Os erros na dispensación de fármacos no ámbito hospitalario foron recoñecidos como un problema de gran importancia para a saúde pública, segundo recolle un informe do Consello de Europa. De acordo co informe, deben establecerse prácticas efectivas de seguridade en todos os países da Unión. No Congreso Nacional da Sociedade Española de Farmacia Hospitalaria, celebrado recentemente en Málaga, os científicos mostráronse unánimes ao afirmar que o modo idóneo para mellorar a seguridade da asistencia aos pacientes hospitalarios é aumentar a calidade de todos os procesos: dispensación, administración e seguimento dos tratamentos farmacolóxicos.
Non son a incompetencia ou a desidia. A causa dos erros de medicación que se producen nos centros hospitalarios é a existencia de fallos no sistema sanitario, como aseguran os expertos. En España, segundo indica Manuel Alós, presidente da Sociedade Española de Farmacia Hospitalaria, os erros de medicación motivan entre un 4,7% e un 5,3% dos ingresos hospitalarios, cun custo medio por estancia próximo a 3.000 euros, e que poden causar acontecementos adversos no 1,4% dos pacientes. Ademais, existe unha taxa de erros de medicación en pacientes hospitalizados do 12,8% (erros de transcrición, dispensación e administración), e de entre o 3,5% e o 7,9% debido a erros de administración.
En EEUU, un informe do Instituto de Medicamento sinala que os fallos de medicación é o erro asistencial máis prevalerte e ocasionan máis de 7.000 mortes anuais, superando ás causadas polos accidentes de traballo. O mellor modo de evitar o risco de cometer estes erros? Manuel Alós está convencido de que a clave está en aumentar a calidade da asistencia prestada e a seguridade en todo o proceso farmacolóxico, desde que se adquire ou elabora un composto ata que este chega a un paciente, ademais do seguimento do efecto que sobre o enfermo ten a medicación prescrita.
Calidade asistencial
Porque a Farmacia de hospital evolucionou, xorde a Atención Farmacéutica, un modelo de actuación profesional que se basea en garantir a calidade, seguridade e eficiencia dos tratamentos farmacolóxicos. E neste proceso é fundamental contar coa actuación de todos os profesionais, «un labor de equipo, de xeito conxunto, con médicos e enfermeiras», asegura Alós. Tamén coa axuda dos avances tecnolóxicos como historias clínicas informatizadas, prescrición electrónica ou dispensadores automatizados.
Para aumentar a calidade na asistencia ao paciente a Farmacia hospitalaria está cada vez máis especializada. «Unha superespecialización de feito, aínda que aínda non de dereito», segundo sinala o presidente da Sociedade Española de Farmacia Hospitalaria. Porque aínda que se contempla na lei, esta aínda non se desenvolveu, co que a realidade vai por diante do recoñecemento legal. Áreas como Oncoloxía, Nutrición ou Enfermidades Infecciosas, requiren continuamente da colaboración e presenza de farmacéuticos, que de feito participan en tarefas tales como a selección dos medicamentos adecuados. Que outras funcións realiza un farmacéutico de hospital?
As funcións
Os farmacéuticos son responsables de custodiar e dispensar os produtos que se atopan en fase de investigación clínica
O servizo de Farmacia de hospital, que debe estar sempre baixo a supervisión dun farmacéutico especialista en Farmacia Hospitalaria, é responsable de moitas e diversas actuacións. Obviamente, é responsabilidade súa a adquisición de medicamentos e produtos sanitarios precisos para o hospital, así como de asegurar a calidade, a súa correcta conservación, a súa custodia e dispensación. Ademais, deben prestar especial atención aos fármacos que se utilizan en tratamentos extra hospitalarios, que adoitan requirir unha particular vixilancia, supervisión e control.
Os galenos que desenvolven o seu traballo no hospital deben, ademais, elaborar e dispensar fórmulas maxistrais e preparados, e establecer un sistema racional de distribución de medicamentos que garanta a seguridade, rapidez e control do proceso, así como tomar as medidas para garantir a súa correcta administración. Tamén é a súa responsabilidade custodiar e dispensar os produtos que se atopan en fase de investigación clínica, velar polo cumprimento da lexislación sobre sustancias estupefacientes e psicotrópicas e o resto de medicamentos que necesiten un especial control.
O labor investigador e de formación é tamén de considerable importancia, e os farmacéuticos deben formar parte das comisións hospitalarias en que poidan ser útiles os seus coñecementos. É a súa obrigación crear un servizo de información de medicamentos para todo o persoal do hospital e levar a cabo actividades educativas sobre cuestións da súa competencia dirixidas ao persoal sanitario do hospital e aos pacientes. O servizo de Farmacia Hospitalaria ten tamén que efectuar traballos de investigación propios ou en colaboración con outras unidades ou servizos e participar nos ensaios clínicos con medicamentos e produtos sanitarios.
Ata non hai moito tempo, os responsables de Farmacia hospitalaria dedicábanse exclusivamente a atender aos pacientes ingresados, pero cada vez existen máis casos de pacientes non hospitalizados que acoden aos seus servizos. Trátase de casos nos que para lograr que un tratamento se realice de maneira correcta, requírese unha información moi detallada; noutros casos, trátase de fármacos que necesitan unha especial vixilancia e un seguimento moi estreito para poder controlar a súa eficacia e evitar toxicidades. Nestes casos os pacientes acoden á farmacia do hospital xa que no medio hospitalario tamén se atopa o equipo de médicos adecuado para levar o control do tratamento da maneira máis segura e eficaz.
A Farmacia Hospitalaria é unha especialidade que ten como obxectivo o uso racional dos medicamentos dentro dun hospital, así como dar soporte a todas as tarefas asistenciais do mesmo mediante as funcións de adquisición, preparación, control analítico e dispensación de medicamentos a todos os servizos. En España empezou a funcionar cando en 1974 creouse unha lexislación específica que establece que en todos os centros hospitalarios debe existir un servizo de farmacia cun farmacéutico á fronte.
Os impulsores foron Juan M. Reol Tejada e Manuel Ruiz-Jarabo, que viron a importancia de mellorar o uso racional do medicamento e a situación dos farmacéuticos no hospital, ao mesmo nivel que o médico. Ata entón este labor realizábana monxas, que xestionaban os almacéns de medicamentos que existían nos centros hospitalarios.
España é un dos países onde esta especialidade está máis desenvolvida e serve de referencia e modelo a outros países europeos. Pero as actuais atribucións dos farmacéuticos hospitalarios proceden de EEUU, xa que foron eles quen desenvolveron a especialidade a nivel mundial, dando á Farmacia un enfoque clínico dirixido ao paciente. Así mesmo, son pioneiros en dispor de farmacéuticos hospitalarios especializados en campos como a nutrición, enfermidades infecciosas ou oncoloxía.
