores.
No traballo, que publicou a revista “Environmental Health Perspectives”, tamén participaron investigadores do Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC), o Hospital Clínic de Barcelona, a Universidade Autónoma de Barcelona (UAB) e científicos de EE.UU., Alemaña e Holanda.
DBP en piscinas cubertas
Hai que reforzar as medidas de hixiene habituais, como utilizar o gorro de baño, non ouriñar na piscina e ducharse antes de zambullirse
A investigación analizou a un total de 49 adultos sans que estiveron expostos aos DBP de piscinas cubertas tratadas con cloro, tras nadar durante 40 minutos, un tempo de exposición considerado curto pero no que foi posible apreciar cambios genotóxicos (danos no ADN), ademais de efectos respiratorios por contacto dérmico ou por vía inhalada. “É a primeira vez que se observan estes efectos no ADN, mentres que os respiratorios xa estaban descritos”, precisa Villanueva. Distintos estudos xa demostraran que os nenos que frecuentan piscinas desinfectadas con moito cloro teñen máis risco de sufrir asma.
Estes compostos son volátiles. Están presentes tanto dentro como fose da auga e esta característica implica que nas instalacións cubertas xérese unha atmosfera con gran concentración destes subproductos, mentres que nas descubertas non sucede. Na investigación, a presenza de DBP nos nadadores estudados constatouse ao analizar o aire exhalado despois de nadar e comprobouse que tiñan certos biomarcadores (parámetros biolóxicos), tanto no sangue como nos ouriños, que indicaban que se ocasionou un dano no seu ADN.
Villanueva insiste en que, a pesar destes achados, “nadar é seguro, os beneficios da natación superan aos riscos e non hai que deixar de practicala porque é unha actividade física saudable”. No entanto, os nadadores poden diminuír a cantidade de materia orgánica na auga se seguen certas medidas de hixiene xa establecidas.
Medidas de hixiene
Estas medidas que se deben cumprir de forma máis estrita son: utilizar o gorro de baño, non ouriñar na piscina e ducharse antes de zambullirse. Todo iso á marxe dun adecuado mantemento das instalacións acuáticas. O obxecto de todas estas normas é reducir ao máximo a presenza de partículas orgánicas nas piscinas, que poden reaccionar cos desinfectantes e producir os DBP.
Na actualidade, coñécense máis os subproductos da cloración (do cloro) que os da bromación (do bromo). Outros produtos químicos non se estudaron tanto e, por agora, non pode afirmarse que os subproductos dun ou outro desinfectante sexan máis nocivos nin que un desinfectante sexa máis seguro. Á luz dos estudos realizados, non se pode aconsellar o uso dun deles en detrimento de outro.
Os investigadores do estudo sobre a exposición dos DBP do cloro en piscinas cubertas móstranse cautelosos ao expor os efectos nocivos dos produtos químicos na saúde. Conclúen que outro grupo de investigación debería replicar o mesmo tipo de estudo noutra poboación para comprobar se os efectos son os mesmos. Ademais, o seu impacto analizouse a curto prazo (tras só 40 minutos de exposición), polo que se deberán realizar estudos de exposición a máis longo prazo, expón Cristina Villanueva.
En canto á mostra de nadadores estudada, non foi posible deducir que un determinado tipo de persoas sexan máis susceptibles aos cambios genotóxicos e afectación respiratoria descritos pero, quizá, futuros estudos poderían axudar a pescudar se a variabilidade xenética de determinados individuos fainos máis vulnerables para os efectos dos DBP.
No entanto, a pesar dos interrogantes que aínda pesan sobre o seu efecto na saúde, algúns estudos epidemiolóxicos previos xa acharan unha asociación entre a exposición aos subproductos da desinfectantes da auga potable e o cancro de vejiga. Agora, neste estudo realizado nas piscinas cubertas, aos nadadores expostos aos DBP atopóuselles un biomarcador en sangue predictor do risco de cancro en suxeitos sans.
Aínda non se poden extraer conclusións e os investigadores coinciden na necesidade de profundar aínda máis nesta liña. As incógnitas sobre o papel nocivo dos DBP seguen aí e saber ata que punto o son é de sumo interese para os cidadáns no futuro.
