A obesidade infantil é un problema de saúde cada vez máis importante. Previla é crucial entre os 6 e 8 anos, posto que nesta franxa de idade as células graxas do organismo multiplícanse e, despois, xa non se eliminan. A Asociación para a Calidade de Vida e a Promoción da Saúde, que preside Helena Sánchez, impulsou o programa “Come Ben e Vive Mellor”, dirixido a escolares de pouca idade e aos seus pais, co fin de inculcarlles os principios dunha alimentación sa e hábitos saudables.
A asociación está formada por un grupo de profesionais sanitarios de atención primaria que traballamos no Servizo Público de Saúde, en Valencia. Levamos a cabo programas e liñas de traballo que abarcan a promoción da saúde e hábitos saudables en diferentes ámbitos da poboación.
Desde que comezamos a funcionar hai dous anos, o programa que máis desenvolvemos é “Come Ben e Vive Mellor”, dirixido aos nenos. Atendemos en especial aos pequenos e adolescentes, pero tamén organizamos actividades para a muller (maternidade, climaterio), o manexo de patoloxías durante a infancia, actividades para pais e profesores, accións orientadas ao soporte familiar e social de enfermos crónicos, programas destinados a potenciar a autonomía de persoas en situación de dependencia e iniciativas para os seus coidadores, ademais de atención ao inmigrante.
Realízase durante o período lectivo, desde outubro ata maio, con escolares entre 8 e 10 anos. Os profesionais sanitarios da asociación (cinco médicos e unha enfermeira) impartimos talleres centrados nunha serie de conceptos sobre alimentación saudable mediante o coñecemento dos alimentos, a súa composición, a conveniencia de consumo e cantidade adecuada, así como a forma de preparación e hábitos. Tamén promovemos o exercicio físico e outros hábitos de vida saudables, como o rexeitamento ao consumo de tabaco.
A finalidade é conseguir que os hábitos alimentarios na etapa escolar constitúan unha garantía de alimentación correcta na idade adulta e, por tanto, un estado de saúde adecuado. Pretendemos que os nenos saiban elixir os alimentos que son saudables e eludir outros que non o son.
Este ano iniciamos talleres con nenos entre 6 e 8 anos. Desde pequenos, poden aprender estes conceptos se en casa, coa familia, ensínaselles a escoller os alimentos máis sans. Necesitamos máis tempo para avaliar a aceptación do proxecto nesta franxa de idade, pero observamos que os nenos son moi receptivos para aprender conceptos que descoñecen.
“Aos nenos non lles debemos prohibir as lambetadas, senón ensinarlles que deben realizar un consumo esporádico”Ante todo, son moi didácticos. De forma sinxela, ensinamos hábitos saudables. Sempre os imparten dous profesionais sanitarios (médico ou enfermeira) e trátanse temas de nutrición coa axuda de dúas mascotas: Flyp e Tip. O primeiro é un neno deportista que segue unha alimentación saudable e ensínalle a Tip, un gusanito máis groso, como comer ben. Con esta historia, promóvense hábitos saudables como camiñar, lavarse os dentes, practicar deporte ou andar en bicicleta. Ao final do curso, Flyp consegue que Tip, caracterizado sentado nunha mesa mentres come doce, adquira bos hábitos alimenticios.
Aos nenos non lles debemos prohibir as lambetadas, os bolos ou as hamburguesas precocinadas, senón ensinarlles que deben realizar un consumo esporádico destes. Ao non ser tallantes, admitirán que lles ensinemos os conceptos relativos aos hábitos saudables.
Analizamos por que nos temos que alimentar para estar sans, non caer enfermos e obter enerxía para as nosas actividades diarias. No segundo, sobre clasificación de nutrientes, mostrámoslles os distintos tipos de alimentos, para que serven e por que necesitamos uns máis que outros. No terceiro, a pirámide nutricional, xogamos con eles cun modelo xigante e alimentos de plástico de tamaño natural, cun aspecto bastante real, para que os poidan colocar e aprendan en que zona da pirámide atópanse: se no vértice ou na base.
Por este motivo, nos talleres seguintes exponse que son e por que temos que adquirir certos hábitos, como a actividade física, lavarse ben as mans e os dentes, manter unhas normas de seguridade viaria (levar o cinto abrochado ou utilizar sistemas de retención infantil adecuados). Tamén se achegan a outras comidas que descoñecen, como as hamburguesas dos “burguers” ou os restaurantes italianos. Xunto con Flyp e Tip, percorren todo o mundo cun mapa e mostrámoslles como é a alimentación noutros países onde se consomen alimentos sans como verduras, froitas, hortalizas e peixes que poden probar en moitos restaurantes.
