A Organización Mundial da Saúde (OMS) recomenda que os nosos adolescentes dediquen polo menos una hora diaria a practicar actividade física de intensidade moderada a intensa, no seu maior parte aeróbica, e considera que conviría que fixesen como poucas tres veces á semana actividades vigorosas que fortalezan músculos e ósos. Todo iso, co fin de mellorar as funcións cardiorrespiratorias e musculares e a saúde ósea e de reducir o risco de enfermidades non transmisibles, como a diabetes ou as enfermidades cardiovasculares. Con todo, o 76 % de mozos e mozas de entre 11 e 17 anos non cumpren con estes mínimos. No lado oposto están os mozos que realizan un exercicio físico compulsivo. Nas seguintes liñas explicamos en que consiste esta adicción, os sinais que poden alertarnos de estar á sufrir e que facer paira tratala e previla.
Practicar exercicio físico repórtanos beneficios físicos e psicolóxicos a calquera idade. No caso dos adolescentes, tal e como explica Víctor Arufe, director da Unidade de Investigación do Deporte Escolar, Educación Física e Psicomotricidade (UNIDEF) da Universidade da Coruña, é recomendable polo seguinte:
- Mellora a condición física e aumenta capacidades físicas, como a forza ou a resistencia.
- Fortalece as relacións sociais, o cumprimento de normas, achega valores, ética, etc.
- Contribúe a xerar sensación de benestar, calma e felicidade e mellorar a atención e o rendemento académico.
- Prevén e rehabilita de diversas patoloxías, en especial as asociadas ao sedentarismo, como o sobrepeso ou a obesidade. E mellora a capacidade cardiorrespiratoria e muscular, a saúde ósea e cardiometabólica.
- Inflúe de forma positiva en variables psicolóxicas como a autoestima, o autoconcepto ou a autoconfianza.
Con todo, tamén pode prexudicar á saúde física e mental. Así ocorre no caso de que a persoa, neste caso o mozo, faga exercicio físico de forma repetitiva e frecuente, sen ser capaz de controlalo ou reducilo, a pesar dos danos que lle provoca. Estariamos entón ante un exercicio físico compulsivo (excesivo, abusivo…) tamén coñecido como adicción ao exercicio físico ou dependencia do exercicio.
Que é o exercicio físico compulsivo?
David González-Cutre, profesor de Grao en Ciencias da Actividade Física e do Deporte da Universidade Miguel Hernández de Elxe, investigou sobre esta adicción que se describe como “un forte desexo de realizar actividade física, até tal punto que pode supor una falta de control expresada na forma de síntomas fisiológicos (tolerancia, abstinencia) ou síntomas psicolóxicos (ansiedade, depresión)”.
A adicción ao exercicio non está recoñecida oficialmente como un trastorno mental. Pero moitas investigacións xa apuntan a que en futuras edicións do ‘Manual Diagnóstico e Estatístico dos Trastornos Mentais’ (DSM), da Asociación Americana de Psiquiatría, podería estar definida como una adicción conductual, algo que xa sucede co xogo.
Imaxe: sahinsezerdincer
Segundo un traballo de González-Cutre e o seu colega Álvaro Sicilia, da Universidade de Almería, sobre a dependencia do exercicio físico en usuarios españois de centros de acondicionamento físico (fitness), o risco de caer nesta adicción é maior entre os mozos, as mulleres e os que practican actividades de musculación (no caso dos homes) e actividades aeróbicas e de queima de graxas (en mulleres). Outros estudos afirman que a prevalencia en estudantes universitarios de Ciencias do Deporte é máis elevada, si como nos ultramaratonianos. Persoas con autoestima baixa ou cun elevado narcisismo son factores de risco. Tamén o perfeccionismo constitúe outro adicional paira este comportamento adictivo.
Por que os adolescentes fan exercicio físico en exceso?
O que nun principio pode ser un hábito saudable, facer deporte, pódese converter nun problema na adolescencia. A presión por conseguir mellores resultados por parte do adestrador, compañeiros de equipo, pais e uno mesmo pode facer que o mozo caia nun exercicio físico compulsivo.
Pero paira o experto, sobre todo a estas idades, incide a estética, o culto ao corpo e a comparación social: “Coas redes sociais maniféstase máis o feito de aparentar, de ter un corpo bonito… A publicidade e as mensaxes paira o consumo de produtos van enfocados a iso. E non só paira mulleres, tamén paira homes; a eles incítanlles a querer incrementar o volume muscular”.
O exercicio físico compulsivo tamén está moi relacionado cos trastornos da conduta alimentaria (TCA). “As persoas que se obsesionan polo exercicio tamén o poden facer pola alimentación. Facer exercicio de forma compulsiva pode ser un trastorno en si mesmo, pero tamén un derivado dos TCA. Quen ten anorexia ou bulimia tamén pode utilizar o exercicio físico como medio paira perder peso”, sinala González-Cutre.
