Ictus cerebral

Coñecido como derrame, trombosis ou embolia, o ictus cerebral (IC) constitúe a primeira causa de morte entre as mulleres e a segunda, tras o infarto cardíaco, entre os homes. A súa orixe está na falta de rega no cerebro (isquemia) ou na rotura dunha arteria (hemorraxia) e prodúcese sempre de maneira súbita, ao interromperse a chegada de osíxeno ao cerebro.

Cada ano rexístranse en España 100.000 novos casos de ictus, na súa maioría, entre persoas maiores de 65 anos, aínda que tampouco se descarta en mozos e nenos. “O feito de que o seu desenvolvemento sexa máis habitual en idades avanzadas leva que afecte máis ás mulleres, cuxa esperanza de vida tamén é maior”, explica o coordinador do grupo de estudo de Enfermidades Cerebrovasculares (GEECV) da Sociedade Española de Neurología, José Larracoechea.

As estatísticas confirman que, tras un ictus, una terceira parte dos afectados falece durante o primeiro mes, mentres que preto dun 40% dos que superan a fase aguda presentan un grao de invalidez que lles impide valerse por si mesmos. Só un terzo dos enfermos recupera gran parte das súas funcións básicas e poden incorporarse á súa actividade habitual.

O descoñecemento, con todo, continúa sendo amplo. Una enquisa impulsada polo Grupo de Estudo de Enfermidades Cerebrovasculares (GEECV) en 1999 desvelou que apenas un 4% da poboación coñecía o termo e só una de cada dez persoas consultadas estaba “adecuadamente” informada as causas da enfermidade e das medidas preventivas. Na actualidade, esta cifra ascende ao 27%, “un dato aínda bastante insuficiente”, matiza Larracoechea.

A miúdo, a orixe ou a causa dun ictus é facilmente detectable, xa que responde á obstrución do fluxo sanguíneo ou a unha hemorraxia. Desta maneira, os ictus clasifícanse en:

• Isquémico. O paciente sofre una diminución importante do fluxo sanguíneo que recibe o cerebro. É o máis habitual, prodúcese no 85% dos pacientes e está asociado coa hipertensión, o colesterol elevado, o consumo de tabaco e alteracións do ritmo do corazón.
• Hemorrágico. O ictus prodúcese por unha hemorraxia orixinada pola rotura dalgún vaso sanguíneo do cerebro. Dáse no 15% dos casos e está favorecido pola prevalencia de hipertensión arterial.
• Ataque isquémico transitorio. Neste caso o paciente tan só experimenta de forma leve algúns dos síntomas propios dun IC. No entanto, este ataque, que non adoita deixar secuelas e presenta una duración inferior a 24 horas, supón una seria advertencia do risco de sufrir un ictus definitivo.

En canto aos síntomas, o ictus non adoita ir acompañado de dor, senón dunha ampla e variada sintomatología como a perda de forza nunha metade da cara, as extremidades ou toda una metade do corpo. Ademais, é habitual que se produza a perda da visión, parcial ou total nun só ollo; sensación de acorchamiento na cara, brazo e perna do mesmo lado; dificultade paira falar ou paira comprender a linguaxe e incapacidade súbita paira manter o equilibrio na marcha.

A rapidez á hora de actuar fronte a un ictus cerebral é sempre vital. Ante os primeiros síntomas, os afectados deben acudir o máis urxentemente posible a un centro hospitalario, onde se lles aplicarán as medidas terapéuticas oportunas paira limitar a zona de cerebro danado. “Está comprobado que si se actúa entre as tres e as seis primeiras horas, as secuelas pódense atallar de maneira importante”, lembra o presidente da Asociación de Ictus de Aragón (AIDA), Manuel Navarro Díaz.A actuación do neurólogo nesas primeiras horas permite recuperar antes as funcións neurológicas e lograr una maior supervivencia. Pola contra, as lesións que non se traten nese tempo, poden ser definitivas. “Canto máis tarde acúdase a urxencias, máis se agravará a enfermidade. En canto aparecen os primeiros síntomas de ictus, hai que identificalo e ir a un hospital canto antes”, precisa José Larracoechea.