“É difícil obter resultados positivos cun programa de educación que non teña en conta aos pais”É difícil obter resultados positivos cun programa de educación que non teña en conta aos pais. Se os proxenitores non se mostran participativos nin se traballa en casa, ao final todo queda no aire. Por iso, realizamos unha reunión previa ao comezo do programa do curso, onde lles explicamos quen somos, que facemos e en que van consistir os talleres, de maneira especial o último, dirixido a eles, moi didáctico e que expón os conceptos nutricionais básicos que se transmiten aos nenos, así como cal son a situación e os datos de mala alimentación e obesidade infantil a escala mundial.
A taxa de incidencia de obesidade infantil en Europa oscila entre o 15% e o 16%, e España é un dos países que se sitúa á cabeza en índice de obesidade infantil, a pesar da dieta mediterránea, baseada no consumo de verduras, hortalizas e aceite de oliva. A situación é preocupante e todos deberiamos concienciarnos de forma seria porque este problema de saúde pode traer consigo consecuencias máis graves como hipertensión arterial e hipercolesterolemia, relacionadas con enfermidades cardiovasculares, e diabetes, que logo son máis difíciles de tratar.
Se, entre os 6 e os 8 anos. Nesta franxa de idade multiplícase o número de adipocitos ou células graxas, que logo son moi difíciles de perder. Se un neno ten 10.000 adipocitos, outro coa mesma idade e exceso de peso pode alcanzar ata 20.000 adipocitos, que xa non vai perder. Mesmo se gaña peso debido a unha alimentación inadecuada, os adipositos faranse máis grandes, co cal aumentará o peso corporal.
A maior parte dos casos de obesidade entre adultos débense a unha mala alimentación na infancia e adolescencia, roldaríase o 90% ou 95%, sobre todo, cando falamos de obesidade mórbida. Hai patoloxías que tamén poden causar obesidade, pero nunha porcentaxe moita menor que as debidas a malos hábitos alimentarios. É habitual que un adolescente que gañe peso de súpeto por comer máis da conta, recupere o peso previo ao manter unha alimentación máis sa e practicar actividade física.
Así é. Empezamos o ano pasado como proxecto piloto e agora avaliamos os resultados, coa axuda de pais e profesores que percibiron o cambio de hábitos nos nenos: toman máis froita ao xantar e, en consecuencia, aliméntanse de forma máis sa; comen de forma máis variada e, mesmo, cando queren pastelería industrial, chucherías ou hamburguesas, pídeno e eles mesmos saben que deben facelo de maneira limitada e, ademais, utilizan termos como “alimentos menos sans”. Isto demostra que pon en práctica os consellos que lles demos.
Pesámoslles ao principio e ao final do taller e aínda estamos co reconto dos resultados, pero en xeral detectamos que algúns nenos con exceso de peso baixaron, aumentaron o tempo dedicado á actividade física e melloraron os seus hábitos de alimentación. Tamén os pais tentan preparar para os seus fillos merendas e xantares máis sans, como un bocadillo de xamón serrano, xamón de york ou pavo, en lugar de pastelería industrial.
Para evitar os excesos en Nadal, hai que limitar a inxesta de doces a días moi especiais. Tanto os adultos como os nenos deben seguir unha dieta sa e variada xa que “o organismo necesita 40 nutrientes distintos que non se achan en todos os alimentos e que son necesarios para realizar as súas funcións”, advirte Helena Sánchez.
Tras unha enchente, é un erro saltarse a cea para compensar, posto que o organismo necesita repor diversas sustancias fundamentais e, desta forma, “pódese conseguir o efecto contrario, que é levantarse a picotear”. Débese optar por unha cea lixeira e fácil de dixerir, con verduras e hortalizas. Os segundos pratos deben ter pouca graxa, como as carnes magras, de ave, sen pel e os peixes cociñados cunha técnica culinaria de escaso achegar calórico -ao forno, á prancha ou ao vapor-.
Os alimentos máis lixeiros favorecen unha boa dixestión, mentres que os rebozados, enharinados e fritos teñen un maior achegue calórico e implican dixestións máis pesadas. É aconsellable unha sobremesa de, polo menos, 20 minutos e, a continuación se se desexa, unha sesta que non supere os 25 minutos. Desaconséllase a actividade física xusto despois da comida, sobre todo se foi copiosa, xa que pode aumentar o ritmo cardíaco e a presión arterial. Si é recomendable camiñar uns 30 minutos, polo menos tres veces por semana.
