A gripe española está considerada como unha das pandemias máis terribles e letais da historia: acabou coa vida do 5 % da poboación mundial. Pasaron 100 anos, pero os expertos nesta enfermidade ven certas similitudes entre a gripe de 1918 e a COVID-19 á que agora nos enfrontamos. Un deles é Anton Erkoreka, especialista en grandes “pragas” e director do Museo Vasco de Historia do Medicamento. Nas seguintes liñas analiza as máis importantes.
A gripe española e a COVID-19: similitudes
En 1918 contaxiáronse co H1N1 cen millóns de persoas no planeta. O virus da chamada gripe española acabou coa vida do 5 % da poboación mundial. No comportamento da epidemia, Anton Erkoreka, médico e etnógrafo, experto na gripe española de 1918, atopa paralelismos coa da COVID-19: “A velocidade coa que se estendeu e a virulencia coa que se cebou nun grupo de poboación é moi similar; en 1918 as vítimas foron mozos adultos e agora foron persoas maiores”.
A gripe española denominouse así porque España foi o primeiro país en informar da enfermidade á Ou?cina Internacional de Hixiene de Xenebra (a OMS da época), pero a súa orixe crese que estivo en Estados Unidos. Os soldados que combatían no I Guerra Mundial foron os primeiros en pasar a infección.
Na súa primeira fase, a gripe centrouse en Madrid (cidade), onde ocasionou a morte de case dúas persoas por cada 1.000 habitantes. No outono o virus mutou e esa onda epidémica ocasionou 40 millóns de mortes en todo o mundo. “O virus apareceu de forma simultánea na India, Boston e na fronteira hispano-francesa, un dos grandes misterios para os que non temos resposta”, puntualiza o tamén director do Museo Vasco de Historia do Medicamento.
En España, a letalidade disparouse en provincias que na fase anterior non habían resultado afectadas. En Burgos, Palencia ou Zamora morreron entre o 15 % e o 20 % dos enfermos. E en Madrid? “O virus de primavera xa tiña as características inmunológicas do de outono e iso fixo que na capital a mortalidade fose moito menor, alcanzou ao 3,5 % dos enfermos”, explica Erkoreka.
No caso de que a calor non acabe coa COVID-19 e reapareza de novo a tempada que vén, podería repetirse a situación de Madrid na segunda onda da gripe de 1918: boa parte da poboación xa estaría inmunizada fronte ao virus.
O confinamento, o mellor freo ao virus
Imaxe: Getty Images
Tanto na gripe de 1918 como agora, a estratexia máis eficaz para evitar a propagación do virus foi confinar á poboación. Ante a aparición da COVID-19, a OMS recomendou facelo en China o 7 de xaneiro, e a aplicación drástica da medida limitou os efectos da infección. En 1918 o illamento fixo que a mortalidade da gripe en San Luís (EE.UU.) fose de 0,55 casos por cada 1.000 habitantes, mentres que en Filadelfia, que non adoptou a medida, a taxa disparouse a 2,5 falecidos por 1.000 habitantes.
Por contra, as aglomeracións de persoas demostraron ser o ámbito ideal para a difusión dunha infección. En 1918 o maior número de mortes concentrouse en Madrid entre o 20 de maio e o 20 de xuño, xusto despois das festas de San Isidro, que reuniron a miles de persoas.
As corentenas, lembra Anton Erkoreka, “xa se aplicaban no século XIV no Mediterráneo e o Adriático coas tripulacións dos barcos nos que houbera enfermos; ao chegar a porto obrigábaselles a permanecer na nave 40 días antes de pisar terra, para evitar os contagios”.
