Poucas veces tense a oportunidade de entrevistar a quen deu nome a unha enfermidade. A síndrome de Lynch foi acuñado por este patólogo estadounidense como un cancro colorrectal hereditario non polipósico. Representa ata un 5 % de todos os casos de cancro colorrectal e, o pasado 27 de outubro, protagonizou un simposio en Barcelona que contou coa presenza do seu descubridor. Lynch foi ovacionado por especialistas oncólogos nacionais e estranxeiros ao peche dunha conferencia maxistral que titulou: 40 anos de investigación básica e clínica en torno á síndrome de Lynch
Eu estaba a traballar en 1961 como médico residente e pedíronme que visitase a un paciente alcohólico con delirium tremens. Pregunteille por que motivo bebía tanto, e contestoume «porque sei que pronto vou morrer de cancro». Engadiu que todos os membros da súa familia faleceran por cancro e que el ía ser o seguinte en caer. Preguntei que tipo de cancro era o que había decimado á súa familia, e respondeume que se trataba na maioría dos casos de cancro de colon. Inmediatamente solicitei unhas probas para buscar pólipos no colon deste paciente, pero non dei con ningún e, acto seguido, púxenme a investigar concienzudamente a toda a súa familia. Moitos anos antes, un médico de Michigan chamado Aldred Warthin xa apuntou o caso dunha familia cuxos membros tiñan unha predisposición especial a padecer cancros de colon. Tomei á familia do meu paciente alcohólico e outra familia máis cunha situación similar para publicar en 1966 unha historia natural dos cancros identificados e concretar a definición dunha síndrome canceroso caracterizado por unha mutación herdada nun xene que normalmente repara o ADN.
Existen polo menos cinco xenes implicados, chamados xenes reparadores de apareamiento. Se unha parte do ADN non se axusta correctamente, o cancro atopa a súa ocasión para irromper. Como a mutación do xene no cancro colorrectal hereditario atópase en todas as células do organismo, son varios os órganos que tamén poden desenvolver cancro: endometrio, estómago, intestino delgado, páncreas, ril, uréter ou ovario.
Sabemos que fumar provoca cancro, ademais doutras enfermidades; pero sabemos tamén que non fumar non é unha garantía inequívoca para non contraer a enfermidade. Co tempo descubrimos moitas cousas achega do condicionamento xenético familiar, ata o punto de poder intervir precozmente fronte a cancros de colon ou de mama. No entanto, aínda temos moito que aprender sobre outros posibles desencadenamentos que hoxe descoñecemos. O cancro é unha enfermidade natural propia do envellecemento, mediada por ADN, pero tamén interveñen máis cousas; algunhas se identificaron e outras quedan aínda por identificar.
Antes de sospeitar que un individuo pertenza a unha familia con síndrome de Lynch conviría repasar toda a historia familiar. A definición máis estrita dunha familia afectada vén contemplada polos Criterios de Ámsterdam, que inclúen tres familiares con cancro colorrectal (un familiar de primeiro grao con relación aos outros dous), morbilidad ao longo de dúas xeracións sucesivas, un cancro colorrectal que afecte a un familiar de menos de 50 anos e cancros de colon aloxados preferentemente no colon dereito.
Unha das características desta síndrome é que pode desembocar nun cancro de colon como tal, pero en 1981 o noso equipo observou que os enfermos de Lynch caracterizábanse pola presenza de múltiples adenomas sebáceos na pel, queratocantomas, carcinomas sebáceos e afectación en múltiples vísceras (non só o colon). Ao longo dos anos aprendemos a rebaixar a idade para probas colonoscópicas en individuos de risco. Se antes facíanse a partir dos 45, agora pasamos aos 25. Deste xeito, demostramos que se pode empezar a intervir antes e diminuír a mortalidade da síndrome ata nun 65%. Cando se detecta a enfermidade nun paciente de máis de 60 anos é practicamente inevitable que vaia a desenvolver un cancro de colon.
Está a traballarse niso. Expertos en xenética molecular e inmunohistoquímica calculan que nun grupo moi selecto de pacientes cabería esta posibilidade; con todo, a súa detección sería difícil e moi custosa. En Bethesda, Maryland, están a levarse a cabo ensaios dirixidos a modular as proteínas asociadas aos xenes defectuosos e, deste xeito, controlar as posibles mutacións.
Josep Baselga e Judith Balmaña, do Hospital Vall d’Hebrón de Barcelona, foron os organizadores do I Simposio sobre Cancro Hereditario celebrado na cidade Condal e ao que asistiron importantes líderes mundiais de opinión no campo da oftalmoloxía. Xunto aos especialistas mencionados, fixeron acto de presenza en Barcelona Alan Ashworth, Judy Garber ou Sagna Singay.
A coincidencia deste primeiro certame coa posta en funcionamento dunha unidade específica de cancro de mama e un servizo de asesoramento xenético no mesmo hospital non son ningunha casualidade. Balmaña significou a importancia dos avances experimentados ata a data no coñecemento de cancros como os de mama e colon e a posibilidade de reducir drasticamente a súa mortalidade por medio dunha identificación e unha prevención precoces. «Pasaron 40 anos desde que a síndrome de Lynch foi descrito por primeira vez, e agora temos a oportunidade de calibrar con gran precisión o risco de desenvolver cancro e non xa actuar no inicio desta enfermidade, senón antes de que ocorra».