Un obxectivo prioritario neste sentido é a implantación das denominadas Unidades de Ictus, que demandan a presenza constante dun especialista en neurología e o acceso inmediato a probas de TAC, resonancia magnética e laboratorios. A súa existencia é moi importante paira acelerar o proceso de curación e reducir as secuelas e complicacións, con todo, na actualidade, o sistema sanitario español apenas conta cunha ducia de unidades deste tipo.

“Una das prioridades que temos que conseguir é un maior número de unidades de ictus, que reducen nun 30% a mortalidade. Se non hai unidades, é pouco efectivo acudir antes ao hospital, xa que non existe a infraestrutura necesaria. Hai que dotar aos hospitais dos medios adecuados, porque se non se conta con estas unidades, a enfermidade non se trata a forma máis óptima”, recoñece Larracoechea.

Rehabilitación

Una vez superada a fase aguda da enfermidade, o paciente debe porse en mans de expertos paira comezar canto antes a rehabilitación, que deberá adaptarse ás secuelas do enfermo e que, entre o tres e o seis primeiros meses, consegue que se recupere até o 80% do perdido grazas a exercicios de fisioterapia, logopedia e terapia ocupacional. “O protocolo de actuación debe ser precoz e iniciarse canto antes”, recomenda o doutor Larracoechea.

É importante que os obxectivos expostos sexan reais e alcanzables, para que o enfermo non se desanime, e que a terapia non se interrompa a pesar de conseguir a alta médica.

Pola súa banda, os familiares deben ofrecer sempre o seu apoio aos enfermos, posto que, tras un proceso destas características é habitual que se presenten episodios depresivos. “Deben darlles moitos ánimos e apoiarlles en todo momento, porque non é fácil pasar de ser una persoa que se vale por si mesma a depender dos demais -precisa Navarro Díaz–. Todo ocorre de súpeto. Estás ben e, ao momento, pasas a ser una persoa discapacitada e non sabes nin o que che pasou”.

Paira evitar calquera enfermidade, a prevención é o factor máis importante a ter en conta. Una circunstancia que, neste caso, cobra especial importancia, xa que as consecuencias de non pola en práctica son tan graves que poden derivar mesmo na morte.

Un recente informe da Organización Mundial da Saúde subliña que a combinación adecuada de campañas a nivel nacional e medidas individuais contribúe a reducir en máis da metade o número de falecementos anuais tras unha enfermidade cardio e cerebrovascular.

Neste contexto, a Fundación Española do Corazón aposta por actuar sobre os seguintes comportamentos e hábitos de vida como medida paira previr a aparición desta doenza.

• Control da presión sanguínea. A hipertensión arterial está considerada o primeiro factor de risco. “Algo tan sinxelo como tomarse a tensión, rebaixaría o número de afectados”, apunta Navarro Díaz.Colesterol. O nivel de colesterol no sangue é un indicador do risco de padecer una enfermidade coronaria, que se incrementa segundo aumenta esta taxa. Se hai antecedentes na familia de niveis altos de colesterol, é conveniente controlar os propios e vixiar que a alimentación diaria non favoreza o seu incremento.
• Diabetes. Aumenta o risco de ictus entre 1,5 e 4 veces, polo que o seu control con exercicio diario e una dieta pobre en graxa axuda a reducir estas cifras.
• Tabaquismo. Aínda que o seu efecto sobre a saúde sempre é moi negativo, no momento no que se abandona esta mellora progresivamente e o risco de padecer un ictus comeza a descender. En cifras, o tabaco duplica as posibilidades de padecer un ictus, cuxo risco aumenta ao incrementarse o número de cigarros.
• Obesidade. O sobrepeso obriga o corazón a aumentar o seu esforzo e adoita implicar, ademais, niveis altos de colesterol, hipertensión e diabetes. Si, ademais, a persoa presenta una falta de actividade física importante, o risco de ictus aumenta.