A tensión por un exame, a regra, excesos festivos, un cambio radical no clima… Moitos son os factores desencadenamentos da enfermidade neurológica máis prevalente en España: a hemicrania. Máis de cinco millóns de españois sofren este tipo de dor de cabeza que supón a primeira causa de discapacidade en menores de 50 anos. Con todo, segundo a Sociedade Española de Neurología (SEN), ata un 25 % dos que a padecen xamais o consultou sobre iso cun médico. A coñecida tamén como jaqueca está infradiagnosticada e, por tanto, insuficientemente tratada, coa perigosa automedicación con analxésicos sen receita como efecto máis palpable. Por iso, nas seguintes liñas explicamos como recoñecer se a túa dor de cabeza pode ser unha hemicrania e expomos algunhas rutinas para mitigala. Ademais, contámosche unha iniciativa pioneira en España en canto a investigación para previla.
A hemicrania afecta a un 12-13 % da poboación, é dicir, a cinco millóns de españois. Deles, o 80 % son mulleres e, polo xeral, teñen entre 20 e 40 anos. Segundo cifras da SEN, preto de 1,5 millóns sofren hemicrania crónica e, aproximadamente, ao ano, un 3 % dos pacientes con hemicrania episódica pasan a ter unha hemicrania crónica. Pero como saber se unha dor de cabeza éo?
Que é a hemicrania
A hemicrania é unha cefalea primaria, é dicir, que é o único ou principal síntoma da enfermidade. Preséntase con ataques cuxos episodios de dor, sen o tratamento adecuado, duran entre 4 e 72 horas e impiden desenvolver as actividades diarias. A dor, de carácter pulsátil (como un latexado), é de intensidade moderada ou severa, localízase habitualmente nun único lado da cabeza e pode ir asociado a náuseas, vómitos, hipersensibilidad á luz (fotofobia), ao ruído (fonofobia) e ao movemento e alteración da cognición.
Imaxe: Alexis
Como explican desde a SEN, as formas máis clásicas de hemicrania son:
- segundo os seus síntomas: hemicrania sen aura ou con aura (síntomas transitorios xeralmente visuais, pero que tamén poden ser sensitivos ou manifestarse con alteracións na expresión e comprensión da linguaxe).
- segundo a frecuencia na que se padeza dor de cabeza: hemicrania episódica ou hemicrania crónica (cando os pacientes teñen cefalea máis de 15 días ao mes).
Durante o ataque de hemicrania prodúcese unha inflamación das meninges non infecciosa como consecuencia da liberación de sustancias inflamatorias do nervio trigémino (o nervio que transmite a sensibilidade da cabeza). De aí a dor, que pode empeorar ou aumentar cando movemos a cabeza e que se pode presentar desde unha vez ao ano ata varias veces á semana. Ante esta dor intensa e un cerebro que non responde como debería, o paciente tense que quedar en casa, coa luz apagada e sen ruído.
E isto ten as súas consecuencias, como lembra a neuróloga Patricia Pozo-Rosich, responsable da Unidade de Cefalea do Hospital Universitario Vall d’Hebron en Barcelona: “A hemicrania é a segunda enfermidade neurológica máis incapacitante polos anos perdidos, o sufrimento e a falta de produtividade que xera. Por exemplo, a unha persoa que sofre un ataque de hemicrania semanal en 40 anos quítalle 5,4 anos de vida; e se o ten 15 días ao mes, a suma sobe ata os 20 anos”.
Como saber se teño hemicrania? Na web Midolordecabeza.org, fundada e impulsada pola doutora Pozo-Rosich e avalada pola SEN e a Fundación do Cerebro, hai un sinxelo test co que poder facer un autodiagnóstico da dor de cabeza. Pero, como advirten os seus responsables, “o tratamento adecuado require dun diagnóstico e unha medicación personalizados por parte dun médico especialista”.
Diagnóstico, tratamento e prevención
O diagnóstico precoz para poder levar un tratamento individualizado, en función das características de cada paciente, é indispensable. Nos ataques e as crises de hemicrania funcionan os analxésicos, os antiinflamatorios e os triptanes. E entre os preventivos, os máis comúns son os antidepresivos, a toxina botulínica de tipo A, os minerais, as vitaminas, os medicamentos para a presión arterial e os anticonvulsivos. Precisamente, desde novembro, os hospitais españois poden administrar dous novos fármacos que bloquean a hemicrania (erenumab e galcanezumab), pero só estarán cubertos pola sanidade pública para pacientes con máis de oito ataques ao mes e que probasen sen éxito polo menos tres tratamentos preventivos convencionais.