A finais de 2020, expertos da Unidade de Trastornos de Conduta Alimentaria (UTCA) de o Hospital Provincial de Castelló apuntaban que o exercicio físico compulsivo aparece como “denominador común” nos casos de trastornos de conduta alimentaria detectados durante a pandemia. “A maioría de casos parecen haberse desencadeado polo intento de introducir hábitos saudables durante o confinamento, ao iniciar o exercicio físico en casa ou pola influencia incisiva das redes sociais”, comentaban. E é que tamén no confinamento utilizouse o deporte paira combater a ansiedade e encher tempos mortos. “O exercicio físico servía paira marcar una rutina e manterche san. Pero cando excedes ese límite, xa non é saudable”, asegura González-Cutre.
Que síntomas alertan dunha adicción ao exercicio físico?
Os criterios que se consideran paira determinar que una persoa é adicta ao exercicio son similares aos establecidos paira a adicción a sustancias como as drogas. O experto resúmeos en catro:
- Abstinencia. “Provoca síndrome de abstinencia, como co consumo de drogas ou alcol: necesitas facer exercicio, porque cando non o fas, atópasche mal”, comenta. Ansiedade, irritabilidad ou problemas do soño son moi característicos.
- Tolerancia. Necesítase incrementar continuamente a cantidade de exercicio paira lograr o efecto desexado.
- Continuación. Séguese facendo exercicio, a pesar dos problemas reiterados que poidan aparecer.
- Tempo. Ocúpase moito tempo libre á realización de exercicio, polo que pode afectar a outros aspectos da vida, como estudos, familia ou parella.
E no caso dos adolescentes? Estes sinais tradúcense, por exemplo: en que non pode en ningún caso perder un adestramento, nunca está satisfeito cos seus logros físicos ou deixa aos seus amigos paira facer máis exercicio.
Consecuencias de facer exercicio físico compulsivo
Imaxe: pasja1000
O exercicio en exceso, por suposto, provoca dores e lesións, sobre todo propias da sobrecarga do corpo e da repetición de certos movementos ou pola falta de descanso. Tamén hai maior risco de sufrir enfermidades cardiovasculares. “Se te machucas demasiado e, a pesar de que poidas ter algún tipo de dor ou lesións provocadas polo exercicio, segues facendo, ao final o corpo sófreo”, sostén o especialista. A perda excesiva de peso que podería supor, no caso das mozas, tamén podería carrexar desamaños hormonais.
Pero tamén se dan alteracións importantes na conduta. A baixa autoestima ou a presión polo rendemento poden levar trastornos emocionais como a ansiedade ou a depresión. González-Cutre incide noutro aspecto: “Se a paixón polo exercicio, non é harmónica (equilibrada) senón obsesiva, poslle demasiada paixón e obsesiónasche con iso, aféctache a outros aspectos da túa vida”. O illamento social é o máis claro.
Diagnóstico e tratamento desta dependencia
Paira avaliar a adicción ao exercicio, existen diversos cuestionarios, por exemplo a Escala de Dependencia do Exercicio (EDS) ou o Inventario de Adicción ao Exercicio (EAI). Como expoñen neste traballo, estes cuestionarios en concreto non identifican cando un suxeito padece adicción, senón o risco de desenvolvela. O EDS, por exemplo, permite categorizar os suxeitos en tres grupos: en risco, sintomáticos non dependentes e asintomáticos non dependentes.
Pero, ademais, por suposto fai falta tamén que un psicólogo clínico mediante unha entrevista en profundidade, a súa experiencia e xuízo clínico recoñeza aos mozos e mozas que senten obrigados a facer exercicio até o punto ou máis aló de lesionarse.
O tratamento baséase en intervencións de tipo cognitivo-conductual psicolóxico que axuden ao mozo a cambiar a súa actitude sobre o exercicio e a aprender a alcanzar un equilibrio entre a práctica moderada de deporte e a súa vida social. Paira iso, é importante que recoñeza o seu problema e as consecuencias negativas que ten sobre a súa saúde e que se aborden as crenzas e comportamentos que levaron a esa dependencia, así como a súa situación emocional e as posibles alteracións na autoestima. Tatar outras afeccións, como trastornos alimentarios, depresivos ou obsesivos (TOC), tamén deben incluírse.
Como previr a adicción ao exercicio?
Paira o profesor de Ciencias da Actividade Física e do Deporte é primordial cambiar a mensaxe que se dá na sociedade sobre o exercicio. “Moitas veces dise que é bo paira perder peso, ter menos barriga ou cadeiras. E hai que tratar de loitar contra esa mensaxe que fai moito dano. Debemos enfocar o exercicio físico como bo paira a saúde”, manifesta.
Aos pais recoméndalles facer exercicio físico cos seus fillos e gozar diso. E os rapaces, non dar tanta importancia ao aspecto estético. “Nisto o grupo de iguais ten máis efecto. As mensaxes que se lanzan uns a outros tenden a fomentar as adiccións”, recoñece.
Practicar exercicio guiado por un licenciado en Ciencias da Actividade Física e do Deporte é outro dos seus consellos. “Este profesional estudou que cargas son as mellores paira soportar e como podemos facer una progresión de adestramento guiada e lóxica. A probabilidade de ter una adicción é menor”, comenta o especialista sobre esta figura que ve necesaria non só en ximnasios e salas de musculación, senón tamén en parques biosaludables, de workout ou calistenia ao aire libre.