Imaxe: StockSnap
Pero este diagnóstico tan necesario hoxe en día resulta complicado. Segundo o informe ‘Impacto e situación da Hemicrania: Atlas 2018’, promovido pola Asociación Española de Hemicrania e Cefalea (Aemice), o 75 % das persoas con hemicrania tarda máis de dous anos en ser diagnosticadas; en concreto, o atraso é de 6,4 anos de media para as episódicas e de 7,3 nos casos das crónicas. De feito, segundo datos da SEN, un 25 % dos pacientes que sofren hemicrania nunca consultou pola súa doenza co médico e un 50 % abandona o seguimento tras as primeiras consultas. Isto leva que esta enfermidade estea infratratada e que máis do 50 % dos pacientes se automediquen con analxésicos sen receita, o que pode cronificarla.
Aos factores de risco principais (hereditarios, uso frecuente de analxésicos, ser muller, malos hábitos hixiénico-dietéticos e desenvolver ansiedade ou depresión), únense factores desencadenamentos diversos (alimentación, tensión, condicións ambientais…), como comentamos neste artigo sobre a dor de cabeza. Algúns son controlables e outro non. Que facer entón? Pór da nosa parte para limitar os efectos dos controlables nos ataques. Para iso, hai que atender a este cinco desencadenamentos:
- Tensión. Recoñecer e xestionar os focos de tensións e ansiedade. Practicar actividade física e exercicios de autorrelajación contribuirán a iso.
- Horarios. Establecer unha rutina diaria, mesmo para fins de semana e festivos e durmir as horas de soño xustas.
- Alimentación. Para que un alimento poida considerarse como factor desencadenamento, debe precipitar o ataque en menos de tres horas desde a súa inxesta. Iso si, excesos de café e alcol non son nada positivos.
- Actividade física. Practicada de maneira frecuente e moderada axuda a manter baixo control os ataques de hemicrania. Non descoidar a hidratación.
- Fármacos. Non caer na automedicación. Un abuso de analxésicos para aliviar a dor de cabeza pode empeoralo e determinados medicamentos poden ter como efecto secundario unha cefalea.
Imaxe: MabelAmber
Novo espazo de investigación: Migraine Adaptive Brain Center
Para entender moito mellor como funciona o cerebro das persoas con hemicrania, en outubro púxose en marcha, grazas a unha doazón da Fundación A Caixa, un novo espazo de tratamento e investigación no Hospital Universitario Valld’Hebron. Chámase Migraine Adaptive Brain Center. “O cerebro é un órgano dificilmente accesible que necesitamos abordalo a través do estudo da xenética, a neuroimagen, a bioquímica e a neurofisiología. E con este novo centro podemos tamén estudalo desde a parte funcional (neurofisiología), é dicir, ver como o cerebro reacciona ante distintos estímulos. Utilizamos a hemicrania para entender as funcións adaptativas do cerebro”, explica o seu responsable, a doutora Pozo-Rosich.
Porque neste centro non só estudarase por que o cerebro con hemicrania reacciona de forma esaxerada a certos estímulos, como a luz, o ruído ou o clima, e así poder avanzar na comprensión do seu funcionamento e atopar novos tratamentos para mellorar a vida das persoas afectadas por esta enfermidade. Tamén se investigará para entender como este órgano nos permite adaptarnos á contorna.
E é que mentres o cerebro dunha persoa sen hemicrania adáptase aos cambios bruscos como unha luz intensa ou un ruído repetitivo, o migrañoso ten máis dificultades, está sempre en alerta e esas alteracións poden desencadear un ataque. “Entender como o cerebro dunha persoa con hemicrania sincronízase (ou hipersincroniza) coa contorna pode ter tamén derivacións prácticas para mellorar a calidade de vida do resto das persoas. Por exemplo, para promover nos lugares de traballo condiciones de iluminación e ruído saudables para o cerebro de todos os traballadores”, explican desde o Migraine Adaptive Brain Center. “O corazón dá anos de vida, pero o cerebro dá calidade de vida. Estamos no momento de ver as estratexias que o consigan”, manifesta a tamén xefa do Grupo de Cefalea e Dor Neurológico do VHIR (Vall d’Hebron Institut de Recerca).
Para iso, os pacientes teñen un papel esencial nestas instalacións, onde tamén se conta cunha parte asistencial, de consulta e de educación sobre os aspectos que teñen que ter en conta para entender a súa enfermidade por mor dos datos que eles mesmos proporcionen nos dispositivos tecnolóxicos do centro. Poderán participar nos seus proxectos de investigación, focalizados en coñecer como se desencadean os ataques de hemicrania e así poder ser capaces de dar estratexias aos pacientes para predicilos e para convivir con esta patoloxía mellorando ao máximo a súa calidade de vida. “Tamén veremos os cambios que experimentan os pacientes cos tratamentos novos que acaba de empezar a financiarse”, asegura a neuróloga.
Pero no Migraine Adaptive Brain Center tamén necesitan persoas que non teñan cefaleas e que queiran participar nos estudos. Poden dirixirse ao correo electrónico cefalea@vhir.org
